دلالت آیه ۲۶ سوره اسرا بر بخشش فدک به حضرت فاطمه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)،
حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها)،
فدک،
سوره، سوره مدنی، مکی،
سوره اسراء، آت ذا القربی حقه.
پرسش: وقتی
آیه «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ وَ الْمِسْکینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذیراً» نازل شد،
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) را صدا زد و فدک را به او بخشید. این مطلب در کتاب‌های
اهل‌سنت؛ مانند
مسند ابویعلی، تفسیر
الدر المنثور و... آمده است. اما با این‌حال اهل‌سنت به این مطلب اعتقادی ندارند و چنین استدلال می‌کنند که سوره اسراء یک سوره مکی است و
فتح خیبر و بخشش فدک در
مدینه اتفاق افتاده است! سؤال این است که آیا منابع معتبری، مانند
قرآن وجود دارد که ثابت کند این آیه در مدینه نازل شده است؟ و یا اینکه همین آیه یکبار در مدینه و یکبار هم در
مکه نازل شده باشد؟
پاسخ: دلیلی قطعی وجود ندارد که تمام آیات یک سوره مکی بدون استثناء در مکه نازل شده باشند، بلکه معیار در مکی و مدنی بودن یک سوره، بیشتر آیات آن سوره است، نه تمام آیات
علاوه بر اینکه برخی از مفسران، این آیه را مدنی به شمار می‌آورند و همچنین یک آیه ممکن است به دلایلی، چند بار نازل شده باشد و از همین‌رو فرازی کاملاً مشابه با آیه ۲۶ سوره اسراء را در آیه ۳۸
سوره روم نیز مشاهده کنیم.
برای بررسی این موضوع که بیشتر مفسران سوره اسراء را مکی می‌دانند، با بخشش فدک در مدینه چگونه قابل جمع است، ضروری است چند نکته را تذکر دهیم:
• دلیلی قطعی وجود ندارد که تمام آیات یک سوره مکی بدون استثناء در مکه نازل شده باشند، بلکه معیار در مکی و مدنی بودن یک سوره، بیشتر آیات آن سوره است، نه تمام آیات؛ همان‌گونه که سوره اسراء در مکه نازل شده؛ اما برخی از آیات آن مانند آیات ۶۰، ۷۳، ۷۴، ۷۶، ۸۰ و ۱۰۷ در مدینه نازل شده است.
• در همین راستا، برخی از مفسران، آیه مورد پرسش را مدنی به شمار می‌آورند.
• دلیلی هم وجود ندارد که یک آیه تنها برای یکبار نازل شده باشد، و همان‌گونه که یک عبارت مشابه به دلایلی چندین بار در قرآن تکرار شده است، (مانند آیه «فَبِاَی آلاءِ رَبِّکما تُکذِّبانِ» که در سوره الرحمن چندین مرتبه تکرار شده است.) یک آیه هم می‌تواند به دلایلی، چند بار نازل شده باشد. چنان‌که مفسران گفته‌اند
سوره حمد چند مرتبه بر
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل شده بود؛
و از همین‌رو فرازی کاملاً مشابه با آیه ۲۶ سوره اسراء را می‌توانیم در آیه ۳۸
سوره روم نیز مشاهده کنیم.
• علاوه بر آن‌که دستور موجود در آیه (وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ وَ الْمِسْکینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذیراً)،
حتی اگر در مکه نازل شده باشد؛ اما به فعلیت رساندن آن برای حضرت‌شان تنها در مدینه امکان‌پذیر بود؛ یعنی همان زمان که به اجرا درآوردن دستور موجود در آیه امکان‌پذیر شد، گویا همین تازه این دستور داده شده است.
با توجه به نکات فوق، تنها به این دلیل که سوره اسراء (همچنین سوره روم) در کلیت آن مکی است، نمی‌توان از گزارش‌های
متواتر در منابع فریقین چشم‌پوشی کرد:
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: وقتی آیه «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ» نازل شد،
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فدک را به حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) هدیه کرد.
ابان بن تغلب (با تعجب) گفت: واقعاً پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فدک را به فاطمه
هدیه کرده بود؟! امام صادق (علیه‌السّلام) با حالتی خشم‌آلود به او فرمود: (حقیقت آن است که در واقع) خود
پروردگار، فدک را به فاطمه (سلام‌الله‌علیها) هدیه داد».
ابوسعید خدری گفت: وقتی این آیه «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ» نازل شد، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) را فرا خواند و فدک را به او بخشید.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «دلالت آیه ۲۶ سوره اسرا بر بخشش فدک به حضرت فاطمه»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۵/۳۱.
