حکم مرتد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مرتد، ارتداد، مرتد فطری، مرتد ملی، قتل، مجازات، عذاب.
پرسش: آیات و روایاتی را که در زمینه حکم مرتد وارد شده است، بیان فرمایید؟
پاسخ: مسلمانی که از
اسلام خارج شود و
کفر را
اختیار کند، مرتد نامیده می‌شود.
مرتد بر دو قسم است: مرتد فطری و مرتد ملّی. مرتد فطری کسی است که
پدر و مادر او یا یکی از آنها در هنگام به
دنیا آمدن او
مسلمان باشند و خود او نیز پس از تمیز، مسلمان باشد و سپس
کافر شود. مرتد ملی کافری است که از پدر و مادر غیر مسلمان متولد شده؛ ولی پس از قبول اسلام مجدداً کافر گردیده است.
مرتد ملی چند
حکم متفاوت با مرتد فطری دارد. نخست اینکه اول او را توبه می‌دهند، اگر
توبه نکرد، حکم قتل اجرا می‌شود، دوم اینکه
اموال او میان ورثه تقسیم نمی‌شود؛ مگر زمانی که بمیرد یا کشته شود، سوم اینکه زوجه‌اش،
عده طلاق نگه می‌دارد از همان زمان که
ارتداد حاصل شد؛ در حالی که زوجه مرتد فطری،
عده وفات نگه می‌دارد.
مرتد فطری توبه‌اش به حسب ظاهر قبول نیست (هرچند در واقع در نزد خدا قبول می‌شود)؛ ولی مرتد ملی توبه‌اش پذیرفته است؛ البته اگر
یقین کنیم مرتد فطری توبه حقیقی کرده است؛ گرچه شرعاً توبه او پذیرفته نیست و
حد ساقط نمی‌شود، اما در بقیه احکام (مانند پاک بودن و کفن و دفن و
نماز) مانند سایر
مسلمانان است.
ارتداد در لغت به معنای بازگشتن است.
ارتداد در اصطلاح، خروج فرد
مسلمان از
دین اسلام و بازگشت از
ایمان به کفر را گویند.
قرآن کریم، در برخی آیات به اصطلاح ارتداد اشاره فرموده است؛ از جلمه:
«
... وَ مَنْ یَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیَمُتْ وَ هُوَ کافِرٌ فَاُولئِکَ حَبِطَتْ اَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ وَ اُولئِکَ اَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ...»؛
«ولی کسی که از آیینش برگردد و در حال کفر بمیرد، تمام
اعمال نیک (گذشتة) او در
دنیا و آخرت بر باد می‌رود؛ و آنان اهل دوزخ‌اند؛ و همیشه در آن خواهند بود».
«
یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَاْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ...»؛
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هر کس از شما از آیین خود باز گردد (به
خدا زیانی نمی‌رساند) خداوند جمعیتی را می‌آورد که آنها را دوست دارد و آنان (نیز) او را دوست دارند...».
«
اِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلی اَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَی الشَّیْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ اَمْلی لَهُمْ»؛
«کسانی که بعد از روشن شدن
هدایت برای آنها، پشت به
حق کردند،
شیطان اعمال زشتشان را در نظرشان
زینت داده و آنان را با آرزوهای طولانی فریفته است».
و هم‌چنین سوره‌ها و آیات: آل‌عمران، ۸۶، ۹۱؛ نساء، ۱۳۷؛ و... درباره
مرتد و
ارتداد می‌باشد.
از
آیات قرآن کریم استفاده می‌شود که مجازات مرتد به خاطر ماهیت مجرمانه
عمل او و جلوگیری از پی‌آمدهای ارتداد است؛ زیرا
پذیرش دین اسلام باید براساس منطق باشد، کسی که بعد از تحقیق و پذیرش، دین اسلام را رها کند و به سوی آیین‌های دیگری برود، غالباً انگیزه صحیح و درستی ندارد و بازگشت و ارتداد او به
خیانت شبیه‌تر است و به تعبیر قرآن کریم
شیطان اعمال زشتشان را در نظرشان زینت داده و یا
زندگی پست
دنیا را بر
آخرت ترجیح داده است.
هرچند
قرآن به صراحت حکم مرتد را نفرموده، ولی این
حکم از
روایات استفاده می‌شود.
و از تعبیرهای قرآن درباره مرتد مانند «
ککَیْفَ یَهْدِی اللَّهُ قَوْماً کَفَرُوا بَعْدَ اِیمانِهِمْ وَ شَهِدُوا اَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَ جاءَهُمُ الْبَیِّناتُ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ؛
چگونه
خداوند جمعیتی را هدایت می‌کند که بعد از ایمان و گواهی به حقانیت رسول و آمدن نشانه‌های روشن برای آنها کافر شدند؟ و خدا
جمعیت ستم‌کاران را هدایت نخواهد کرد!» نشان می‌دهد که این افراد از روی
لجاجت، کینه‌توزی، هتک مقدسات، مقابله با
اسلام و...از دین اسلام دست برمی‌دارند و مؤید آن حوادث آغاز اسلام (اهل ردّه) است که وقتی عدد مرتدین زیاد شد، آنان به قصد نابودی اسلام به
مدینه حمله کرده و با مسلمانان وارد
جنگ شدند.
افزون بر این، اگر به افراد اجازه داده شود که هر روز مایل باشند خود را مسلمان، و هر روز که مایل نباشند خود را غیر مسلمان معرفی کنند، جبهه داخلی کشور اسلامی از هم متلاشی می‌شود و دچار هرج و مرج می‌گردد.
ارتداد گاهی فردی است و از حدود
زبان تجاوز نمی‌کند و بر اثر گرفتار شدن در دام شبهات می‌باشد؛ ولی بحث ما جنبه کلی دارد و احکام تابع یک فرد و دو فرد نمی‌شود؛ بلکه مجموعه افراد را به طور کلی باید در نظر گرفت؛ از این جهت می‌توان گفت بازگشت فرد
مؤمن به انکار و اعتراض (ارتداد) غالباً خالی از واکنش و تحریک ضد نظام اسلام نخواهد بود؛ و تحریک نیز ضد نظامی که با تلاش‌های زیاد
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و یارانش و به قیمت خون میلیون‌ها
انسان فداکار و جانباز تمام شده است. در چنین شرایطی ارتداد فرد به صورت هسته
فتنه درآمده و تحریکات و واکنش‌های او منشا جذب دشمنان و افراد ضعیف الایمان می‌شود.
دین مقدس اسلام برای جلوگیری از چنین فتنه‌هایی، دستور داده است که
مرتد کشته شود تا مغرضان با
دین و مکتب خدا بازی و غرض‌ورزی نکنند. البته میان مرتد فطری (کسی که از پدر و مادر مسلمان متولد شده و پس از قبول اسلام از اسلام برگشته است) و مرتد ملّی (کسی که
پدر و مادر او به هنگام انعقاد نطفه‌اش مسلمان نبوده‌اند و او بعداً اسلام را پذیرفته و سپس از آن برگشته) و نیز بین زن مرتد و مرد مرتد فرق است. مرد اگر مرتد فطری باشد، بدون قید و شرط اعدام می‌شود؛ ولی اگر مرتد ملی باشد، در صورت عدم
توبه کشته می‌شود؛ ولی زن مرتد (چه فطری و چه ملّی) در اسلام کشته نمی‌شود؛ بلکه حبس می‌شود و آن هم شاید به این جهت باشد که
زن هرچند انسان
کاملی است، ولی به خاطر داشتن عواطف سرشار، زودتر تحت تأثیر قرار می‌گیرد و همان‌طور که زودتر به
انحراف کشیده می‌شود، زودتر نیز به سوی حق باز می‌گردد.
قرآن مجید در جایی دیگر می‌فرماید: «
... وَ مَنْ یَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیَمُتْ وَ هُوَ کافِرٌ فَاُولئِکَ حَبِطَتْ اَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَ الْ‌آخِرَةِ وَ اُولئِکَ اَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ...»؛
«ولی کسی که از آیینش برگردد، و در حال
کفر بمیرد، تمام اعمال نیک (گذشته او) در
دنیا و آخرت، بر باد می‌رود؛ و آنان اهل دوزخ‌اند، و همیشه در آن خواهند بود».
درباره ارتداد و حکم مرتد فطری
روایات فراوانی نیز وارد شده که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرماید: «
من بدل دینه فاقتلوه»؛
«هر کس (مرد مسلمانی) دینش را تبدیل و تغییر داد او را بکشید».
علی بن جعفر می‌گوید: از حضرت
امام موسی بن جعفر (علیه‌السلام) درباره مرد مسلمانی که نصرانی شده بود سؤال کردم
امام (علیه‌السلام) فرمود: «
یقتل و لا یستتاب...»؛
«چنین کسی کشته می‌شود و توبه او پذیرفته نیست».
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «
کل مسلم بین مسلمین ارتد عن الاسلام و حجد محمداً (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نبوته و کذبه فانّ دمه مباح لکل من سمع ذلک منه و امراته بائنة من یوم ارتد فلا تقربه و یقسم ماله علی ورثته...»؛
«هر مرد مسلمانی از میان مسلمانانی از
دین اسلام برگردد و
حضرت محمد و
نبوت او را
تکذیب کند، ریختن خون او برای کسی که
ارتداد او را شنیده و فهمیده،
مباح است و زن مرتد از روزی که مرتد شده، باید از او جدا شود و به او نباید نزدیک شود و مالش نیز در میان
ورثه تقسیم می‌شود...» .
۱. علامه طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه اعلمی، ج۲، ص۳۴۲ـ۳۴۷.
۲. شیخ صدوق، من لا یحضر الفقیه، قم، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج۳، ص۱۵۲؛ ج۴، ص۳۳۲.
۳. ناصر مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ج۲، ص۲۷۸ـ۲۸۱؛ ج۱۱، ص۴۱۸ـ۴۲۱ و ص۴۲۶ـ۴۲۷.
۳. ناصر مکارم شیرازی و همکاران، پیام قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ج۱۰، ص۲۰۳ـ۲۰۷.
۴. قرائتی، محسن، تفسیر نور، قم، مؤسسه در راه حق، ج۱، ص۴۳۳.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حکم مرتد»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۱۰.
