حوزه علمیه نجف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حوزه علمیه،
نجف.
پرسش: پیدایش
حوزه علمیه نجف و رونق آن را تا قرن ۱۲ به‌صورت مختصر توضیح دهید.
پاسخ: نجف، شهری قدیمی و مذهبی است که در
عراق امروزه قرار دارد.
در خبر آمده که نجف در اصل کوهی بوده و آن همان کوهی است که پسر
نوح گفت: بدان پناه برم... و سپس به‌جای آن دریای عظیمی شد که آن را
نی می‌گفتند و پس از مدت‌ها آن
دریا خشکید و «نی جف» (نی خشک) گفته شد. و رفته‌رفته آن را در لفظ تخفیف دادند و «نجف» گفتند.
در این شهر
مرقد مطهر امام علی ـ علیه‌السلام ـ واقع شده است که در زمان
هارون الرشید یکی از
خلفا ی
بنی‌عباس آشکار گردید.
حوزه علمیه نجف نیز یکی از کهن‌ترین حوزه‌هاست که نقش بسزایی در حیات علمی و اجتماعی و روحی
شیعیان دارد.
در مورد پیدایش حوزه علمیه نجف دو نظریه وجود دارد:
قبل از ورود
شیخ طوسی(ره)، حوزه علمیه وجود داشته و
طلاب علوم دینی به‌خاطر
آرامگاه امام علی ـ علیه‌السلام ـ به آنجا سفر می‌کردند. و با الحاق شیخ طوسی(ره) در ۴۴۸ ق
روح جدیدی به کالبد حوزه نجف دمیده، و
نهضت علمیه با افق جدید آغاز شد.
حوزه نجف به دست
شیخ طائفه، ابی‌جعفر محمد بن حسن طوسی، بعد از فرارش از فتنه
بغداد و اختلافات طوایفی که منجر به آتش‌سوزی کتابخانه‌اش و انهدام کرسی درس او گردید، در سال ۴۴۸ ق بنیان‌گذاری شد.
کتابخانه شیخ در محل بزرگی به نام «بَینُ السُّوَرین» در کرخ
بغداد قرار داشت. این کتابخانه از مهم‌ترین و بهترین کتابخانه‌های آن روز به شمار می‌رفت که ابونصر شابور بن اردشیر وزیر عضد‌الدوله آنها را اهدا کرده بود که هنگام ورود
طغرل بیک اول از سلاطین سلجوقی به بغداد در سال ۴۴۷ ق به
آتش کشیده شد.
در این نوشتار، شیخ طائفه به‌عنوان بنیان‌گذار اصلی
حوزه نجف قلمداد شده است.
در اینجا به‌صورت مختصر به سیر کلی حوزه از قرن پنجم تا دوازدهم اشاره می‌گردد:
فرار شیخ طوسی از بغداد و پایه‌گذاری حوزه نجف در سال ۴۴۸ ق (۱۰۲۷ م) نقطه آغازین حوزه نجف در اواسط قرن پنجم هجری است. شیخ بعد از ۱۲ سال تلاش علمی و راه‌اندازی حوزه نجف در سال ۴۶۰ ق چشم از
جهان فرو‌بست.
بعد از
رحلت شیخ طائفه، پسرش ابونصر محمد طوسی زعامت حوزه را بر عهده گرفت. از این به بعد دوران فترت و رکود شروع می‌شود و تا قرن نهم هجری ادامه پیدا می‌نماید.
این قرن‌ها سال‌های رکود حوزه نجف است و عالمی برجسته و فقیه بزرگی در این دوران در حوزه نجف دیده نمی‌شود.
علما و فضلا در بغداد و حلّه مستقر شدند. اما دیدگاه‌های فقهی شیخ طوسی به‌عنوان حوزه نجف همچنان زنده و پویا بود که
میراث حوزه نجف محسوب می‌شود.
ظهور عالم وارسته و بزرگ «مقدس اردبیلی» در نجف که وطنش
اردبیل را ترک کرد، در نجف مقیم شد و سبب رونق مجدد
حوزه گشت. ایشان عالم و فاضل، مدقق و عابد و موثق برای همه علمای هم‌عصر و مابعد خویش بود. از نظر علمی و شخصیتی ممتاز و سرآمد بود و خدمات فرهنگی ویژه‌اش ترقی‌دهنده علم محسوب می‌شود.
تأسیس
دولت صفوی و انتخاب
مذهب شیعه و پایتختی اصفهان، موجب جلب علما و طلاب به آن دیار گردید و حوزه نجف میراث خود را به ایران انتقال داد. در این قرن شاهد شروع نزاع اصولیون با اخباریون هستیم که در رشد علمی مؤثر بود.
در این قرن اوج مباحث و گفتمان‌ها بین اخباری‌ها و اصولی‌های حوزه در
کربلا انجام می‌شد؛ اما حوزه نجف به فعالیت‌های محدود خود ادامه می‌داد و حیات علمی آن به‌کلی خاموش نشد.
پس به‌طور خلاصه قرن پنجم زمان شروع پیدایش حوزه نجف توسط شیخ طوسی می‌باشد که بعد از وفاتش رکود حوزه شروع و حلّه میدان‌دار عرصه علمی گردید. قرون هفت، هشت و نهم سال‌های آرامی و کندی برای حوزه نجف است. قرن دهم با ظهور
مقدس اردبیلی دوباره حوزه نجف اوج می‌گیرد و در قرن یازدهم و دوازدهم حوزه کربلا محل بحث‌ها و کانون‌های علمی به شمار می‌رفت و در قرون بعدی تا به امروز حوزه نجف طلیعه‌دار مطالب علمی و محل رجوع علما و طلاب است.
خداوند متعال در کتاب خویش می فرماید: «وَمَا کَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنفِرُواْ کَآفَّةً فَلَوْلاَ نَفَرَ مِن کُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَآئِفَةٌ لِّیَتَفَقَّهُواْ فِی الدِّینِ وَلِیُنذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ؛
و شايسته نيست مؤمنانی همگی (برای
جهاد) کوچ کنند. پس چرا از هر فرقه‌ای از آنان، دسته‌ای
کوچ نمی‌کنند تا (دسته‌ای بمانند و) در دين آگاهی پيدا کنند و
قوم خود را وقتی به‌سوی آنان بازگشتند، بيم دهند ـ باشد که آنان (از
کیفر الهی) بترسند؟».
۱. نجفی، موسی، حوزه نجف و فلسفه تجدد در ايران.
۲. رازی، محمد شريف، آثار الحُجّت.
سایت اندیشه قم.
