حشر حیوانات در قیامت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حیوانات، حشر، قیامت، حشر انسان.
پرسش: آیا در جهان آخرت، حیوانات هم مانند انسان محشور می‌شوند؟
پاسخ: براساس ادله عقلی، قرآنی و روایات زیادی که داریم می‌توان گفت: همه حیوانات در قیامت محشور خواهند شد و برخی از آنها (مثل شتر صالح و سگ اصحاب کهف) داخل بهشت هم خواهند شد؛ هر چند درباره باقی حیوانات نمی‌توانیم نظری قطعی بدهیم.
بیشتر
مفسران این مطلب را پذیرفته‌اند که تمام انواع جانداران دارای
رستاخیر و جزا و کیفر هستند.
و برای این ادعا دلایل عقلی و نقلی زیادی وجود دارد:
برخی ادله عقلی در این باره بدین شرح است:
عقل حکم می‌کند که با توجه به حکیم بودن خداوند تعالی، جهان
خلقت در همه سطوح و لایه‌های آن هدف‌دار و در مسیر تکامل
خلق شده باشد.
ــ
قرآن کریم نیز بر این نکته تأکید نموده، می‌فرماید:
«
وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالْاَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا بَاطِلًا ذَلِکَ ظَنُّ الَّذِینَ کَفَرُوا فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ کَفَرُوا مِنَ النَّارِ»؛
«ما
آسمان و زمین و آن چه را که در بین آن دو است
باطل نیافریدیم. این خیالی است که
کفار برای خود ساخته‌اند، پس وای بر کسانی که
کفر ورزیدند از
آتش جهنم».
ــ و در
آیات بعد، یکسان شمردن خوبی‌ها و بدی‌ها و برخورد مساوی با هر دو را، ملازم با باطل بودن خلقت می‌داند:
وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِی الْاَرْضِ وَلَا طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ اِلَّا اُمَمٌ اَمْثَالُکُمْ مَا فَرَّطْنَا فِی الْکِتَابِ مِنْ شَیْءٍ ــ از سوی دیگر قرآن کریم همه
حیوانات را امت‌هایی مثل انسان‌ها می‌داند که در
قیامت محشور خواهند شد: «
وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِی الْاَرْضِ وَلَا طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ اِلَّا اُمَمٌ اَمْثَالُکُمْ مَا فَرَّطْنَا فِی الْکِتَابِ مِنْ شَیْءٍ»؛
«هیچ جنبده‌ای در زمین و پرنده‌ای که با دو بال خود می‌پرد نیست، مگر آن‌که آنها نیز مانند شما امت‌هایی هستند، ما در
کتاب از بیان چیزی فروگذار نکردیم».
لازمه این‌که همه جنبده‌ها مثل انسان‌ها، امت‌هایی هدف‌دار باشند این است که آنها هم درک و
اراده داشته باشند؛ هر چند این درک و اراده ضعیف باشد.
مرحوم
صدرالمتألهین در این رابطه می‌فرماید: تمام ممکنات به حسب نهاد غریزی، خواهان
خداوند و به سوی او در حال حرکت‌اند؛ حرکتی معنوی که مشتاق و راغبِ رسیدن به لقای او هستند ... و از این‌جا دانسته می‌شود که هر
طبیعت نوعی، روزی به غایت اصلی خود می‌رسد.
قرآن کریم همه حیوانات و حتی جمادات را صاحب درک و شعور می‌داند و همه را در حال
تسبیح و
ذکر خدا می‌انگارد؛ حتی لطایف و دقایقی از بعضی حیوانات نقل می‌کند که دلالت بر هوشیاری دقیق آنها دارد؛ مثل داستان فرار کردن
مورچگان از برابر لشکر
سلیمان (علیه‌السلام) و داستان آمدن هدهد به منطقه سبأ و یمن و آوردن خبرهای هیجان‌انگیز برای سلیمان (علیه‌السلام) که همه، شواهدی بر این مدعا است؛
گرچه بعضی میل دارند همه این موارد را یک نوع الهام غریزی بدانند، اما هیچ دلیلی بر این موضوع در دست نیست که اعمال آنها به صورت ناآگاه (غریزه بدون عقل) انجام می‌شود.
بنابراین می‌توان گفت که چون حیوانات در حد خود اراده و شعور دارند، حشر هم دارند و مطابق مقدار اراده و شعوری که
خداوند به آنها داده است، مورد مؤاخذه قرار می‌گیرند و سپس مستحق
نعمت یا
عذاب می‌شوند.
البته بعید نیست بگوییم که شیوه
حشر انسان و حیوان مختلف است و هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. (به این منبع رجوع شود:
)
برخی آیات قرآن به‌خوبی دلالت بر
حشر حیوانات دارد که به نمونه‌هایی از آنها اشاره می‌کنیم:
«
وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِی الْاَرْضِ وَلَا طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ اِلَّا اُمَمٌ اَمْثَالُکُمْ مَا فَرَّطْنَا فِی الْکِتَابِ مِنْ شَیْءٍ ثُمَّ اِلَی رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ»؛
«و هیچ جنبده‌ای در
زمین و هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند نیست مگر این‌که آنها نیز مانند شما امت‌هایی هستند و ما در کتاب چیزی را فرو گذار نکردیم؛ سپس به سوی
پروردگار خود محشور می‌شوند».
با توجه به صراحت کامل این آیه در حشر حیوانات و امکان عقلی آن، دلیلی برای توجیه و تاویل نیست.
قرآن کریم در توضیح صحنه
قیامت می‌فرماید: «
وَاِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ»؛
«هنگامی که حیوانات محشور شوند».
شیخ طوسی (رحمة‌الله‌علیه) در ذیل این
آیه می‌فرماید: خداوند حیوانات را در قیامت محشور می‌کند تا هر کدام از آنها به
پاداش سختی‌هایی که در
دنیا کشیده‌اند، برسند و بین
حیوانات نیز
عدالت برقرار شود و
حق هر کدام را از دیگری بستاند.
البته در این‌که آیا نعمت‌های آن
جهان برای حیوانات ابدی است یا موقتی، اختلافی بین مفسرین وجود دارد که شیخ آنها را به سه دسته تقسیم می‌کند:
۱. گروهی معتقدند این نعمت‌ها برای حیوانات ابدی است.
۲. گروهی دیگر معتقد هستند که هر چند استحقاق
ثواب ابدی نیست، ولی خدا از روی تفضل، آن را ادامه می‌دهد.
۳. گروه سوم می‌گویند بعد از آن‌که حیوانات به اندازه استحقاق خود عوض گرفتند، خداوند همه را
خاک خواهد کرد. (به این منبع رجوع شود:
)
قرآن کریم می‌فرماید: «
وَلَوْ یُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِمَا کَسَبُوا مَا تَرَکَ عَلَی ظَهْرِهَا مِنْ دَابَّةٍ وَلَکِنْ یُؤَخِّرُهُمْ اِلَی اَجَلٍ مُسَمًّی»؛
«و اگر خدا می‌خواست مردم را به کیفر ظلمشان برساند، هیچ جنبنده‌ای بر روی زمین نمی‌ماند؛ ولکن کیفرشان را برای مدتی معین به تاخیر‌انداخت».
از کلمه «
دَابَّةٍ فِی الْاَرْضِ» معلوم می‌شود حیوانات نیز ظلم‌هایی دارند؛ ولی خدا فعلاً عذاب آنها را به تأخیر انداخته تا زمانی که در قیامت محشور شوند.
علامه طباطبایی در این مورد می‌فرمایند: چون این دو وصف (احسان و ظلم) در بین حیوانات هم هست و اجمالاً افرادی از حیوانات را می‌بینیم که در عمل خود ظلم می‌کنند و افراد دیگری را مشاهده می‌کنیم که رعایت انسان را می‌نمایند؛ ازاین‌رو به دلیل این آیات باید بگوییم که حیوانات نیز حشر دارند و موید این معنا ظاهر آیه «
وَلَوْ یُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ ...» است.
در این باره به چند روایت اشاره می‌کنیم:
پیامبر گرامی اسلام فرمود: اسب‌های رزمندگان، در بهشت نیز مرکب‌های سواری آنها خواهند بود: «
انَّ خُیُولَ الْغُزَاةِ فِی الدُّنْیَا، خُیُولُهُمْ فِی الْجَنَّةِ».
و نیز از آن حضرت نقل شده است: قربانی‌های خود را خوب انتخاب کنید که هنگام عبور از صراط، مرکب‌های شما خواهند بود.
بدیهی است که لازمه مرکب بودن قربانی‌ها و اسب‌های جنگی در قیامت، محشور شدن و حضور آنها در قیامت است.
مرحوم صدوق نیز نقل می‌کند که روزی پیامبر شتری را دید که او را بسته‌اند، ولی جهازش را برنداشته‌اند و حیوان در حال سختی است، حضرت فرمود: صاحبش کجاست؟ به او بگویید که خودش را برای شکایت این شتر در قیامت آماده کند.
البته در این رابطه روایات بسیار زیادی نقل شده‌است که امکان نقل همه آنها نیست، حتی اهل سنت نیز در این باره روایات زیادی نقل کرده‌اند؛ از جمله:
ابوهریره گفته است؛ پیامبر فرمود: خداوند در روز قیامت همه مخلوقات را محشور می‌کند. بهایم و چهارپایان و پرندگان و هر چیز دیگری را، و عدالت خدا در آن روز به مرحله‌ای می‌رسد که حق حیوان بی‌شاخ را، از حیوان شاخ‌دار که به او ظلم کرده می‌گیرد. آن‌گاه می‌گوید: همه خاک شوید و در این هنگام همه آنها مرده و خاک می‌شوند و از این جهت است که در آن روز کافران می‌گویند: «
یَا لَیْتَنِی کُنْتُ تُرَابًا»؛ ای کاش من خاک بودم. (به این منبع رجوع شود:
)
با توجه به دلایل عقلی، قرآنی و روایات زیادی که داریم می‌توان گفت: همه حیوانات در قیامت محشور خواهند شد و برخی از آنها (مثل شتر صالح و سگ اصحاب کهف) داخل بهشت هم خواهند شد؛
هر چند درباره باقی حیوانات نمی‌توانیم نظری قطعی بدهیم.
۱. ترجمه المیزان، علامه طباطبایی، سیدمحمدحسین، نشر فرهنگی رجاء، ج۷، ص۱۱۷، ذیل آیه ۳۸ انعام.
۲. تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج۵، ص۲۲۴، ذیل آیه ۳۸ انعام.
۳. سرنوشت انسان، احمد زمردیان، کتابفروشی اسلامیه ص۴۶۱، فصل چهاردهم، حشر و حوش.
۴. ترجمه بدایة المعارف، محسن خرازی، ج۲، فصل پنجم معاد، حشر حیوانات.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حشر حیوانات در قیامت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۵/۰۴.
