حامد و شاکر بودن خدا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلید واژه:
حمد ،
شکر ،
نفسپرسش: معنای حامد و شاکر و معنای ستایش‌گر بودن خدا بر نفس خود و وجه تمایز اطلاق این صفات بر انسان و خدا در چیست؟
پاسخ:خداوند، گاهی بندگانش را حمد و ستایش می‌کند و گاهی نیز خودش را حمد و ستایش می‌کند.
حمد بر بندگان، همان قبول کارهای خوب آنان و
پاداش دادن به آن‌ها است. همچنین است معنای شکر و سپاس خدا از بندگان، اما بندگان نیز خداوند کریم را در برابر صفات و
نعمت‌های خوبش حمد و ستایش می‌کنند؛ یعنی با
زبان از نعمت‌های او قدردانی می‌نمایند؛ مثلاً می‌گویند «الحمد‌لله» و گاهی هم او را شکر و سپاس می‌گویند یا با زبان یا در قلب یا با دیگر اعضا و جوارح خویش، اما چون ذات خداوند و اسماء و صفاتش، همه نامحدود و قابل درک حقیقی برای بندگان که ممکن الوجود و در نهایت ضعف و فقر وجودی هستند نخواهد بود، بنابر این، حمد حقیقی و لایق و شایسته به حال خداوند، از سوی
ممکنات امکان پذیر نیست، چنان‌چه
امام سجاد علیه‌السلام می‌فرماید:«لَا یَصِفُهُ نَعْتُ الْوَاصِفِین؛
اندیشه‌های وصف کنندگان از عهده وصفش برنیایند. » و تنها خود خداوند است که
عارف به اسما و صفات و زیبایی کارهای خود می‌باشد. پس حمد حقیقی بر نفس او را تنها خودش می‌تواند انجام دهد و این است معنای حامد بودن و ستایش‌گر بودن خداوند بر ذات خویش.
شکر بر سه گونه است:
۱. شکر به قلب، که همان
تصور نعمت است.
۲. شکر به زبان، که همان ستایش و ثناگویی بر نعمت دهنده است.
۳. شکر به اعضا و جوارح، که همان همسو شدن با نعمت به مقدار توان و
قدرت است؛ یعنی شکر نعمت دست توانا، گرفتن دست ناتوان است. شکر نعمت زبان، خواندن
قرآن و
ذکر خدا و... است.
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید:«شُکْرُ النِّعْمَةِ اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ وَ تَمَامُ الشُّکْرِ قَوْلُ الرَّجُلِ- الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ»؛
شکر نمودن از نعمت الهی عبارت است از اجتناب کردن از
محرّمات و از آنچه خداوند متعال نهی فرموده است و تمامیّت شکرگزاری با اظهار کلمه -الحمد للّه ربّ العالمین- است.
همان‌گونه که در تعریف حمد بیان شده است، حمد ستایش کردن بر صفت یا کار نیک اختیاری است و خدای تعالی تنها وجود و موجودی است که هم تمام اسما و صفاتش نیک است: «اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی؛ خدا است که
معبودی جز او نیست، و او را است اسماء حسنی»،
هم تمام افعال و کارهایش نیک است: «(آری) آنچه از نیکی‌ها به تو می‌رسد، از طرف خداست و آنچه از بدی به تو می‌رسد، از سوی خود تو است.»
«او همان کسی است که هر چه را آفرید، نیکو آفرید.»
و هم تمام این کارها و نیکی‌ها از روی
اختیار بوده و کسی او را اجبار نکرده است:«او خداوند یکتای پیروز است و (در آن روز) همه چهره‌ها در برابر خداوند حیّ قیوم،
خاضع می‌شود»،
بنابر این، به خاطر کمال و جمالش، شایسته ستایش و به جهت احسان‌ها و نعمت‌هایش، لایق شکرگزاری است.
از سوی دیگر، چون تمام نیکی‌های عالم که حمد و ستایش حمد کنندگان به آن تعلق می‌گیرد، مخلوق خدا است و او ایجادش کرده و از آن او است:«آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است، مال اوست و همه کارها، به سوی او باز می‌گردد»
پس تمام حمدها نیز به او برمی‌گردد و تنها او است که مستحق تمامی حمد است؛
چون هر حمد و ستایش که از سوی ما بر خداوند می‌شود، به اندازه وسعت و طاقت ما است و هرگز لایق آن ذات بی‌انتها نیست و بنده عاجز است از این‌که بتواند حمد خدا را به گونه‌ای که شایسته مقام خدایی او است به جا آورد، هر چند
مقرّب‌ترین تمام ممکنات و مخلوقات او باشد، پس احدی غیر از ذات اقدس خودش نمی‌تواند حق حمد او را چنان‌که لایق ذات حق تعالی باشد بجا آورد، آن‌گونه که امام سجاد علیه‌السلام می‌فرماید: «اللَّهُمَّ یَا مَنْ لَا یَصِفُهُ نَعْتُ الْوَاصِفِین»؛
بار خدایا ای کسی که اندیشه‌های وصف کنندگان از عهده وصفش بر نیایند.
بنابراین، فقط خداوند متعال، حامد و ستایش‌گر حقیقی ذات خویش است و این همان معنای ستایش‌گری بر نفس خود است؛
لذا برخی لفظ «حمید» در آیه «وَ اعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ غَنیٌِّ حَمِیدٌ؛ و بدانید خدا بی‌نیاز است و ستوده (و هم ستاینده آن‌که از سرمایه خوب خود ببخشد)»،
را به معنای شاکر گرفته‌اند و معتقدند؛ خداوند با آن‌که بی نیاز است از
صدقات شما و خود شما، صدقات و
انفاقات شما را می‌پذیرد و شما را بر دادن صدقات، ستایش می‌کند.
معنای شکر از سوی خداوند این است که «
خداوند بندگانش را در برابر انجام
عبادات و کارهای نیک، از روی لطف نعمت داده و
احسان و نیکی می‌کند».
چنان‌که حق تعالی می‌فرماید:« وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَإِنَّ اللَّهَ شاکِرٌ عَلِیمٌ؛
کسی که فرمان خدا را در انجام کارهای نیک
اطاعت کند، خداوند (در برابر عمل او) شکرگزار، و (از افعال وی) آگاه است. »
شکر بندگان برای خدا، یادآوری نعمت‌های او و ثناگویی در مقابل آن‌ها است.
چنان‌که پروردگار بزرگ فرموده:«فَکلُوُاْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ حَلَالًا طَیِّبًا وَ اشْکُرُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ إِن کُنتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُون؛
پس، از آنچه خدا روزیتان کرده است،
حلال و پاکیزه بخورید و شکر نعمت خدا را بجا آورید اگر او را می‌پرستید! »
اسلام کوئیست
