جهاد و مجاهده
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: جهاد، مجاهده، جهاد با نفس.
پرسش: جهاد و مجاهده در قرآن و روایات چه جایگاهی دارد؟
پاسخ: جهاد و مجاهده در
قرآن به طور عام به معنای جد، جهد، تلاش و تحمل
مشقت و سختی‌هاست که البته برترین درجات آن جان‌بازی و طلب شهادت در راه
خدا است. در
قرآن کریم و
روایات مرزی بین جهاد به معنای نبرد با
طاغوت و
کفر در
عالم خارج، و نبرد با
نفس و خواهش‌های دل و وادار کردن نفس به انجام وظایف فردی و اجتماعی و... وجود ندارد؛ چراکه این دو در
عمل لازم و ملزوم هم بوده و از هم جدایی‌ناپذیرند.
«
و اعلم ایدک الله ان المجاهدین هم اهل الجهد و المشقة و المکابدة و هم اربعة اصناف مجاهدون من غیر تقیید بامر و هو قوله تعالی وَ فَضَّلَ الله الْمُجاهِدِینَ عَلَی الْقاعِدِینَ و الصنف الثانی مجاهدون بتقیید فی سبیل الله و هو قوله وَ الْمُجاهِدُونَ فی سَبِیلِ الله و الصنف الثالث المجاهدون فیه و هو قوله وَ الَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا‌ای نبین لهم حتی یعلموا فیمن جاهدوا فیجاهدون عند ذلک او لا یجاهدون و الصنف الرابع المجاهدون فی الله حَقَّ جِهادِهِ فمیزهم عن المجاهدین من غیر هذا التقیید کالذین یتقون الله حَقَّ تُقاتِهِ و یتلون الکتاب حَقَّ تِلاوَتِهِ فهی مرتبة رابعة فی الجهاد».
جهاد و مجاهده در
قرآن مجید به طور عام به معنای جد، جهد، تلاش و تحمل مشقت و سختی‌هاست که البته برترین درجات آن جان‌بازی و طلب شهادت در راه خداست.
برخی جهاد در قرآن را به چهار مرتبه تقسیم کرده‌اند:
۱. مطلق جهاد و مجاهده: چنان‌که می‌فرماید: «
خداوند مجاهدان (تلاشگران) را بر نشستگان برتری داده است».
۲. جهاد و مجاهده در راه خدا: «
اِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ الَّذینَ‌هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فی سَبیلِ اللَّهِ اُولئِکَ یَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ»؛ «آنان‌که
ایمان آوردند و
هجرت کردند و در راه خدا جهاد کردند، آنان
امید به
رحمت خدا دارند و خداوند مهربان و آمرزنده است».
۳. جهاد در خدا: «آنان‌که در راه ما جهاد کردند، آنان را به راه‌هایمان
هدایت می‌کنیم».
۴. جهاد برتر در خدا: «در راه خدا جهاد کنید،
حق جهادش را».
هم‌چنین در
عرفان عملی مجاهده به معنای وادار کردن خود به تحمل سختی‌ها و مشقت‌هاست که عامل تأثیر در مزاج و ایجاد خستگی جسمانی می‌شود؛ همان‌گونه که
ریاضت به تحمل سختی‌های نفسانی تعبیر شده است.
جهاد و مجاهده اقسام و موارد مختلفی را شامل می‌شود؛ در زیر به برخی از موارد کلی آن اشاره می‌شود:
جهاد با نفس در راه
اطاعت از اوامر خدا:
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌فرماید: مجاهد کسی است که در راه اطاعت از خدا با نفس خود جهاد کند.
تلاش مرد برای تأمین معاش: تلاش برای تأمین معاش از مهم‌ترین
تکالیف و مجاهدات است؛ چنان‌که در
روایت می‌خوانیم: «کسی که برای تأمین معاش
خانواده خود تلاش می‌کند، مانند مجاهد در راه خداست».
در
آیه ۱۲۳
سوره بقره می‌خوانیم: «با
کفار قتال کنید؛ به‌گونه‌ای که درشتی و سختی را در شما مشاهده کنند».
اکنون بیان چند نکته ضروری است:
لازم به ذکر است که در
قرآن و
روایات مرزی بین جهاد به معنای نبرد با
طاغوت و
کفر در
عالم خارج و نبرد با نفس و خواهش‌های دل و وادار کردن نفس به انجام وظایف فردی و اجتماعی و... وجود ندارد؛ چراکه این دو در
عمل لازم و ملزوم هم بوده و از هم جدایی‌ناپذیرند. «قاعدین» یا راحت‌طلبان که از جهاد در راه خدا سرپیچی می‌کنند، علتش مغلوب شدنشان در برابر هوای نفسشان است.
نکتة دیگر این‌که حتی با موفقیت در
امتحان جهاد با کفر و
ظلم، هنوز جهاد با نفس در مراتب بالاتری ادامه خواهد داشت؛ هم‌چنان که در روایات زیادی به این مطلب پرداخته شده است: «
وَ قَالَ (علیه‌السلام) رَجَعْنَا مِنَ الْجِهَادِ الْاَصْغَرِ اِلَی الْجِهَادِ الْاَکْبَر».
از طرفی شاهدیم که موفقیت در جهاد با نفس ثمره‌اش
عزت فردی و اجتماعی و اقدام به جهاد با ظالمان است و در غیر این صورت ممکن است ضعف و زبونی و خودداری از جهاد بیرونی، لباس
زهد و جهاد با نفس بر تن کند و این یکی از آسیب‌هایی است که در طول
تاریخ در بین برخی مدعیان
تصوف شاهدش بوده‌ایم.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «جهاد و مجاهده»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۶/۲۵.
