جمع‌آوری قرآن کریم در زمان ابوبکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)،
امام علی (علیه‌السّلام)،
ابوبکر بن ابی‌قحافه،
جمع‌آوری قرآن،
زید بن ثابت،
ابی بن کعب.
پرسش: چه افرادی در کمیسیون جمع‌آوری قرآن کریم در زمان خلیفه اول (ابوبکر) شرکت داشتند؟
پاسخ اجمالی: طبق گزارش‌ها نخستین اقدام رسمی در مورد جمع‌آوری قرآن کریم توسط ابوبکر انجام شد و اصلی‌ترین شخصی را که ابوبکر برای این کار مامور کرد، زید بن ثابت بود؛ همچنین
ابن ابی‌داود روایت کرده که ابیّ بن کعب نیز در جمع‌آوری قرآن در
خلافت ابوبکر مشارکت داشته‌است.
اصطلاح جمع قرآن گاه به حفظ و ضبط قرآن در سینه‌ها اطلاق می‌شود و گاه به کتابت و ثبت تمامی
قرآن. اصطلاح اول به جمع در قلب‌ها و سینه‌ها اختصاص دارد؛ و اصطلاح دوم مخصوص جمع قرآن در قالب اوراق و نوشته‌هاست.
جمع قرآن به معنای کتابت در صدر اسلام در سه مرحله صورت پذیرفته است:
مرحله اول در زمان حیات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)؛ مرحله دوم در دوره خلافت ابوبکر؛ و مرحله سوم در دوران خلافت عثمان و تنها در مرحله اخیر بود که قرآن‌ها نسخه‌برداری و به سرزمین‌های اسلامی فرستاده شد.
جمع و گردآوری قرآن مجید در زمان رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) توسط عده‌ای انجام گرفته بود.
اما این‌که جریان
نزول وحی همچنان ادامه داشت و نیز دلایل متعدد دیگری موجب گشت که قرآن در زمان رسول خدا به صورت مجموعه‌ای مانند کتابی در یک جلد تدوین نگردد. از جمله، آن انگیزه و ضرورتی که در زمان ابوبکر موجب تدوین قرآن به صورت کتابی واحد شد، یا عثمان را بر آن داشت تا با نسخه‌برداری از قرآن مصاحفی فراهم آورد، در زمان رسول خدا وجود نداشت.
مسلمانان در آن زمان با مشکل چندانی مواجه نبودند؛ شمار قاریان فراوان بود و
اسلام هنوز گسترش چندانی نیافته بود و فتنه‌ها سربرنیاورده بودند و همچنان بر حفظ قرآن بیش از کتابت اعتماد می‌شد.
پس از رحلت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز عده‌ای بدین‌کار اشتغال ورزیدند که در راس آنها نام امام علی (علیه‌السّلام) قرار دارد؛
زیرا پس از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، علی (علیه‌السّلام) ردا به دوش نگرفت تا این‌که قرآن را جمع کرد.
ولی قرآن تهیه شده توسط حضرتشان از سوی حکومت وقت مورد استقبال قرار نگرفت
و به هر انگیزه‌ای که بود
نخستین اقدام رسمی را در این‌باره ابوبکر به عمل آورد.
اهل‌سنت از حضرت علی (علیه‌السّلام) چنین نقل کرده‌اند: «
خداوند ابوبکر را رحمت کند. او نخستین کسی است که
[قرآن را
] میان دو جلد جمع کرد».
به هر حال، ابوبکر برای تدوین و
کتابت قرآن، اصلی‌ترین شخصی را که برای این کار مامور کرد، زید بن ثابت بود.
ابن ابی‌داود روایتی نقل می‌کند که قسمتی از روش زید بن ثابت را در جمع‌آوری قرآن توضیح می‌دهد. او روایت می‌کند که ابوبکر به
عمر بن خطاب و زید بن ثابت گفت: «بر در
مسجد بنشینید، هرکس بر چیزی از کتاب خدا دو شاهد بیاورد، آن‌را بنویسید».
طبق این روایت، دومین نفر برای تدوین قرآن، عمر بن خطاب بود.
همچنین
ابن ابی‌داود روایت می‌کند که ابیّ بن کعب نیز در جمع‌آوری قرآن در خلافت ابوبکر مشارکت داشت.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «جمع‌آوری قرآن کریم در زمان ابوبکر»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۲/۱۵.
