جمع‌آوری قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آیات
قرآن ، جمع‌آوری قرآن.
پرسش: چرا آیات قرآن براساس ترتیب
نزول جمع‌آوری نشد؟
پاسخ: هیچ دستوری از
پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ درباره جمع قرآن براساس ترتیب نزول به ما نرسیده است. جمع قرآن در چند مرحله انجام شد،
امام علی ـ علیه‌السلام ـ قرآن را براساس ترتیب نزول، جمع‌آوری کرد؛ ولی در نهایت، جمع
خلفا ، همگانی شد و اهل بیت نیز قرآن کنونی را که حاصل آن جمع است، به‌طور کامل تأیید کردند.
در مورد جمع قرآن سه نظریه وجود دارد:
آیات هر سوره در هنگام نزول به‌طور کامل نازل می‌شده، و تا سوره‌ای تمام نمی‌شده، سوره دیگر شروع نمی‌شده است.
از هر سوره چند آیه نازل می‌شده است و به‌تدریج سوره‌ها کامل می‌شده است. سؤالی که در این فرض مطرح می‌شود، این است که آیا جاسازی آیات در سور مختلف به فرمان پیامبر بوده است یا چنین عملی در زمان
صحابه انجام شده است؟
هم ترتیب آیات و هم ترتیب سوره‌ها به شکل کنونی، در زمان صحابه شکل گرفته است.
سیوطی در "الاتقان" روایاتی را می‌آورد که نشان می‌دهد
پیامبر و مسلمانان با شروع "
بسم الله الرحمن الرحیم " متوجه می‌شوند که سوره قبل تمام شده و سوره جدیدی شروع شده است.
این نقل به‌طور ضمنی نشان می‌دهد که در زمان پیامبر هر سوره به‌صورت کامل نازل می‌شده است.
اما از آنجا که
علما اتفاق نظر دارند که:در ابتدای بعثت، فقط چند آیه از ابتدای سوره "علق" نازل شد
که گاهی آیه‌ای نازل می‌شد و پیامبر آن آیه را در سوره متناسب خودش قرار می‌داد.
پس این فرض قابل اعتماد نیست.
همان‌طور که در قسمت اول گذشت، آیات متعددی در
تاریخ نام برده شده است که به دستور ایشان در سوره‌های مختلف جاسازی شده‌اند. در جمع اول قرآن که به دست ابوبکر اتفاق افتاد، و در جمع دوم قرآن که در زمان
عثمان اتفاق افتاد، هیچ آیه‌ای جابه‌جا نشد و اصولاً در چینش آیات دخالتی نداشتند؛ اگرچه برخی از سوره‌ها مانند " فاتحه الکتاب" به‌طور کامل نازل شده است؛
ولی برخی از سوره‌ها، به‌خصوص سوره‌های بلند
قرآن ، به‌تدریج و احیاناً در عرض هم (یعنی از هر سوره مقداری نازل می‌شده است و به‌تدریج سوره‌ها کامل می‌شدند.) نازل می‌شدند.
در این زمینه مرحوم طبرسی می‌گوید:"در ترتیب نزول، رعایت ترتیب سوره‌ها نظر به ابتدای هر سوره است، اگر سوره‌ای تا چند آیه نازل شود و پیش از اتمام آن سوره، سوره دیگری به‌طور کامل نازل گردد و حتی چند سوره دیگر در این میان به‌صورت کامل نازل شود، آن‌گاه بقیه
سوره اول نازل شود، در این حالت نیز اعتبار ترتیب ( و مکی و مدنی بودن سوره‌ها)، به نزول ابتدا هر سوره بر‌می‌گردد."
پس چینش و جاسازی آیات در سور مختلف به دستور پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ بوده است؛ اما در زمان عثمان نسخه‌های مختلف قرآن جمع‌آوری شد و هر‌کس برای اثبات قسمت‌هایی از نسخه‌اش که در قرآن دیگران نبود، باید دو شاهد بیاورد که این آیات را از پیامبر شنیده‌اند تا در جای خود گنجانده شود.
در مورد ترتیب آیات تقریباً
اتفاق نظر وجود دارد که ترتیب آیات به دستور
پیامبر و امر توقیفی است.
ولی همان‌طور که گفته شد، بنا بر برخی از قراین، ترتیب سوره‌ها، در زمان
صحابه اتفاق افتاده است.
اگرچه برخی از
روایات بر این دلالت دارند که قرآن در زمان پیامبر نیز جمع شده است.
که اگر این جمع را که قول محکمی نیز می‌باشد ـ قبول کنیم، مجموعه جمع‌آوری قرآن به سه مرحله در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، خلیفه اول و دوم و نهایتاً، خلیفه سوم، می‌رسد.
قرآن در زمان پیامبر، و به دستور ایشان، توسط بعضی از صحابه جمع‌آوری شد. این جمع، همان کتابت
کلام وحی بود. در زمان
ابوبکر ، الواح پراکنده و آیات متفرق، بین لوحین (در یک مجموعه همانند کتب فعلی)، جمع‌آوری شد. و در نهایت،در زمان عثمان، این مصحف‌های متعدد که به دست
اعراب به اختلاف قرائت، مبتلا گشته بود، به یک مصحف مادر، تبدیل گشت.
علی ـ علیه‌السلام ـ بعد از وفات پیامبر شروع به جمع کردن قرآن کرد. از ویژگی‌های این قرآن (مصحف) ترتیب دقیق آیات و سور بر طبق نزول بود؛
یعنی
مکی پیش از
مدنی آمده بود.
اما این قرآن مورد قبول برخی از صحابه که داعیه خلافت داشتند، واقع نشد.
و در نهایت قرآن فعلی که آخرین بار توسط خلیفه سوم جمع آوری شد، مورد قبول علی ـ علیه‌السلام ـ قرار گرفت.
با توجه به مطالب گفته شده، چنین می‌توان نتیجه گرفت که:
۱. آیات
قرآن در
نزول تدریجی خود گاه به‌صورت یک سوره کامل نازل می‌شده است و گاه چند آیه از یک سوره.
۲. در نزول آیات قرآن، نزول عرضی بین آیات سوره‌های مختلف وجود داشته است.
۳. کسانی از صحابه به دستور
پیامبر ـ نه الزاماً به ترتیب نزول ـ و با چینش ایشان، قرآن را جمع‌آوری می‌کردند.
۴. چینش آیات به دستور پیامبر و توقیفی است.
۵. چینش سور بنا بر قولی، در زمان صحابه و به‌خصوص در زمان
عثمان انجام شد.
۶. جمع قرآن در زمان پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ همان کتابت وحی بود. قرآن در زمان خلیفه اول و دوم از الواح پراکنده جمع‌آوری و در یک مجموعه گرد‌آوری شد. با جمع قرآن در زمان عثمان اختلاف قرائتی که در طی چند سال پیش آمده بود، برطرف شد.
۷.
امام علی ـ علیه‌السلام ـ قرآن را براساس ترتیب نزول، جمع‌آوری نمود؛ اما چون
قرآن جمع‌آوری شده توسط عثمان نیز مورد قبول ایشان بود، برای حفظ
وحدت مسلمین قرآن خود را از دسترس دیگران جمع کردند.
پایگاه اسلام کوئیست.
