کتابت قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلید واژه: قرآن، کتابت، نویسنده وحی
پرسش: اولین بار چه کسانی
قرآن را به صورت کتابت در آورد؟
پاسخ: جمع قرآن به معنای نگارش آن به صورت یک کتاب بعد از رسول خدا صورت گرفت، گرچه عده ای از مورخان گفته اند که در زمان رسول خدا قرآن جمع آوری شد. البته نظم و ترتیب آیات و سوره ها با راهنمایی
پیامبر صورت گرفته است.
محققان درباره اولین نویسنده وحی در مکّه نام عبدالله بن سعد و راجع به نخستین نویسنده
وحی در
مدینه نام
ابیّ بن کعب را به میان می آوردند و نوشته اند:
نخستین کسی که از
قریش در مکّه برای
رسول خدا (ص) نوشت،
عبدالله بن ابی سرح بوده که
مرتد شد و در ایّام فتح مکّه به اسلام بازگشت و
اولین کسی که در مدینه نگارش وحی را به عهده گرفت، ابی ابن کعب بود که پیش از زیدبن ثابت مطرح بود، ولی بر اساس
روایات آن که بیش از همه به نگارش وحی موفق بود، در مرحله اوّل
علی بن ابی طالب(ع) و سپس زید بن ثابت می باشد، چون این دو بیش از دیگران ملازم
پیغمبر(ص) بودند.
دکتر عبدالصبور شاهین می نویسد: علی بن ابی طالب(ع) پسر عم رسول خدا(ص) که در نوجوانی
اسلام آورد، در اکثر وقایع و
غزوات ملازم و رفیق
پیامبر و
کاتب وحی بود.
علی بن ابی طالب و زید بن ثابت و ابیّ ابن کعب به خاطر ملازمت مداوم با رسول خدا دارای مقامی برجسته در امز نگارش وحی و احاطه بر آیات قرآن بودند.
نویسندگان وحی قرآن را به خط نسخ یا کوفی می نوشتند و معمولاً از خط نسخ در زمان
پیامبر برای نگارش قرآن استفاده می کردند و آن را استخوان کتف و پوست و چوب می نوشتند و نوشته ها را در جایی جمع می کردند.
جمع قرآن به معنای نگارش آن به صورت یک کتاب بعد از رسول خدا صورت گرفت، گرچه عده ای از مورخان گفته اند که در زمان رسول خدا قرآن جمع آوری شد. البته نظم و ترتیب آیات و سوره ها با راهنمایی پیامبر صورت گرفته است.
سید مرتضی(ره) که یکی از دانشمندان بزرگ شیعی است معتقد بود
قرآن همزمان با حیات
رسول خدا(ص) به ترتیب که اکنون در اختیار ما است، جمع آوری و مرتب گردید. به این دلیل که قرآن را در زمان حضرت تدریس می کردند و به مردم تعلیم می دادند و عده ای از
اصحاب پیامبر (ص) آن را حفظ کردند.
مرحوم خویی می نویسد: با مطالعه احوال
پیامبر اسلام(ص) و یاران او به این نتیجه می رسیم که قرآن در عصر آن حضرت جمع آوری و منظم گردید و آنچه گفته شده که قرآن در زمان عثمان جمع آوری شده، درست نیست، زیرا در زمان او از میان بردن اختلاف قرآن بود.
عثمان دستور داد مصاحف دگرگون و پریشان را از بین ببرند و مردم از مصحفی استفاده نمایند که دارای قرائت واحد و یکنواختی گردیده اند.
حارث محاسبی می گوید: مشهور است اقدام عثمان به جمع آوری و تنظیم قرآن می باشد، ولی حقیقت جز این است، چون عثمان پس از تبادل رأی با مسلمانان و با قرآن شناسان آن زمان سعی نمود مردم را بر کیفیتی خاص در قرائت قرآن متّحد سازد، چون اختلافات قرآن رو به فزونی نهاده بود و بیم آن می رفت که نزاع و درگیری بین مسلمانان واقع شود.
برای نظریه دوم که قرآن بعد از وفات رسول خدا(ص) جمع آوری شد، شواهدی در دست است. می دانیم امیرالمؤمنین(ع) پس از وفات رسول خدا(ص) اهتمام و فرصت خود را مصروف جمع و تدوین قرآن نمود. این قضیه که شیعه و سنّی آن را نقل کرده اند، دلیل روشنی است که قرآن در زمان رسول خدا(ص) جمع آوری نشده بود و اقدام
علی(ع) لزومی نداشت و در حقیقت حضرت کار تازه ای را آغاز کرده بود که خود را ملزم به آن میدید و می خواست با این کار به سفارش و
وصیت پیامبر (ص) در مورد قرآن عمل نماید. مگر این که جمع آوری قرآن را توسط حضرت به معنای دیگری حمل کنیم مثلاً بگوییم حضرت می خواست قرآن را طبق نزول قرآن جمع آوری کند.
خطابی می نویسد: چون رسول خدا(ص) همواره در انتظار نزول وحی به سر می برد و این احتمال وجود داشت که آیاتی نازل شود، با وجود چنین اوضاع و احوالی که وحی استمرار داشت، چگونه ممکن بود در زمان حضرت به جمع و ترتیب قرآن اقدام گردد. از این رو پس از
رحلت رسول خدا(ص) هر یک از صحابه به نوبة خود به این کار اقدام نمودند.
سپس وی می گوید: تمام قرآن در زمان پیغمبر اکرم نگارش یافت، ولی یکجا جمع آوری نشد و سوره های آن مرتب نگردید.
محدث نوری که از
محدّثان شیعی است می نویسد: از مجموع اخبار و احادیث مربوط به جمع قرآن بر می آید که قرآن با ترتیب موجود در زمان پیامبر نبود و حتّی کسی آن را با چنین ترتیب حفظ و از بر نکرده بود، بلکه قرآن که به تدریج نازل می گردید، در دو جا نگه داری می شد: یکی نزد رسول خدا(ص) که پراکنده و نامنظم بود و نویسندگان وحی که از میان آن ها سه نفر انتخاب شدند وحی را روی حریر و کاغذ و استخوان شانه شتر و گوسفند می نوشتند. بعد از
رحلت پیامبر(ص) این نوشته ها در اختیار
امیرالمؤمنین (ع) قرار گرفت.
جای دیگر که قرآن محافظت می شد، خزینه ذهن و حافظة مردم و نوشته های صحابه و یاران حضرت بود که هر کس در خور نیاز و استعداد خویش آیات و یا سوره هایی از قرآن را حفظ می نمود یا آن را می نوشت.
از این اخبار نمی توان نتیجه گرفت که تمام قرآن به صورت نوشته ای نزد کسی موجود بود تا چه برسد به آن که قائل شویم قرآن با ترتیب موجود در زمان پیامبر اسلام(ص) مرتب و مدوّن گردید.
سایت مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
