توبه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پیامبر، توبه،
پذیرش توبه،
آثار توبه،
گناه، شکستن توبه.
پرسش: آیا می‌توان هر روز توبه کرد؟ توبه چگونه است و از کجا می‌فهمیم که توبه پذیرفته شده و اگر توبه را شکستیم چگونه است؟
پاسخ: نه تنها هر روز که هر آن و هر لحظه باید در حال توبه (که همان بازگشت و رجوع از دوری به قرب و نزدیکی است) بود. حتی اگر
انسان مرتکب هیچ گناهی نشود، اشتغالات به مسائل روز مره باعث
غفلت انسان از
خدای متعال خواهد شد، همین مقدار دوری نیز اقتضای رجوع و بازگشت را دارد.
توبه یکی از موضوعات مهم و اساسی است که در
مکتب اسلام و همه
ادیان آسمانی مورد توجه قرار گرفته، و نزد
اولیای الهی و عارفان دارای جایگاه ویژه است.
این سؤال از چند جهت مورد بحث قرار می دهیم.
۱ ـ معنای لغوی و شرعی توبه. ۲ ـ شرایط قبولی توبه. ۳ ـ شکستن توبه.
به معنای لغوی توبه یعنی رجوع و بازگشت و معنای شرعی یعنی دوری و ترک گناه از آن جهت که زشت است و پشیمانی از آنچه مرتکب شده است و
تصمیم راسخ بر اجتناب از
سرکشی و جبران گذشته.
شرایط قبولی توبه چند چیز است که به صورت اختصار در این پاسخ به آن می پردازیم.
پشیمانی از آنچه کرده است و احساس خسران نسبت به گذشته خود. اینکه در انسان یک انقلاب درونی نسبت به گذشته ایجاد شود و یک قیام و توجه در انسان بوجود آید و یک جرقّه‌ای در دل او بزند و متوجه باشد که از کجا آمده و برای چه آمده و کجا خواهد رفت.
تصمیم جدی و اساسی بر ترک گناه و عدم بازگشت به آن. وقتی انسان از گذشته خود پشیمان شد باید
اراده و
عزم قوی بر ترک گناه داشته باشد و بین خود و خدای خود پیمان ببندد که دیگر سراغ گناه و
معصیت و
ظلم و
حق‌کشی نرود و تصمیم بگیرد گذشته را جبران کند و دلش را از پلیدی و پستی پاک کند و صفا و
نورانیت از آن ایجاد کند و وظیفه
بندگی را به نحو احسن انجام دهد.
حقوق مردم را اگر ضایع کرده جبران کند و
حق مردم را بپردازد و یا
حلالیت بطلبد. گاهی انسان از رابطه با مردم و همنوعان است و حق آنها را ضایع کرده است یا ظلم و
ستمی به آنها نموده است که باید آنها را جبران کند و اگر بدهکار است بپردازد و اگر
غیبت کرده و یا
تهمتی زده است حلالیت بطلبد. خلاصه اینکه
استغفار عملی داشته باشد و فقط زبانی نباشد.
قرآن کریم می‌فرماید: « الا الذین تابوا من بعد ذلک و اصلحوا فان الله غفور رحیم» (مگر کسانی که بعد از گناه توبه
کنند و خودشان را اصلاح
کنند و گذشته را جبران
کنند بدرستی که خداوند غفور و رحیم است.)
اگر بر گردن
انسان حق الهی است باید انجام دهد و آنرا جبران کند اگر
نماز یا
روزه یا
حج بجا نیاورده است قضاء کند و بجا بیاورد و جبران مافات کند و اگر انسان به زبان توبه کند و
حقوق الهی را اداء نکند و گذشته را جبران نکند فایده‌ای ندارد، پس باید
عمل صالح انجام دهد تا گذشته او آمرزیده شود. قرآن کریم می‌فرماید: « ان الحسنات یذهبن السیئات و ذلک ذکری للذاکرین.»
( بدرستی که خوبیها و
اعمال صالح، بدیها را از بین می‌برد. و این تذکری برای تذکر یا‌بندگان است.)
بعضی از گناهان قابل جبران عملی نیست و باید استغفار کرد و طلب عفو و
بخشش نمود مانند
چشم چرانی،
دروغ،
زنا، و کارهای خلاف دیگر که جبران عملی ندارد و باید از صمیم
قلب پشیمان شده و طلب
عفو نمود.
خلاصه اینکه اگر این پنج شرط را رعایت کند توبه‌اش پذیرفته می‌شود و
خداوند وعده داده است تا
گناه و
عذر پشیمان شوندگان و نادمان را بپذیرد و خداوند بسیار مهربان و با گذشت است.
و اینکه انسان وقتی توبه کرد باید سعی کند توبه‌اش را نشکند و مواظب باشد ولی اگر خدای ناکرده دوباره گناه کرد باز توبه کند و
استغفار کند و
امیدوار به
رحمت خداوند باشد و از درگاه الهی مأیوس نشود البته نباید طوری باشد که گناه را سبک بشمارد و هر کاری را انجام دهد و بگوید توبه می‌کنم زیرا احتمال دارد موفق به توبه نشود و
مرگ انسان فرا برسد و
اجل کسی را خبر نمی‌کند و دیگر اینکه در مواقع خاصی توبه پذیرفته نمی‌شود پس باید مواظب باشیم
معصیت نکنیم و
شیطان ما را گمراه نکند و اگر خدای ناکرده گول شیطان را خوردیم بلافاصله توبه کنیم و گذشته را جبران نمائیم.
توبه در هر لحظه و هر آن لازم است؛ چون انسان اگرچه ممکن است به ظاهر گناهی مرتکب نشود، اما از
وسوسه شیطان و افکار متفرقه که دل را از
یاد خدا غافل می‌کند خالی نیست، و اگر فرض شود که از آن هم در
امان باشد، از غفلت و قصور در شناخت و
معرفت حق تعالی و صفات و آثار او خالی نیست، و همه اینها نقصی است که بازگشت از آنها که توبه باشد را در هر حال لازم می‌کند؛ لذا سالکان الی الله و
اولیای الهی هر آن، در حال توبه بودند.
در حدیثی از
امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده است؛
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روزی هفتاد بار توبه می‌کرد: «عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه‌السّلام) قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یَتُوبُ اِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعِینَ مَرَّةً، فَقُلْتُ اَ کَانَ یَقُولُ- اَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ، قَالَ لَا وَ لَکِنْ کَانَ یَقُولُ- اَتُوبُ اِلَی اللَّهِ....»
اگرچه واژه شناسان توبه را رجوع و بازگشت از گناه معنا نموده‌اند، اما روشن است که این معنا در حق پیامبران و اوصیای آنها مفهوم پیدا نمی‌کند؛ چرا که آن بزرگوران مصون از خطا و گناه‌اند.
در روایت آمده است: «قال کان رسول اللّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یتوب الی اللّه صفی کل یوم سبعین مرة من غیر ذنب؛
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روزی هفتاد بار توبه می‌کرد، در حالی‌که گناهی مرتکب نشده بود.»
بنابر این، روشن است که توبه پیامبران و جانشینان آنها به جهت نزولشان در این دنیای مادی و جسمانی و اشتغال آنان به مباحات و خواب و خوراک که ناگزیر از آن بوده‌اند می‌باشد. و این اشتغالات گاهی آنها را از مقام
شهود و غرق شدن در آن باز می‌داشت و باعث بازماندن‌شان از ذکر دائم می‌شد؛ لذا
توبه و
استغفار آنان از این جهت بود؛ چرا که «حسنات الابرار سیئات المقربین» است. بسیاری از کارها برای
ابرار و نیکان
طاعت است، اما همین کارها برای
مقربان معصیت شمرده می‌شود.
با این توضیحات باید گفت؛ نه تنها هر روز که هر آن و هر لحظه باید در حال توبه (که همان بازگشت و رجوع از دوری به قرب و نزدیکی است) بود. حتی اگر انسان مرتکب هیچ گناهی نشود، اشتغالات به مسائل روز مره باعث غفلت انسان از خدای متعال خواهد شد، همین مقدار دوری نیز اقتضای رجوع و بازگشت را دارد.
۱ ـ توبه از قرآن و سنت، علی رضا حسنی.
۲ ـ توبه کنندگان، ابو محمد موفّق الدین این قرار المقدسی، ترجمه دکتر محمود محمودی دامغانی.
۳ ـ داستان پشیمان شدگان، محمد مهدی مرتضوی لنگرودی، قم، نشر علامه.
ای یک دله صد دله، دل یک دله کن مهر دگران را، ز دل خود بله کن.
یک صبح به
اخلاص بیا بر در ما بر ناید اگر کام تو، از ما گله کن.
سایت اندیشه قم. پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «توبه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۵/۲.
