تقویت روحیه مذهبی فرزندان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تربیت مذهبی، احکام، مسائل دینی، موعظه، موعظه حسنه.
پرسش: چگونه می‌توان در خانواده‌ای که سرپرست آن به احکام و شرایع دینی پای‌بند نیست، در مورد فرزندان، احکام و شرایع را تقویت نمود تا آن‌ها پای‌بند به عمل کردن به احکام شوند؟
پاسخ:
در مورد سؤال شما یادآوری این نکته ضروری است که هرچند سؤالی مهم و قابل توجه است، اما مشخص نکرده‌اید که نقش شما در
خانواده چیست؟ و این خود پاسخ‌گویی صحیح را دشوار می‌سازد؛ ولی در این حد باید گفت که شما به نکته مهمی توجه نموده‌اید و آن الگوپذیری فرزندان از بزرگ‌ترها به ویژه سرپرست خانواده است. پس شما به نقش والدین در
تربیت مذهبی کودکان پی برده‌اید و می‌دانید که فرزندان حتی در مسائل دینی و مذهبی از والدین تبعیت می‌کنند.
برای تقویت روحیه مذهبی فرزندان، راهکارهای زیر را ارائه می‌دهیم:
بهترین شیوه‌ای که شما می‌توانید روحیه مذهبی را در فرزندان تقویت نمایید این است که خود شما به
احکام و مسائل دینی پای‌بند باشید چه در مسائل عبادی (مانند
نماز و
روزه ) و چه در برخوردها و رفتارها. سعی کنید الگوی مناسبی برای آنان باشید. این یک واقعیت قابل لمس است که اصولاً وقتی یک دختر اهمیت مادرش را به
نماز اول وقت ببیند، او نیز به این کار پسندیده علاقه‌مند می‌شود. بنابراین اگر خود شما در انجام کارهای شایسته پیش‌قدم شوید و بیشتر با
عمل، فرزندان را به مسائل شرعی و مذهبی
دعوت کنید، به مراتب اثرش قوی‌تر و ماندگارتر از امر و نهی‌های لفظی است.
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «
کونوا دعاة الناس باعمالکم و لا تکونوا دعاةً بالسنتکم»؛
مردم را با
اعمال خود بخوانید نه با زبان خویش.
با توجه به همین اصل دینی است که در ادب فارسی با مضامینی چون: «دو صد گفته چون نیم کردار نیست.» یا «به عمل کار برآید به سخن‌دانی نیست» برمی‌خوریم.
از سوی دیگر تحقیقات روان‌شناختی نیز نشان داده است که الگودهی رفتاری، نقش مؤثری در یادگیری داشته و به مراتب اثرات آن ماندگارتر از دیگر روش‌هاست. این باور که انسان‌ها از راه مشاهده انسان‌های دیگر می‌آموزند دست‌کم به یونانیان باستان (چون
افلاطون و
ارسطو) باز می‌گردد. «و پس از آن روان‌شناسان در این زمینه تحقیقات گسترده‌ای انجام داده‌اند»
شما اگر این اصل دینی و تربیتی را سرلوحه رفتارتان قرار دهید و با عمل،
فرزندان را به مسائل دینی دعوت کنید، قطعاً نتیجه‌بخش بوده و پس از مدتی محیط خانواده شما کاملاً مذهبی و قرآنی خواهد شد.
بد نیست به این نکته اشاره کنم که شاید تصور شود هر چند مادر رفتار شایسته از خود نشان دهد و با عمل خود فرزندان را به رعایت احکام و مسائل دینی دعوت کند، اما
امید چندانی در اثربخشی این روش نیست؛ چون فرزندان در واقع در برابر دو الگوی رفتاری متضاد قرار می‌گیرند: یکی پدر که پای‌بند به مسائل دینی نیست و دیگری مادر که می‌کوشد مسائل دینی را مراعات کند؛ ولی واقعیت این است که نقش‌پذیری فرزندان از مادر بیشتر از پدر خواهد بود و قطعاً الگوهای مثبت مؤثرتر واقع می‌شوند.
اولاً: از آن جهت که
فطرت انسان،
فطرت الهی است و به خصوص در دوران کودکی که فاصله چندانی از آن نگرفته است. اگر الگوی مناسب در
اختیار باشد، به‌راحتی رنگ‌و‌بوی خدایی به خود می‌گیرد.
ثانیاً: وابستگی فرزندان به مادر به مراتب بیشتر از وابستگی آن‌ها به پدر و سرپرست خانواده است. اگر مادر نقش‌های مثبت را با مهر و
عاطفه عجین سازد، اثر آن سریع‌تر خواهد بود. پس اولین و مهم‌ترین راهکار این است که شما با رفتار خویش فرزندان را به رعایت احکام و مسائل شرعی علاقه‌مند سازید.
۲ـ هر چند تأکید ما بر
دعوت عملی و الگودهی رفتاری بوده است، اما شما می‌توانید از دعوت لفظی نیز به عنوان روش مکمل استفاده نمایید. آن‌گاه که دعوت عملی با
دعوت لفظی همراه شود، تأثیرگذاری‌اش نیز به مراتب بیشتر خواهد شد که در تعبیرات دینی از آن به «
موعظه» یاد می‌شود.
قرآن کریم برای تأکید بیشتر و درک بهتر این موضوع، نمونه‌ای را معرفی می‌فرماید و آن موعظه
لقمان برای فرزندش است:
«
و اذ قال لقمان لابنه و هو یعظه یا بنیَّ لا تشرک بالله ان الشرک لظلم عظیم»؛
به خاطر آور هنگامی را که لقمان به فرزندش در حالی که او را موعظه می‌کرد گفت: پسرم چیزی را همتای
خدا قرار مده که
شرک،
ظلم بزرگی است.
از این
آیه و
آیات دیگر نکات تربیتی چندی استفاده می‌شود. در رابطه با این‌که چگونه دیگران را موعظه نموده تا اثرگذاری‌اش بیشتر باشد.
«یا بُنیَّ» در آیه مذکور تعبیر مهرآمیزی است و این نکته را می‌رساند که اگر
پدر و مادر با برخورد ملایم و حاکی از مهر و
عاطفه به موعظه فرزندانشان بپردازند، مفیدتر است.
در آیه دیگر آمده است: «
یا بنیّ اقم الصلوة وامر بالمعروف»؛
یعنی پسرم!
نماز برپادار و
امر به معروف کن.
دعوت به نماز و امر به معروف، هر چند دعوتی لفظی است، علاوه بر این‌که در
عمل نیز خود بدان پای‌بند بوده است، اما با تعبیر سرشار از مهر و عاطفه بیان شده است.
موعظه حسنه از دیگر تعبیراتی است که در
قرآن آمده است و سفارش شده است که با
موعظه حسنه دیگران را به سوی
خداوند دعوت نماییم.
۳ـ نکته سومی که باید بدان توجه نمایید و از نظر تربیت مذهبی نقش مؤثر دارد این است که هیچ‌گاه به فرزندان به خاطر رعایت نکردن برخی مسائل اخلاقی و دینی، برچسب نزنید و به صورت مطلق در مورد آن‌ها
قضاوت نکنید؛ مثلاً به محض این‌که دیدید عمل نادرستی را مرتکب شد یا از انجام عمل خاصی (مانند نماز) سر باز زدند، هرگز نگویید شما آدم بدی هستید. خداوند شما را چنین و چنان خواهد کرد؛ بلکه سعی کنید میان رفتارها و
شخصیت آنان فرق بگذارید. بگویید این رفتار شما نادرست است و باید اصلاح شود. یا تعبیراتی از این قبیل که: فرزندم اگر سعی کنی فلان رفتارت را
اصلاح کنی، نمازت را اول وقت بخوانی و... برای شخصیت شما برازنده‌تر است و خداوند توجه خاصی به شما خواهد نمود و دقیقاً یکی از مصادیق موعظه حسنه که در قرآن بر آن سفارش شده است نیز، همین است؛ اما اگر فرزندان را به خاطر رعایت نکردن احکام و مسائل مذهبی، پیوسته مورد نکوهش قرار دهید و شخصیت آن‌ها را
تحقیر نمایید، فرزندان باور خواهند نمود که واقعاً قابل اصلاح نیستند و در آن صورت، اثرات منفی به دنبال خواهد داشت.
در پایان، برای شما آرزوی موفقیت و بهروزی نموده و امیدوارم خداوند شما را در تربیت مذهبی فرزندانتان یاری نماید.
۱. کریمی‌نیا، محمدعلی، الگوهای تربیت، نشر پیام مهدی «عج».
۲. جهانگرد، یدالله، نحوه رفتار والدین با فرزندان، انتشارات انجمن اولیا و مربیان.
۳. قائمی، علی، خانواده و تربیت کودک، فصل ۴، انتشارات دمیری.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تقویت روحیه مذهبی فرزندان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۰/۲۳.
