تعریف غیرت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: غیرت،
ناموس، غیرت دینی، غیرت ناموسی.
پرسش: غیرت چیست؟ آیا می‌توان از آموزه‌های دینی غیرت را به دست آورد؟
پاسخ: غیرت و حمیّت؛ یعنی تلاش در نگهداری آنچه حفظش ضروری است.
غیرت اقسامی دارد که در برخی از آنها مثل غیرت در ناموس حد اعتدال آن مطلوب
شریعت است.
علمای اخلاق در تعریف غیرتی که مورد تأیید آنها است، چنین آورده‌اند: غیرت و حمیّت؛ یعنی تلاش در نگهداری آنچه حفظش ضروری است. این صفت در قالب مطلوبش، از
شجاعت، بزرگ‌منشی و
قوت نفس انسان سرچشمه می‌گیرد و یکی از «ملکه»های شریفه نفسانی است.
اصل غیرت به دور از افراط و تفریط ها و کجروی‌ها، از جمله صفاتی است که موجب مباهات بوده و در احادیث، از خداوند نیز به عنوان غیرتمند یاد شده‌است.
اصطلاح غیرت، معنای عامی است که در مصادیق مختلف نمود پیدا می‌کند.
به صورت کلی غیرت، نمود خاصی در نفس انسانی دارد که از خودخواهی های او (گاه مثبت و گاه منفی) و دوست داشتن خویشتن سرچشمه می‌گیرد و گاهی نیز دین، نمایان کننده و تأکید کننده غیرت است. (البته از آن جائی که دین بر فطرت انسانی بنا شده، می‌توان گفت که غیرت دینی خود نوعی تاکید بر غیرت انسانی است و وجود مصادیق مشترک، شاهد بر این مطلب است، اما از آنجا که دین سبب بازیابی این موارد در قلب و روح ما شده‌است، ما قسمی را در قالب غیرت دینی ذکر کرده‌ایم.)
غیرت را می‌توان در دو قسم بررسی کرد:
نفس انسانی به سبب امیال و خود خواهی‌ها، تلاش می‌کند از اموری دفاع کند و آنها را از گزند دیگران حفظ نماید؛ این حفظ و دفاع، معنای غیرت است. این غیرت به حسب نوع تربیت، آموزش، سلیقه، محیط و... در انسان‌ها متفاوت است و گاه به صورت مثبت و گاه به صورت منفی بروز پیدا می‌کند. از جمله این غیرت‌ها غیرت ملّی است که انسان را مجاب می‌کند از مملکت و کشور خود در مقابل اجانب دفاع کند. مورد دیگر، غیرت نژادی است؛ گاهی انسان‌ها، نژاد خود را برتر دانسته و به اذیت و آزار اقوام و نژاد های دیگر می‌پردازند و به جهت صفتی که در کسب آن، تلاش و لیاقتی به خرج نداده‌اند، بر آن می‌بالند و بر دیگران می‌کوبند و چون نازی ها کشورها را نابود می‌کنند و چون رژیم آپارتاید سیاه پوستان افریقا را از حقوق اولیه انسانی دور می‌کنند و همچون مهاجران اولیه امریکا، سرخپوستان امریکا را آواره کرده و به خاک و خون می‌کشند. اینها نمادهای
نژادپرستی در دنیاست که امروزه بر کمتر کسی قبحش پنهان است. در مقابل، انسان های بسیاری بوده‌اند که در راستای همین غیرت انسانی به کار های بزرگی دست زدند و تلاش کردند
ظلم و
بی‌عدالتی را از بین ببرند و زندگی خود را وقف این کار کردند. اگر چه بسیاری از آنها دیندار نبوده‌اند اما به جهت انجام کارهای بشر دوستانه و ظلم ستیزانه، و وقف زندگیشان برای رسیدن به اهداف انسانی، قابل تقدیر و تحسین هستند.
در نهایت باید بیان داشت که غیرت انسانی موارد مثبت و منفی بسیاری را دارد. به همین جهت دین نیز در بعضی موارد غیرت انسانی را تصدیق می‌کند و گاهی آن را از انسانیت دور دانسته و بر آن خط بطلان می‌کشد.
غیرت دینی، به این معناست که انسان
مسلمان اهمیت خاصی نسبت به کیان اسلام و آنچه بدان مربوط می‌شود داشته باشد، با تمام توان در اثبات و اجرای آن بکوشد و از کوچک ترین خدشه و تعرّضی نسبت به آن جلوگیری کند. بر این اساس،
جهاد،
امر به معروف و
نهی از منکر، سفارش به حق و
صبر، تعلیم و تعلّم و... می‌تواند در راستای غیرت دینی قرار گیرد، چرا که هر یک از موارد یاد شده از یک سو، در تحکیم احکام اسلام مؤثر است و از سوی دیگر، با ضدّ احکام اسلامی سرستیز دارد. نماد و اسوه این غیرت،
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و
اهل بیت (علیهم‌السلام) هستند که تمام دغدغه شان برپائی
دین الهی بوده است. این غیرت در تمام
ادیان آسمانی یافت می‌شود که متاسفانه در مقام عمل، با افراط و تفریط های گسترده‌ای همراه بوده است. مسلمانان نیز از این قاعده مستثنا نیستند و در همان سال های نخستین تا به امروز، این افراط و تفریط ها، موجب تنش ها و صدمه های بسیاری شده است.
در همین راستا،
قرآن مجید با لحن تحریک آمیزی تلاش می‌کند غیرت مسلمانان را برافروزد تا از اسلام و مسلمانان بی‌یاور دفاع کنند:، «وَ ما لَکُمْ لا تُقاتِلوُنَ فی سَبیلِ اللهِ وَ الْمُستَضْعَفینَ مِنَ الرِّجالِ و النِساءِ وَ الْوِلْدانِ؛
شما را چه شده که در
راه خدا و مردان و زنان و کودکان مستضعف نمی‌جنگید.»
امام علی (علیه‌السلام) نیز هنگام لشکرکشی سپاه
معاویه به اراضی مسلمانان و قتل و غارت مردم مسلمان و غیر مسلمان، خطاب به کوفیان می‌فرماید:«شگفتا! به خدا که هماهنگی این مردم در باطل خویش، و پراکندگی شما در حقّ خود، دل را می‌میراند، و اندوه را تازه می‌گرداند. وای بر شما (که چقدر بی‌غیرتید)... شما را غارت می‌کنند و شما ننگی ندارید».
واقعه عاشورا نیز نماد دیگری از غیرت دینی است.
امام حسین (علیه‌السلام) به این حقیقت اصیل پی برده و با اهدای جان خود در این راستا تلاش کرد
دین خداوند را زنده کند. در واقع علت برجستگی و ارزش مندی واقعه
کربلا، به همین جهت است که امام برای خداوند از هر چه داشت گذشت و حاضر به
شهادت مردان و اسارت زنان خانواده خود شد. از همین غیرت دینی است که خانواده امام نیز حاضر به تحمل اسارت، درد و رنج‌های بسیار شدند و در آخر
حضرت زینب می‌گوید:«چیزی جز زیبائی ندیدم».
یکی از
مصادیق غیرت که مورد تأیید دین و
انسانیت است، دفاع از ناموس است که از آن به عنوان غیرت ناموسی یاد می‌شود و امروزه یکی از بازرترین و پر بحث ترین موارد غیرت در جامعه انسانی و اسلامی است که متأسفانه دچار افراط و تفریط‌های بسیاری نیز شده است. لذا بر آن شدیم تا به صورت جداگانه تأملی در این نوع از غیرت داشته باشیم.
امروزه إفراط و تفریط‌های بسیاری در معنای غیرت ناموسی لحاظ شده که با معنای اصیل و اسلامی این لفظ متفاوت است. البته این غیرت تنها برای دینداران نیست، بلکه هر انسانی نسبت به ناموس خود حساس است و انسانیت هر انسانی به اصل این غیرت حکم می‌کند.
غیرت ناموسی از زمان‌های قدیم وجود داشته است. در تمدّن‌های باستان، غیرت در خانواده‌های متموّل و قدرتمند بروز بیشتری داشت و کسی را یارای دست اندازی به ناموس بزرگان نبود و به همین جهت حجابی نیز برای آنها وجود داشت؛ از این باب در سنگ تراشه‌هایی که از آن دوران باقی مانده، تصویر زنان به صورت با حجاب نیز آمده است. (مانند سنگ تراشه های موجود در تخت جمشید.) در بعضی جوامع، بعد از مرگ
شوهر زنانشان را نیز با آنها دفن می‌کردند تا بعد از مرگ شوهر، کسی را یارای دست درازی به زن نباشد و.... حتی امروزه نیز هر چند محدود، اما مشاهده می‌شود که با مرگ شوهر، همسر او را به
عقد برادر شوهر در می‌آورند تا دختر با خانواده دیگر
ازدواج نکند، حال چه این دو یکدیگر را بخواهند و به هم بخورند یا خیر و بد اینکه این را نشان غیرتمندی خود نیز می‌دانند.
در مقابل اینان، بی‌غیرتی و بی‌عفتی در جوامع و خانواده‌هایی که خود را متمدن نیز می‌دانند به اوج رسیده و از غیرت گاه تنها نامی بر جا مانده و حتی گاهی شعار بی‌غیرتی را سر می‌دهند. خانواده به عنوان یک مفهوم مقدس، برای بسیاری بی‌ارزش شده و خوی حیوانی، غلبه چشم‌گیری بر خوی انسانی گرفته و با نام آزادی انسان، هرزگی را رواج و نابودی انسانیت را سبب می‌شوند.
البته در محیط‌های مذه نیز گاه این بی‌غیرتی‌ها، سر درآورده و خودنمایی می‌کند و بد اینکه بر این بی‌غیرتی، نماد دین می‌زنند و آن را مطابق دین می‌دانند و خواسته های دین را براساس خواسته‌های نفسانی، تفسیر و تحلیل می‌کنند.
اما آنچه دین از ما خواسته رهایی از افراط و تفریط‌ها است. از یک جهت نباید بی‌حجابی و بی‌غیرتی را رواج داد که این موجب بی‌حیایی و نابودی غیرت انسانی و دینی است که امام علی (علیه‌السلام) در همین زمینه می‌فرماید: «ای مردم
عراق، خبر‌دار شدم که زنان شما در خیابان‌ها به مردان تنه می‌زنند، آیا
حیا نمی‌کنید؟!»
از جهت دیگر، نباید زن را از حضور در اجتماع دور کرد و او را موجودی کم‌ارزش و کم‌اهمیت دانست و در خانه زندانی کرد، بلکه زن نیز می‌تواند در اجتماع حضور داشته باشد، وارد عرصه علمی و اجتماعی شود، و در جامعه زندگی کند و در عین حال اجازه ندهد که از او سوء استفاده شود.
امام علی (علیه‌السلام) در مورد افراط در غیرت می‌فرماید: بپرهیزید از غیرتمندی در غیر موضع غیرت (افراطی‌گری و سخت‌گیری‌های نابجا) که همانا این، زن پاک و صحیح را به مریضی و آلودگی فرا می‌خواند.
از حدیث دیگری اعتدال به وضوح فهمیده می‌شود: «شخصی به
امام موسی کاظم (علیه‌السلام) عرض کرد: همسرم و همسر ابن مارد برای شرکت در مجلس ختم از خانه خارج شدند و من آنها را از این کار نهی کردم. همسرم به من گفت: اگر این کار
حرام است، ما را نهی کن تا ترکش کنیم و اگر حرام نیست پس چرا ما را نهی می‌کنی... امام گفتند: از چیزی که حق آنها است از من سؤال می‌کنی. همانا پدرم
امام صادق (علیه‌السلام)، مادرم و
ام فروه (همسر دیگر امام صادق) را می‌فرستاد تا حقوق
اهل مدینه را ادا کنند (به مراسم بروند، به
عیادت مریض بروند و...)».
غیرت معتدل، در حوادث دینی بسیاری نمایان است. یکی از آنها، واقعه کربلا است که غیرت را به وضوح می‌توان در آن مشاهده کرد. وقتی
امام حسین (علیه‌السلام) در حال جنگ بود و دشمن به سمت خیمه امام حمله برد، این گونه به آنها می‌فرماید: «من با شما می‌جنگم و شما با من می‌جنگید، زن‌ها تقصیری ندارند، متجاوزان و نادانان و گمراهان خود را از رفتن به سوی خیمه‌ها باز دارید و تا زنده‌ام متعرّض حرم من نشوید».
این کلام از غیرت امام بود که در همان حال هم از کار ناجوانمردانه سپاه دشمن برآشفت و اعتراض کرد و تا زنده بود نتوانست تحمّل کند که نامردان به حریم ناموس او نزدیک شوند. از طرف دیگر در زمان اسارت
اهل بیت وقتی حضرت زینب لب به سخن می‌گشاید و سخنرانی هائی را می‌کند،
امام سجاد (علیه‌السلام) با او مخالفت نمی‌کند و او را از این کار باز نمی‌دارد.
علاوه بر اینها، گفتارها و کردارهای دیگری نیز هست که اشاره دارد پیامبر و ائمه راه افراط و تفریط در ناموس‌پرستی را رها کرده و تلاش کرده‌اند اعتدال را در مورد ناموس خود حفظ کنند و ما نیز با دانستن اصولی که در
اسلام مسلّم فرض شده‌اند و با رهایی از خرافات و امیال نفسانی می‌توانیم به راه اعتدال برسیم. اسلام در راستای همین غیرت ناموسی، حجاب را به عنوان یک اصل از مسلمانان خواسته و رعایت آن را الزامی می‌داند. البته درموقعیت‌ها و فرهنگ‌های مختلف، حجاب معانی متفاوتی را به خود می‌گیرد. گاه این حجاب به صورت
چادر نمایان می‌شود و گاه در بعضی محیط‌ها مانند کشورهای غیر اسلامی، محیط‌های غیر مذهبی، مصداق دیگری می‌گیرد و حتی رعایت حجاب با غیر چادر در آن موقعیت‌ها، بهتر است؛ زیرا هم می‌توان واجب اسلامی را رعایت کرد و هم از تک نما شدن پرهیز کرد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «تعریف غیرت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۶/۴.
