تحکیم اراده
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اراده، نگاه به نامحرم.
پرسش: راهی را برای تحکیم اراده ارائه کنید و بگویید چه کنم که نگاه به نامحرم را در خود کنترل کنم؟
پاسخ: برخی راه‌های تحکیم و تقویت اراده عبارت‌اند از: پرهیز از سرزنش افراطی خویش، صبر بر مصیبت‌ها و ناگواری‌ها، انجام فرامین الهی، اسوه قرار دادن شخصیت‌های ایدآل، پذیرش مسئولیت به میزان توان، پرهیز از عوامل تضعیف‌کننده اراده و مراقبت ویژه از چشم و گوش.
در فرهنگ دینی، برای این دو عضو حساس از اندام انسان (چشم و گوش) وظایفی برشمرده شده و برای آن‌ها محدودیت‌هایی مطرح شده است. انسان این اجازه را ندارد که به هر آهنگی گوش فرا دهد، به هر شخصی نگاه کند و از هر چیز
زیبایی بدون مراعات ضوابط شرعی لذت ببرد. پیش‌آهنگ آلوده شدن انسان به لذت‌های حرام، چشم اوست و عدم کنترل آن پی‌آمدهای ناگواری خواهد داشت. پس آن‌چه در
اسلام به عنوان
حرام یاد شده، نگاه است نه دیدن، و تفاوت این دو، مشابه فرق شنیدن و گوش دادن است.
با توجه به مراجعات مشاوره‌ای و پرسش‌هایی که می‌شود، به سهولت می‌توان دریافت که افراد فراوانی در فرازونشیب زندگی، از ضعف اراده خود نگران‌اند و به دنبال راهکارهای مناسبی برای درمان آن هستند. بی‌تردید اصل توجه به مشکل نیمی از درمان بوده و می‌تواند درمان را سرعت بخشد. پس از توجه به مشکل، با به کار بردن نکات روان‌شناختی و رهنمودهای دینی می‌توان آن را درمان نمود یا به حداقل رساند.
در پاسخ به سؤال فوق توجه شما را به نکات زیر جلب می‌کنم:
هیچ انسانی بی‌بهره از
اراده به عنوان موهبتی الهی نیست و از سوی دیگر
ضعف اراده یا بی‌ارادگی مشکل عمومی و تقریباً فراگیر بین انسان‌هاست؛ اما مهم این است که بسیاری از مردم یا به این مشکل توجه ندارند یا درصدد درمان و معالجه آن برنمی‌آیند. بنابراین اگر می‌بینید در اقدام به کار یا به سرانجام رساندن آن ضعف دارید، به سرزنش افراطی خویش رو نیاورید؛ زیرا توجه به مشکل و پی بردن به آن، نیمی از درمان است و ارسال این نامه نشانه وجود اراده در شما می‌باشد و نیازمند تقویت می‌باشد.
صبر عامل قوت اراده است: «
فَاصْبِرْ کَمَا صَبَرَ اُولُوالْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ».
در بسیاری از موارد با توجه به زندگی اجتماعی انسان و گزینش این نوع زندگی با فرازونشیب‌های فراوانی همراه است که چاره‌ای جز کنار آمدن با مشکل و تلاش در حل آن نیست؛ هرچند افراد به دلیل تفاوت‌هایی که دارند، به یک شکل نمی‌توانند این فرازونشیب را پشت سر بگذارند؛ زیرا رودررو شدن با مشکل و تلاش در حل آن به اراده پویا نیازمند است و همه برخوردار از اراده‌ای یکسان نیستند، اما تجربه نمودن صبر و بردباری در برابر مشکلات می‌تواند به
تقویت اراده افراد منجر شود؛ به عنوان مثال چشم پوشیدن و دوری کردن از نگاه به نامحرم شاید برای یک نوجوان و جوان مشکل باشد و نیاز درونی‌اش او را به سوی نگاه کردن بکشاند؛ اما تحمل سرکوبی این خواسته و صبر کردن زمینه
رشد اراده را فراهم می‌سازد.
هر یک از
عبادات و مناسک شرعیه علاوه بر آن‌که خودش دارای صورت اخروی و ملکوتی است، اثری در نفس بر جای می‌گذارد و به تدریج به تقویت اراده می‌انجامد و قدرت نفس بیش‌تر می‌شود.
حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) عبادت سخت را از موجبات تقویت اراده دانسته‌اند:
«یکی از
فضائل و اسرار عبادت شاقه و پرزحمت آن است که این مقصد از آن‌ها بیش‌تر انجام گیرد و
انسان به واسطه آن‌ها دارای
عزم می‌شود و بر طینت غالب می‌آید و بر
ملک چیره می‌شود و اگر اراده، تام و تمام باشد و عزم، قوی و محکم گردد، مثل ملک بدن و قوای ظاهره و باطنه آن مثل ملائکه الله شود که عصیان خدا نکند».
بنابراین روی آوردن به عبادات و پای‌بندی به دستورات خداوند در تقویت اراده مؤثر است. همان‌گونه که در
کلام الهی اقامه نماز و
امر به معروف و
نهی از منکر نشانه عزم و
اراده دانسته شده است.
در وصایای حضرت
لقمان به فرزندش می‌خوانیم: «پسرم
نماز را بر پادار و امر به معروف و نهی از منکر کن، و بر آسیبی که بر تو وارد آمده است، شکیبا
به دیگر سخن، صبر را پیشه کردن و
تقوا را در زندگی سرلوحه خود قرار دادن، می‌تواند به تقویت و بارور شدن اراده بینجامد. («
وَ اِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَاِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْاُمُورِ»).
اسوه قرار دادن افراد و شخصیت‌های ایدآل، و دست‌یابی به راز و رمز موفقیت آنان در
زندگی، نقش مربیان،
معاشرت با افراد سالم و با مربیان برای بیماران روحی مفید است. آنان برای شخص بیمار چون تکیه‌گاهی هستند که آن شخص به کمک آنان می‌تواند از نفوذ یا گسترش بیماری جلوگیری کند.
امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: کسی که آن‌چه را در توان دارد، برای رسیدن به آرمان خود به کار بندد، به نهایت آرمان خود خواهد رسید. («
مَن بَذَلَ جُهدَ طاقَتِهِ بَلَغَ کُنهَ ارادَتِهِ»)
یعنی تقویت اراده به‌طورکلی در همه کارهایی که نیازمند اراده است، اثر می‌گذارد و
نگاه به نامحرم از همین کارهای ارادی است.
عوامل تضعیف‌کننده اراده، مانند:
أ. علاقه‌مندی و
محبت به دنیا؛
ب. شکم‌بارگی؛
امام علی (علیه‌السّلام) فرمودند: «
لا تجتمع عزیمه و ولیمه»؛
عزم و اراده با سورچرانی جور نیاید؛
ج. جرئت پیدا کردن بر
گناه و گستاخ شدن در
معصیت؛
د. شهوت؛
«بدان که
انسان در قید اسارت نفس و
شهوات آن است و سلسله‌های طولانی شهوت ... در گردن اوست. به هیچ‌یک از مقامات معنوی و روحانی نائل نمی‌شود و سلطنت باطنیه نفس و اراده نافذه آن بروز و ظهور نمی‌کند».
هـ . گوش فرادادن به لهوولعب؛
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) از قول استادشان
آیت‌الله شاه‌آبادی (رحمة‌الله‌علیه) نقل فرموده‌اند: «بیش‌تر از هر چیز، گوش کردن به تغنیات سلب اراده و عزم از انسان می‌کند».
ادراکات حسی ـ به ویژه دیدنی‌ها و شنیدنی‌ها ـ نقش مهمی در تخیلات و افکار ما بازی می‌کنند و به نوبه خود آثار جدی در صدور افعال ارادی دارند. از همین‌جا نتیجه می‌گیریم که یکی از بهترین ابزار کنترل امیال و خواست‌ها کنترل چشم و گوش است. دقت در کلام الهی ما را به اهمیت این مراقبت آگاه می‌کند و به دلیل همین جایگاه ویژه در
قرآن شریف آمده است که گوش و چشم و دل، مورد بازخواست قرار می‌گیرند. («
اِنَّ السَّمعَ وَ البَصَرَ وَ الفُؤادَ کُلُّ اُولئِکَ کانَ عَنهُ مَسئولاً»).
در فرهنگ دینی، برای این دو عضو حساس از اندام انسان وظایفی برشمرده شده و برای آن‌ها محدودیت‌هایی مطرح شده است. انسان این اجازه را ندارد که به هر آهنگی گوش فرا دهد، به هر شخصی نگاه کند و از هر چیز
زیبایی بدون مراعات ضوابط شرعی لذت ببرد. پیش‌آهنگ آلوده شدن انسان به لذت‌های حرام، چشم اوست و عدم کنترل آن پی‌آمدهای ناگواری خواهد داشت.
روشن است که آن‌چه در
اسلام به عنوان
حرام یاد شده، نگاه است نه دیدن و تفاوت این دو مشابه فرق شنیدن و گوش دادن است.
برخی افراد با کنترل نگاه‌های خود به مقامات بالایی دست یافتند و دریچه‌های
حکمت به رویشان گشوده شد و عجایب
آفرینش را مشاهده نمودند؛
چنان‌که
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: چشم‌های خود را بر دیدن مناظر گناه ببندید تا عجایت و شگفتی‌ها را ببینید.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در کلامی دیگر فرموده است:
نگاه حرام تیری زهرآگین از تیرهای
شیطان است؛ پس کسی که از
ترس خدا چنین عملی را ترک نماید،
خداوند ایمانی به او عطا کند که
لذت آن را در قلبش خواهد چشید.
۱. معجزه اراده، نورمن وینست پیل، ترجمه وجیهه آزرمی، تهران، انجمن اولیا و مربیان، چ ۴، ۱۳۸۰ ش.
۲. اعتماد به نفس در ده روز، مجتبی حورایی، تهران، دکلمه گران، ۱۳۷۷ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تحکیم اراده»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۶/۳۰.
