برده بودن زنان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: زنان، برده، مردان، اسلام.
پرسش: آیا زنان در اسلام برده همسرانشان هستند که این‌قدر سخت برای همسرانشان کار می‌کنند؟
پاسخ:
نمی‌دانم چه مسئله‌ای باعث شده تا این ذهنیت و سؤال برای شما ایجاد شود. ممکن است شما افراد یا خانواده‌هایی را دیده باشید که نگرش منفی نسبت به زنان دارند؛ سپس این مسئله را تعمیم داده و نتیجه گرفته‌اید که پس
اسلام نگرش منفی نسبت به زنان دارد و
زنان در اسلام برده همسرانشان هستند. شما باید نگرش اسلام را درباره
زن از کتاب‌ها و منابع معتبر به دست آورید، نحوه رفتار و
زندگی افرادی که معلوم نیست تا چه اندازه پایبند به اصول و دستورات اسلامی هستند، نمی‌تواند منبع
قضاوت و ارزش‌یابی شما واقع شود.
بنابراین دست‌یابی به پاسخ این سؤال و قضاوت واقع‌بینانه در مورد آن تنها در صورتی امکان‌پذیر است که نظر اسلام را درباره زن بدانیم. در یک تقسیم‌بندی کلی، دیدگاه‌ها و رویکردهای متفاوت درباره زن را به سه دیدگاه اصلی می‌توان طبقه‌بندی کرد.
قبل از ظهور اسلام، دیدگاه غالب و رایج، دیدگاه بدبینانه و منفی نسبت به زن بود. بینش‌های کلیسایی زن را موجود فرعی و طفیلی مرد می‌دانست، عرب‌های دوره
جاهلیت نیز از زن به عنوان برده و وسیله عیاشی خود استفاده می‌کردند.
عقیده اسلام و
جهان‌بینی آن درباره زن و حقوق انسانی او، رویکرد نوینی را درباره زن پایه‌ریزی کرد. اسلام در روزگاری به زن با دید عظمت نگریست که زن را به‌عنوان موجودی حقیر و پست می‌انگاشتند.
رویکرد سوم درباره زن گرایشی است که آغاز پیدایش آن به اوایل قرن نوزدهم برمی‌گردد و از آن به
فمینیسم یا جنبش استیفای
حقوق زنان یاد می‌شد. این گرایش پس از
جنگ جهانی اول زمینه‌ساز طرح برابری حقوق زنان با
مردان گردید و امروزه نیز طرف‌داران این دیدگاه پافشاری بر تساوی حقوق زنان با مردان دارند.
گرچه در این نوشتار مجال بررسی و مقایسه این سه رویکرد به صورت تفصیلی وجود ندارد و از سوی دیگر ممکن است ما را از اصل موضوع سؤال دور کند، لذا مقایسة دیدگاه‌ها را به عهده خود شما می‌گذارم که پس از مطالعه دقیق در این زمینه ببینید آیا اسلام نظر واقع‌بینانه‌تر درباره زن و حقوق و جایگاه آن اتخاذ نموده یا رویکردهای فکری دیگر. بنابراین دیدگاه اسلام را درباره منزلت و
حقوق زن به اختصار مرور می‌کنیم.
دیدگاه اسلام درباره زن در دو حوزه قابل بررسی است:
در بینش و
جهان‌بینی اسلامی زن و مرد از جهات بسیاری با هم برابر و یکسان‌اند.
هدف خلقت زن و مرد هر دو
عبودیت و
بندگی خدا است، از نظر کسب ارزش‌ها نیز، هر دو در یک رتبه هستند. زن و مرد بودن در کسب ارزش‌ها تأثیری ندارد؛ بلکه ملاک کسب ارزش‌ها، عبارت‌اند از:
«
مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ اَوْ اُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً؛
هر کس ـ از مرد یا زن ـ کار شایسته کند و
مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگی پاکیزه‌ای
حیات بخشیم».
خداوند در
قرآن می‌فرماید: «ای مردم! ما شما را از زن و مرد آفریدیم و شما را گروه‌گروه و قبیله‌قبیله گردانیدیم، تا از هم‌دیگر باز شناخته شوید، بهترین شما در نزد خداوند با تقواترین شماست».
آیات و
روایات بسیاری در این زمینه وجود دارد که برای زن اهمیت و جایگاه ویژه‌ای قائل است. این مربوط به نظام اعتقادی و حوزه
معرفت‌شناسی است که به اختصار اشاره شد.
تا این‌جا به این نتیجه رسیدیم که اسلام زن را برده نمی‌داند؛ بلکه از نظر اسلام مقام و منزلت ویژه‌ای دارد. اسلام در واقع با
برده‌داری زن مبارزه کرد و از زنان تجلیل و احترام خاصی نمود. براساس این جهان‌بینی که زن از
مقام و منزلت خاصی برخوردار می‌باشد، روابط اجتماعی و حقوق
خانواده نیز در اسلام تفاوت اساسی با رویکردها و دیدگاه‌های دیگر مکاتب دارد.
اسلام در نظام خانواده نیز برای زن
ارزش و اهمیت ویژه قائل است و هیچ‌گاه آن را به عنوان برده نمی‌داند؛ همان‌گونه که برای مرد حقوقی را در نظر گرفته است، برای زنان نیز حقوقی را مشخص نموده که باید
مردان رعایت کنند. یا به تعبیر دیگر در نظام خانواده و به منظور استحکام آن، هم برای مرد و هم برای زن یک‌سری وظایف در نظر گرفته شده که باید رعایت کنند.
با توجه به این مطالب لازم است سؤالی را مطرح کنم و آن این‌که:
اگر مراد شما از کار کردن زن، انجام همان وظایفی است که اسلام برای زن در نظر گرفته، این هرگز به معنای برده دانستن زنان نیست.
اسلام به خاطر حفظ
شخصیت زن، وظایفی را به عهده آن‌ها گذاشته است که در حد توانشان باشد و در‌عین‌حال عفتشان نیز حفظ شود. وظایف سنگین‌تر به عهده مردان است.
اما اگر مراد شما از کار کردن
زنان، کار در بیرون از محیط خانواده است، این بیش‌تر محصول نگرش غربی نسبت به زنان است که زنان را وادار کرده است تا پا‌به‌پای مردان به سخت‌ترین کارها اشتغال یابند.
مسئله دیگری که باعث شده تا زنان این‌قدر سخت به کار و فعالیت بپردازند، مشکلات اقتصادی و تغییرات بنیادین در الگوهای زندگی است. زندگی امروزه آن‌چنان سخت و طاقت‌فرسا شده که زن و مرد را وادار به تحمل این همه سختی و رنج حاصل از کار و فعالیت نموده است.
پس اگر می‌بینیم زنان امروزه به کار و فعالیت مشغول هستند، به خاطر این نیست که اسلام آن‌ها را برده بداند؛ بلکه به خاطر مشکلات اقتصادی و تغییر و تحولات الگوهای زندگی است و اگر
علاقه دارید که تعبیر «برده بودن» را به کار برید، بهتر است که انسان امروزی را برده الگوهای زندگی نوین بدانید که فشار اقتصادی باعث شده تا
زن و مرد هر دو این‌گونه سخت به کار و کوشش بپردازند.
در پایان لازم به یادآوری است که کار و تلاش ـ چه برای زن و چه برای مرد ـ تا جایی که با اصول و ارزش‌های
اسلام تعارض و تنافی نداشته باشد، هیچ اشکالی ندارد.
۱. مهدی مهریزی، از اسلام چه می‌دانیم، زن؛ نشر خرم، چاپ اول، ۱۳۷۷ ش.
۲. سید حسین تقوی دهاقانی، آسیب‌شناسی دینی فمینیسم، مؤسسه فرهنگ منهاج، چاپ اول، ۱۳۸۱ ش.
۳. محمد فنایی اشکوری، منزلت زن در‌اندیشه سیاسی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، چاپ اول، ۱۳۷۷ ش.
۴. علی قائمی، حیات زن در اندیشه اسلامی، انتشارات امیری، چاپ اول، ۱۳۷۳ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «برده بودن زنان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۸/۰۴.
