اول العلم معرفة الجبار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:علم، حکمت، معرفت.
پرسش :آیا جمله «اول العلم معرفة الجبار و آخر العلم تفویض الامر»
حدیث است؟ معنا و منظور آن‌را توضیح دهید.
پاسخ :
در روایتی به نقل از
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آمده است:«أوّلُ العلم مَعرفةُ الجَبّار و آخرُ العلم تَفویضُ الأمر الیه»؛
سر آغاز علم،
شناخت خداوند جبّار و سرانجام آن،
واگذاری امور به او است.
بنابر تحقیق و جست‌وجو؛ کهن‌ترین منبعی که این روایت در آن مشاهده شد، کتاب «
کیمیای سعادت » ابوحامد غزالی(متوفای ۵۰۵ ه.ق) است.
محتوای این حدیث، با وجود اختصار و کوتاهی‌اش سفر طولانی
انسان را در جهان
معرفت ، در سیر از مبدأ معرفت تا مقصد
تفویض ، خلاصه کرده است. آغاز این سفر، شناخت خداوند جبّار است و مرحله پایانی آن، واگذاری کارها به او است.
نقطه آغاز این سفر طولانی، این است که انسان بداند او محکوم به
اراده خداوند متعال است، و این‌که حکمِ خداوند متعال در همه
عالم تکوین و
تشریع نافذ و جاری است. این همان معنای «جبّار» در اسما و صفات حُسنای خداوند متعال است، و انسان در برابر این جبّاریت چاره‌ای جز فرمانبرداری و تسلیم ندارد.
آخرین منزل از منازل سلوک به سوی خداوند متعال واگذاری همه کارها یا تفویض امور به او است. منظور از تفویض، در این‌جا، همان ایمان و اعتقاد قلبی و تسلیم است. اعتقاد به این‌که همه کارها به دست خداوند متعال است، و حکومت و فرمانروایی مطلق از آن او است. انسان در این مرحله باید در هر امری تسلیم باشد و بدون هیچ‌گونه
نگرانی و
دلهره و با رضایت کامل، همه امور خود را به خداوند متعال واگذار نماید.
در بیان دیگری گفته‌اند:مراد از «اول العلم» تحقق
علوم نظری و در اصل
معرفت الهی است و مراد از «آخر العلم» تخلّق به
علوم عملی و در نهایت وصول به حضرت حق تعالی است. مقصود از «
معرفة الجبار » شناخت مراحل علوم نظری که پایان آن
آرامش قلب و
صفای باطن و
اندیشه صافی و
روشنی دل است. و مقصود از «تفویض الامر» علوم عملی است که تخلّق به اخلاق الله و تزیّن به
صفات ربوبی می‌باشد.
به بیان روشن‌تر؛ تا زمانی که انسان به معرفت و
شناخت خدای تعالی نایل نشود به دروازه علم - که نوری است و خداوند در دل کسی که قابلیت آن‌را داشته باشد، می‌تاباند - نرسیده است. اما نقطه پایانی و سرانجام علم که تفویض و واگذاری امور به خدای تعالی است، زمانی تحقق پیدا می‌کند که انسان خدا را بشناسد و تا زمانی که انسان به
معرفت خدا نایل نشده؛ چگونه می‌تواند همه امورش را به موجود ناشناخته واگذار نماید؟!
پایگاه اسلام کوئست
