انجام عمل بعد از مرگ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:پرونده اعمال، عمل صالح، سنت حسنه، مرگ.
پرسش :تنها کاری که می‌توانیم پس از
مرگ انجام دهیم چیست؟
پاسخ :
مرگ یکی از حوادث و اتفاقات گریز ناپذیر برای تمام موجودات عالم است که
قرآن کریم ، این حادثه گریز ناپذیر را که حرکت و انقطاع از این عالم مادی و رسیدن به مقصد اصلی است، چنین به تصویر می‌کشد و می‌فرماید:«کُلُ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَیْنا تُرْجَعُونَ».
جمله «کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ»، از باب استعاره به کنایه است، (گویا مرگ را تشبیه کرده به چیزی که چشیدنی باشد، آن‌گاه حکم کرده به این‌که این چشیدنی را همه خواهند چشید و خلاصه، مرگ عمومی است) و مراد این است که هر کس به زودی و به طور قطع خواهد مرد.
«کلّ» از الفاظی است که دلالت بر عموم می‌کند و با اضافه شدن آن به
نفس ، شامل تمام
نفوس عالم ، اعم از
نفوس ملکوتی ،
نفس ملائکه ،
نفوس فلکی ،
نفس سماوی و کرات جویه،
نفس جمادی ،
نفس نباتی ،
نفس حیوانی ،
نفس شیطانی و
نفس انسانی می‌شود.
علاوه بر عمومیت این آیه، آیات ۶۷ و ۶۸
سوره زمر ، ۱۰۴
سوره انبیاء ، ۱و ۲
سوره تکویر ، ۱ و ۲ و ۳
سوره انفطار ، ۲۱
سوره فجر ، ۱۴
سوره حاقه ، ۱۴
سوره مزمل ، ۱۰۵ و ۱۰۷
سوره طه ، نیز هر یک از این نفوس را به خصوص مورد خطاب قرار داده و فراگیری مرگ را نسبت به آنها متذکر شده است. البته رجوع به سوی پروردگار برای دریافت نتیجه اعمال، اختصاص به نفوس ملائکه،
جن ، انسان‌ها و حیوانات دارد نه تمامی نفوس.
هر یک از نفوس بشری در اثر علاقه تدبیری که به بدن عنصری خود دارند، با انجام اعمال و افعال اختیاری خود می‌توانند راه
سعادت یا
شقاوت را بپیمایند تا زمانی که مدت زندگی آنان بپایان رسد. آن‌گاه در آستانه مرگ قرار می‌گیرند و پس از مرگ، عمل انسان قطع می‌شود دیگر نمی‌تواند کاری انجام دهد که سرنوشت کسب شده خود را تغییر دهد. اما رحمت واسعه پروردگار عالم بر این تعلق گرفته که پرونده اعمال انسان کاملاً بسته نشود و تا قبل از برپایی
قیامت باز باشد تا شاید خیراتی از عالم دنیا برای او ارسال شده و در پرونده اعمالش ثبت و ضبط شود و موجب نجات از بد عاقبتی او گردد.
در همین راستا
پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) فرمود:«وقتی فرزند آدم بمیرد عمل و کردارش منقطع می‌شود، مگر سه کار؛ ۱. فرزند صالحی داشته باشد که برایش
دعا و
استغفار نماید. ۲. کتاب و دانشی از خود بجا بگذارد که دیگران از آن استفاده ببرند. ۳. «
صدقه جاریه »
یعنی کارهای خیر عام المنفعتی مانند ساختن مدرسه، مسجد، پل، راه و...، انجام داده باشد که پس از مرگش باقی باشد و مورد استفاده مردم قرار گیرد.
در روایت دیگری آن‌حضرت فرمودند:«پنج گروه هستند که در قبرند، ولی ثواب ایشان جاری می‌شود بر دیوان ایشان. آن پنج گروه عبارت‌اند از؛ ۱. آن‌کس که درخت خرمائی بکارد. ۲. آن‌کس که چاهی حفر کند. ۳. کسی که برای خدا مسجدی بسازد. ۴. کسی که کتاب یا قرآنی بنویسد. ۵. کسی که فرزند صالحی از خود بجا گذارد».
همچنین
امام صادق (علیه السلام)فرمود:«مؤمن از شش چیز بعد از وفات استفاده می‌کند؛ ۱. فرزندی که برای او دعا کند، ۲. قرآنی که بعد از او بماند، ۳. درختی که از وی یادگار بماند، ۴. چاهی که مردم از وی سود برند، ۵. صدقه جاریه ۶. سنت نیکی (راه و روش نیک نه بدعت) که مردم از آن استفاده کنند».
معاویه بن عمار می‌گوید به امام صادق(علیه السلام) عرض کردم:«کدام اجر و پاداشی است که بعد از مرگ هم به انسان می‌رسد می‌شود؟ امام(علیه السلام) فرمود:۱. روش نیکی را پایه گذاری کند که در میان مردم متداول شود و چون مردم به آن روش کار کنند، اجر و پاداش آن به بنیان‌گذار آن روش می‌رسد، بی‌آنکه اجر و پاداش دیگران کاهش یابد ۲. خیرات بادوامی که بعد از مرگ انسان مورد استفاده و بهره‌یابی مردم واقع شود. ۳.
فرزند صالح و شایسته‌ای که بعد از
مرگ والدین بر آنان دعا کند و به نیابت آنان
حج بگزارد، تصدق کند، بنده آزاد کند،
روزه بگیرد و
نماز بخواند. راوی می‌گوید پرسیدم:می‌توانم پدر و مادرم را در
ثواب حج خود شرکت بدهم؟ امام فرمود:بلی.
ممکن است گفته شود چرا در برخی از این روایات، پنج گروه و در برخی دیگر شش گروه و در عده‌ای دیگر سه عمل ذکر شده است؟! آیا این تعارض و تناقض در روایات یاد شده نیست؟ در جواب باید گفت؛ همان‌گونه که رسول خدا فرموده‌اند در حقیقت همان سه عمل و کار
است که پس از مرگ انسان نیز سبب نوشته شدن ثواب برای او می‌گردد، ولی صدقه جاریه، عنوانی عام و فراگیر است شامل هر خیری می‌شود که دارای منفعت عمومی باشد؛ از این‌رو روایاتی که قید پنج یا شش را آورده از باب ذکر مصادیق صدقه جاریه بوده و البته منحصر در همین پنج یا شش چیز نیز نمی‌باشد و معصوم(علیه السلام) قصد حصر و انحصار نداشتند بلکه از باب نمونه مواردی را ذکر فرموده‌اند.
گفتنی است ذکر صدقه جاریه پس از بیان برخی از مصادیق آن، از باب ذکر عام بعد الخاص می‌باشد که فایده‌اش در
علم اصول چنین بیان شده:«ذکر عام بعد از خاص، نسبت به مصادیق و موارد خاص، تأکید است و نسبت به باقی افراد تحت عام تأسیس است یعنی می‌فهماند که حکم نسبت به افراد ذکر شده مورد تأکید است ولی منحصر در همین افراد نیست بلکه شامل افراد دیگری نیز که تحت این عام هستند می‌شود.
بنابراین اموری چون
کاشتن درخت ،
ساختن مسجد ،
حفر چاه ، بجا گذاشتن
سنت حسنه که در روایات ذکر شده اند نسبت به مصادیق دیگر صدقه جاریه دارای تأکید و اهمیت بیشتری هستند.
پایگاه اسلام کوئست
