اعراب کل در فرازهای دعای کمیل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: کل، اعراب، حرکت، دعای کمیل.
پرسش: در فقراتی از دعای کمیل آمده (اللهم انی ... وسعت کل شی)
لفظ کل در دو جا با فتحه و در یک‌جا با ضمه آمده است. چرا؟ آیا معنی و مفهوم آن تغییر می‌کند؟
پاسخ: هیچ علامت و حرکتی در زبان عربی بدون علت و سبب نیست و هر علامت و حرکتی دارای مفهوم و معنای خاصی است؛ به عنوان مثال، «کلُّ» اگر مرفوع و
فاعل باشد، نشانه فاعلیت و انجام‌دهنده فعل است. اگر «کلَّ» منصوب و
مفعول به کار رود، نشانه آن است که فعلی بر روی آن صورت گرفته است.
زبان عربی، بهترین زبان از لحاظ قواعد دستوری و
فصاحت و بلاغت کلام است. قرآن نیز به زبان عربی نازل شده است؛ یعنی «بلسان عربی مبین».
در
روایت آمده است که زبان
بهشتیان، زبان عربی است.
کلمه در زبان عربی، به سه قسمت تقسیم می‌شود:
اسم،
فعل، حرف؛ و هر کدام از آن‌ها دارای تقسیماتی همراه با
اعراب (فتحه، کسره، ضمه) هستند. به عنوان مثال، فعل اگر لازم باشد، نیاز به فاعل دارد و اگر
متعدی باشد؛ نیاز به فاعل و مفعول دارد. یا تقسیمات دیگر مانند: ماضی،
مضارع، امر، نهی، نفی... لذا برای آگاهی از قواعد زبان عربی، لازم است به کتاب‌هایی که در زمینه قواعد دستوری زبان عربی نوشته شده همراه با استاد متبحر، مراجعه شود. در این نوشتار در حد پاسخ به سؤال اکتفا می‌شود.
در اوایل
دعای کمیل آمده است: «اللهم انی اسئلک برحمتک التی وسعت کلَّ شئ؛ خدایا! از تو درخواست می‌کنم از آن
رحمت وسیعت که تمام موجودات را فرا گرفته است».
در این‌جا کلمه «وَسِعَتْ، مفرد مؤنث، فعل ماضی غایب است و
ضمیر «هی» که در آن
مستتر است، فاعل است.» و «کلَّ شئ» مفعول و منصوب است. در قواعد
عربی آمده است، هر اسمی که مفعول واقع شود، منصوب می‌شود.
برای پیدا کردن مفعول، بهتر است فعل جمله با «چه چیز را، یا چه کس را» به پرسش درآید. برای مثال درباره، همین
دعا این‌گونه در پی مفعول باشیم: «
رحمت خداوند چه چیزی را فرا می‌گیرد؟ در پاسخ می‌گوییم: همه چیز را فرا می‌گیرد». در نتیجه «همه چیز را که معنای کلّ شی است؟ مفعول است.لازم به ذکر است، در همه جا منصوب بودن نشانه مفعول نیست».
اما در فراز دیگر دعای کمیل، «کلُّ» مضموم آمده است، مانند: «خَضَعَ لها کلُّ شی؛ همه اشیا، مطیع و
خاضع او (خداوند) هستند».
در این‌جا، کلمه «خضع»
فعل ماضی، مفرد مذکر غایب است و «کلُّ» فاعل و مرفوع است. در قواعد عربی هر جا فاعل بیاید، مرفوع می‌باشد. «کل فاعلٍ مرفوع».
برای پیدا کردن
فاعل و جدا کردن آن از مفعول، بهتر است با «چه کس، یا چه چیز» سؤال شود و پاسخ آن فاعل است. برای مثال: چه چیزی خاضع هستند؟ در پاسخ می‌گوییم: همه اشیا. در نتیجه، همه اشیا (کل شی) فاعل و مرفوع است. لازم به ذکر است، در همه جا مرفوع بودن، نشانه فاعل بودن نیست.
حاصل سخن این‌که، هیچ علامت و حرکتی در زبان عربی بدون
علت و سبب نیست و هر علامت و حرکتی دارای مفهوم و معنای خاصی است؛ به عنوان مثال، «کلُّ» اگر مرفوع و فاعل باشد، نشانه فاعلیت و انجام‌دهنده فعل است. اگر «کلَّ» منصوب و مفعول به کار رود، نشانه آن است که فعلی بر روی آن صورت گرفته است.
۱. مبادی عربیه، رشید شرتونی، چ ۱۶، مؤسسه دارالذکر للتحقیق و النشر، ۱۴۲۱ هـ، دو مجلد.
۲. صدف ساده، گروهی از محققین، مدرسه حقانی، قم.
۳. تعلیم اللغة العربیه، عده‌ای از محققین، مجمع العلمی الاسلامی، تهران، ۱۴۰۹.
۴. کتاب‌های درسی دوران دبیرستان رشته علوم انسانی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اعراب کل در فرازهای دعای کمیل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۵/۰۸.
