اصحاب صفّه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اصحاب صفه،
مهاجران،
فقیر،
مدینه،
مسجد النبی.
پرسش: «اصحاب صفه» چه گروهی بودند؟
پاسخ اجمالی: اصحاب صُفّه، گروهی از مهاجرین بودند که پس از هجرت به مدینه به سبب رهاکردن خانه و دارایی و جایگاه خود در قبایل، ناگزیر در بخشی از مسجد النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ساکن شدند و بعد در کنار مسجد سایبانی برای آنان ساخته شد و در آنجا، با وجود فقر شدید به
عبادت و
تعلیم و تعلم و شرکت در
جهاد می‌پرداختند.
«اصحاب صفه» یا «اهل صفه»، گروهی از مهاجران فقیر بودند که به دلیل نداشتن خانه و زندگی و یا فامیل در شهر مدینه، ناگزیر ابتدا بخشی از مسجد النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را برای جا و مکان برگزیدند و در آنجا استراحت می‌کردند.
و سپس صفّه‌ای (سایبانی) برای آنان در کنار مسجد آماده شده و به آنجا منتقل شدند.
تعدادی از افراد معروف اهل صفه عبارت بودند از
بلال،
ابو عبیده،
ابو‌یقظان،
عمار بن یاسر،
عبد اللّه بن مسعود،
عتبة بن مسعود،
مقداد بن اسود،
عتبة بن غزوان،
زید بن خطاب،
ابو‌کبشه.
برخی از مورّخان و مفسّران تعداد آنها را نزدیک به چهار صد نفر،
و برخی تا حدود هفت صد نفر نیز اعلام کرده‌اند.
نخستین فرد مهاجری که
اسلام را پذیرفت و جایی در مدینه نداشت، جوانی از اهل یمامه به نام «
جویبر» بود.
جویبر چون جایی برای زندگی در مدینه نداشت،
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به او اجازه داد شب‌ها در مسجد بخوابد، بعدها که تعداد مهاجران مسلمان بیشتر شد، و همگی در مسجد سکنا گزیده بودند، این امر وضع مسجد را از هر جهت دچار اختلال می‌کرد؛ لذا دستور داده شد که همه آنها را به خارج مسجد ببرند، و تمام درهایی که از خانه‌های اصحاب به سوی مسجد گشوده می‌شد، به فرمان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بسته شد، مگر در خانه
علی و
فاطمه (سلام‌الله‌علیهم).
این‌جا بود که پیامبر دستور داد محلی را در بیرون مسجد با شاخه درختان خرما مسقف کنند، و مهاجران و فقیران مسلمان در آنجا سکنا گزینند. آنها به دلیل سکونت در آن «صفه» به «اصحاب الصفه»، یا «اهل صفه» معروف شدند و خود پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شخصاً از آنها سرکشی می‌کرد، و نان، خرما و مواد غذایی دیگر برای آنها می‌برد و مسلمانان نیز مراقب آنها بودند، و از طریق
زکاة و انفاق‌های دیگر به آنها کمک می‌کردند.
آنان اهل سختی و
ریاضت بودند که مستقیماً از معدن نبوت کسب فیض می‌کردند؛ و در جنگ‌های اسلامی شرکت کرده و مخلصانه
جهاد می‌نمودند؛ از این‌رو بعضی از آیات قرآن در فضیلت، صفا، پاکی و قداستشان نازل شده است.
مانند
آیه شریفه ۲۷۳
سوره بقره که
امام باقر (علیه‌السّلام) فرمود؛ در مورد آنها نازل شده است: «لِلْفُقَراءِ الَّذِینَ اُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ... ؛
این صدقات از آن بینوایانی است که خود را در طاعت حق محصور کرده‌اند و در طلب قوت ناتوانند و آن‌چنان در پرده عفاف‌اند که هر کس حال ایشان را نداند می‌پندارد که از توانگران‌اند. آنان را از سیمایشان می‌شناسی که به اصرار از کسی چیزی نخواهند.»
برخی از اصحاب صفه به گونه‌ای در مضیقه اقتصادی بودند که حتی لباس برای پوشش کامل بدن نداشتند.
بر اساس برخی گزارش‌ها حدود سی نفر از آنها با بالا تنه عریان پشت سر پیامبر
نماز می‌گزاردند.
همین فقر اصحاب صفه باعث شد تا گاهی از سوی اشراف انصار مورد
تحقیر قرار گیرند. در همین راستا نقل می‌کنند؛ روزی مردی از
انصار نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمد و مشاهده نمود که فردی از اهل صفه، چسبیده به پیامبر و در کنار آن‌حضرت نشسته است، و پیامبر با او سخن می‌گوید. مرد انصاری وقتی این وضعیت را دید با فاصله از آنها نشست. پیامبر فرمود بیا جلو، اما مرد انصاری از این کار پرهیز کرد که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: می‌ترسی فقرش به تو سرایت کند؟! انصاری درپاسخ گفت: این افراد را از خود دور کن! در این هنگام بود که این آیه نازل شد:
«وَ لا تَطْرُدِ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ الْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ ما عَلَیْکَ مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ وَ ما مِنْ حِسابِکَ عَلَیْهِمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَکُونَ مِنَ الظَّالِمِینَ؛
کسانی را که هر بامداد و شبان‌گاه پروردگار خویش را می‌خوانند و خواستار خشنودی او هستند، از خود مران. نه چیزی از حساب آنها بر عهده تو است و نه چیزی از حساب تو بر عهده ایشان. اگر آنها را طرد کنی، در زمره ستم‌کاران خواهی بود.»
به همین سبب بود که خدای تعالی در آیه ۲۷۳ سوره بقره به مسلمانان سفارش کرد تا مراقب وضع آنان باشند، و لذا آنان آنچه که از غذایشان زیاد می‌آمد، هنگام عصر برای اصحاب صفه می‌آوردند.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «اصحاب صفه» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۱/۲۰.
