اسماعیل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حضرت اسماعیل ،
حضرت اسحاق ،
حضرت ابراهیم .
پرسش:خداوند در آیۀ ۸۴ سورۀ انعام می فرماید:«
وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ »؛ چرا از اسماعیل در این آیات، به عنوان فرزند
ابراهیم نام برده نمی شود؟
پاسخ:
بنابر تصریح آیات
قرآن کریم اسماعیل فرزند حضرت ابراهیم،
یکی از انبیای الاهی بود،
و در بسیاری از آیات قرآن از او یاد شده است؛ اما در تعدادی از آیات نامی از
اسماعیل نیامده و تنها به یاد کردن
اسحاق به‌عنوان فرزند ابراهیم، اکتفا شده است. از جمله این آیات، آیاتی است که در سؤال ذکر شده و در آن تنها به نام آوردن از اسحاق و فرزندش
یعقوب اکتفا شده است.
نخست باید بگوییم که
ذکر اسحاق، نفی فرزند بودن اسماعیل را نمی‌کند و با توجه به آیات صریح قرآن، اسماعیل به‌طور قطع فرزند حضرت ابراهیم است.
اما در این‌که چه چیزی سبب شد در این آیات، یادی از اسماعیل به میان نیاید، شاید به جهت اعجازی است که در
تولد اسحاق بود. بنابر آیات قرآن تولد اسحاق با اعجازی همراه بود؛ زیرا
ابراهیم و ساره هردو کهن‌سال بودند و به‌صورت عادی فرزنددار شدن آنها بعید بود، در این زمان خداوند به آنها نوید فرزندی را داد که حتی موجب شگفتی خود ابراهیم و ساره نیز شد.
البته فرزنددار شدن خود هدیه‌ای الاهی است و این موهبت در مورد اسماعیل نیز صادق است؛ ولی به حسب شرایط، فرزنددار شدن به اسحاق موهبتی خاص بود؛ لذا می‌توان علت این‌گونه آیات در قرآن را به این مسئله نیز برگشت داد؛ لذا بعضی
مفسران این نکته را بیان کرده‌اند و ما در لابه‌لای آیات آن را آورده‌ایم.
علاوه بر این، در بعضی از
آیات مقام صحبت در مورد بنی‌اسرائیل است و به جهت مراعات بحث، به
ذکر اسحاق و یعقوب اکتفا کرده و ما برای مثال دو آیه مورد بحث را بیان می‌داریم:
«
وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَ یَعْقُوبَ کُلاًّ هَدَیْنَا وَ نُوحًا هَدَیْنَا مِن قَبْلُ وَ مِن ذُرِّیَّتِهِ دَاوُدَ وَ سُلَیْمَنَ وَ أَیُّوبَ وَ یُوسُفَ وَ مُوسیَ وَ هَرُونَ وَ کَذَالِکَ نجَزِی الْمُحْسِنِین».
همان‌گونه که از ادامه این آیه به دست می‌آید، آیه در مقام بیان نسلی از ابراهیم بوده که توسط اسحاق ادامه پیدا کرد و به غیر از
نوح که قبل از اینان بوده و خود آیه نیز متذکر این نکته شده، همه
انبیا ی مذکور در آیه از فرزندان
اسحاق هستند.
البته نکته دیگری نیز توسط
مفسران در مورد ذکر نکردن اسماعیل آمده است، به این‌که تولد اسحاق از
مادر عقیمی همچون
ساره آن هم در سن پیری بوده و این موضوع بسیار عجیب و موهبتی غیر منتظره بود؛
و به همین جهت در این آیه اسحاق را نام برده است. این
حکمت در آیات دیگر نیز
صادق است.
«
فَلَمَّا اعْتزَلَهُمْ وَ مَا یَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ کلاُّ جَعَلْنَا نَبِیًّا ».
در
ذکر یعقوب به جای اسماعیل در این آیه احتمالی وجود دارد «که خواسته است به توالی
شجره نبوت در
بنی‌اسرائیل اشاره کند، چون از دودمان یعقوب جمع کثیری از
انبیا بوده و مؤید این معنا جمله «
وَ کُلًّا جَعَلْنا نَبِیًّا » است».
علاوه بر این، در تعدادی از آیات که موضوع آنها
کعبه و بنای آن است، تنها اسم
اسماعیل به میان آمده و نامی از اسحاق برده نشده
و این
شاهد ی است بر روش
قرآن که در هر مقام نام مناسب با آن مقام را آورده است.
در نهایت به نظر می‌رسد
ذکر اسماعیل در بعضی آیات و یاد کردن اسحاق در بعضی دیگر به‌حسب مقتضای بحث بوده است و هیچ‌کدام
نفی دیگری را نمی‌کنند.
پایگاه اسلام کوئیست.
