ازدواج موقت در قرآن و سیره معصومین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: معصوم،
متعه،
ازدواج،
خانواده،
طلاق.
پرسش: چرا در موضوع
ازدواج موقت، خداوند به
پیغمبر دستور انجام آن را نداده است؟ و در
سوره نساء در حین بیان حکم
استمتاع ، حتی فعل
امر را هم به کار نبرده است؟
آیا سندی وجود دارد که پیغمبر و امامان ما یا حتی فرزندانشان این نوع ازدواج شرعی را انجام داده باشند و یا حداقل آنان را به این امر تشویق نمایند؟
آیا بعد از
نهی عمر در متعه، هنگامی که
امام علی (علیه‌السّلام) حکومت را به دست گرفت، آیا نص صریحی بر برداشتن این محدودیت از جانب امام (علیه‌السّلام) وجود دارد؟
آیا در ازدواج موقت، مرد می‌تواند همزمان با چند
زن و بدون محدودیت و اجازه همسران موقت دیگرش، ازدواج کند؟
پاسخ: این سنت حسنه در زمان رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
خلیفه اول و برهه‌ای از دوران خلیفه دوم در جامعه اسلامی جاری بوده است، تا زمانی که خلیفه دوم از آن منع کرد. ائمه معصومین (علیه‌السّلام)، همواره مردم را به این ازدواج تشویق می‌کردند؛ چرا که در جامعه آن روز این سنت الاهی به شکل بدعت آلودی
حرام شده یود و انجام آن از سوی مومنان نوعی مقابله با این
بدعت بود. بنابراین، استحباب این ازدواج از سوی
شیعه به این دلیل بوده است. این نکته در روایات نیز تذکر داده شده است.
ازدواج موقت یکی از سنت‌های اسلامی است که در
سوره نساء « و المحصنات من النساء الا ما ملکت ایمانکم کتاب الله علیکم و احل لکم ما وراء ذالکم ان تبتغوا باموالکم محصنین غیر مسافحین فما استمتعتم به منهن فاتوهن اجورهن فریضة و لا جناح علیکم فیما تراضیتم به من بعد الفریضة ان الله کان علیما حکیما
» جواز آن اعلام شده و هیچ کس مدعی وجوب آن نیست، تا نیاز به امر داشته باشد و آیه شریفه تنها در مقام بیان جواز شرعی و
حلیت این ازدواج است و مومنان می‌توانند در صورت نیاز و تمایل از چنین ازدواجی بهرمند شوند.
این سنت حسنه در زمان
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و خلیفه اول و برهه‌ای از دوران خلیفه دوم در جامعه اسلامی جاری بوده است، تا زمانی که خلیفه دوم از آن منع کرد. ائمه معصومین (علیه‌السّلام)، همواره مردم را به این ازدواج تشویق می‌کردند؛ چرا که در جامعه آن روز این سنت الاهی به شکل بدعت آلودی
حرام شده یود و انجام آن از سوی مومنان نوعی مقابله با این
بدعت بود. بنابراین، استحباب این ازدواج از سوی شیعه به این دلیل بوده است. این نکته در روایات نیز تذکر داده شده است.
درباره مخالفت امام علی (علیه‌السّلام) با نهی خلیفه دوم نیز باید بگوییم که امام علی (علیه‌السّلام) در کوفه خودشان این ازدواج را انجام داده‌اند.
در ازدواج موقت تعداد زنان محدودیتی ندارد و اجازه همسر قبلی نه در ازدواج موقت شرط است و نه در ازدواج دایم.
۱. اسلام به عنوان کامل‌ترین دین، ازدواج موقت را (به جهت مشکلاتی که ممکن است برخی افراد در انجام
ازدواج دائم داشته باشند)
تشریع و تجویز نموده است که می‌تواند به صورت یک مسکن موقت، مورد استفاده قرار گیرد. این یکی از نقاط مثبت و مترقی
مکتب اسلام است که در کنار پاسخ گویی به
غریزه جنسی به طور دائم، راه حل موقت و قانون مند آن را نیز ارائه نموده است.
قرآن در باره این ازدواج می‌فرماید: "اما زنان دیگر غیر از اینها (که گفته شد)، برای شما
حلال است که با اموال خود، آنان را اختیار کنید در حالی که پاکدامن باشید و از
زنا ، خودداری نمایید. و زنانی را که متعه (ازدواج موقت) می‌کنید،
واجب است مهر آنها را بپردازید. و گناهی بر شما نیست در آنچه بعد از تعیین مهر، با یکدیگر توافق کرده‌اید. (بعدا می‌توانید با توافق، آن را کم یا زیاد کنید.)
خداوند، دانا و حکیم است".
آیه شریفه از
آیات مدنی است که در سال‌های اولیه
هجرت در
مدینه بر پیامبر نازل شده است. در آن روزگار مسلمانان ازدواج موقت داشتند، ولی برخی از آنان
مهریه را نمی‌پرداختند. پس آیه نازل شد که وقتی از آنان بهره گرفتید، مهریه شان را حتما بپردازید.
البته
نکاح متعه از جمله ازدواج‌هایی است که در زمان جاهلیت و پیش از آمدن
اسلام نیز مرسوم بوده است. اسلام بر بسیاری از رسم‌ها و مقررات جاهلیت خط بطلان کشید، ولی برخی از آنها را با گذاشتن ضوابط و مقرراتی اصلاح و تایید کرد. نکاح متعه هم از رسم‌های اصلاح و ترمیم شده است و در همان زمان‌ها با همین لفظ متعه شناخته می‌شد و آیه هم طبق محاورات عرفی آن زمان نازل گردید. در کتاب "تاریخ الجاهلیه" درباره ازدواج موقت آمده است: ازدواج موقت در زمان جاهلیت چنین بود که عقد شخصی میان مرد و زن غیر باکره‌ای انجام می‌گرفت که به موجب آن تا زمان معینی در مقابل بهره از زن پول معینی پرداخت می‌شد و چنین ازدواجی با سرآمدن زمانش پایان می‌یافت.
البته در برخی موارد مردان مهر یا اجرتی را که توافق کرده بودند نمی‌پرداختند. خداوند در این آیه این انحراف را تذکر می‌دهد و می‌گوید اگر ازدواج موقت کردید اجرت زن را حتما پرداخت کنید.
آیه شریفه تنها در مقام بیان جواز شرعی و حلیت و شرایط صحت این ازدواج است و از آن جا که این ازدواج در بین مردم پیش از اسلام بوده است. خداوند این ازدواج را همچنان
حلال معرفی می‌کند و با بیان شرایطی آن را تصحیح می‌کند. بنابراین، در این جا بحث از صحت چنین ازدواجی است، نه
وجوب و
استحباب آن. در چنین جایی نیازی به
فعل امر نیست.
جواز ازدواج موقت و شرایط دیگر آن در روایات متعددی آمده است. در کتاب ارزشمند
وسائل الشیعة بیش از ۳۲ حدیث در این زمینه نقل شده است که بعضی را به عنوان نمونه بیان می‌کنم:
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: "ازدواج موقت امری است که
آیه قرآن درباره (حلیت آن) نازل شده است و
سنت پیامبر نیز بر آن جاری بوده است.
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: کسی که قائل به حلال بودن متعه نباشد، از ما شیعه نیست.
برخی روایات نیز بر استحباب این کار دلالت می‌کند. شیعه از این جهت که حرام دانستن ازدواج موقت را
بدعت در
دین می‌داند، مقابله با آن را
مستحب می‌شمارد؛ چراکه انجام ازدواج موقت خود نوعی
احیای سنت رسول الله است. این مضمون در روایات نیز بارها آمده است. مثلا در روایتی درباره ازدواج موقت آمده است که از
دنیا نروید، مگر آن که سنت خدا را زنده کنید.
ازجمله شرایط و ویژگی‌های ازدواج موقت این است که جایز است مرد با بیشتر از چهار زن - هر چند چهار زن دائم داشته باشد -
متعه کند. در این زمینه روایت زیادی وارد شده است، از جمله
زراره نقل کرده است که از
امام معصوم (علیه‌السّلام) پرسیدم: ازدواج موقت با چند نفر جایز است؟ امام فرمود: هرمقداری که خواستی.
همچنین از نظر شرع
اسلام اجازه همسر قبل نه در ازدواج دائم لازم و شرط است و نه در ازدواج موقت، مگر این که خودشان در ضمن
عقد با
همسر، شرط کرده باشند.
درباره این که آیا ائمه (علیه‌السّلام) چنین ازدواجی انجام داده‌اند یا خیر، در روایات آمده است که
امام صادق (علیه‌السّلام) فرموده‌اند
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز
ازدواج موقت می‌کرده است. «قال الصدوق و قال الصادق انی لاکره للرجل ان یموت و قد بقیت علیه خلة من خلال رسول الله صلم یاتها فقلت فهل تمتع رسول الله صقال نعم و قرا هذه الآیة و اذ اسر النبی الی بعض ازواجه حدیثا الی قوله ثیبات و ابکارا.»
همچنین در روایتی آمده است: «قال و روی ابن بابویه باسناده ان علیا نکح امراة بالکوفة من بنی نهشل متعة؛
با توجه به این روایت و ازدواج موقت ایشان در کوفه که محل حکومت
امام علی (علیه‌السّلام) بوده، به احتمال زیاد این ازدواج موقت در دوره خلافت ایشان انجام شده است؛ زیرا آن حضرت قبل از آن در
مدینه زندگی می‌کرده‌اند، این روایت می‌تواند دلیل بر احیای عملی حکم متعه باشد. مضافا بر این که امیرالمومنین (علیه‌السّلام) هیچ گاه نپذیرفت که بر سیره شیخین عمل کند، مگر در مورد برگزاری
نماز تراویح به شکل
جماعت که ابتدا امام علی (علیه‌السّلام) با آن مخالفت کرد؛ اما مردم خودشان با داد و فریاد و سر دادن وا اسلاما خودشان امام جماعتی برای خود انتخاب کردند و این
نماز را به صورت جماعت خواندند.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «ازدواج موقت در قرآن و سیره معصومین»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۲/۲۲.
