احتیاط واجب و مستحب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: احتیاط واجب، احتیاط مستحب، اقرب و اقوی.
پرسش: مفهوم عبارات «احتیاط واجب»، «احتیاط مستحب»، «اقرب» و «اقوی» چیست؟
پاسخ: اگر مرجع تقلید به عللی در مسئله‌ای فتوا (نظر صریح فقهی) نداشت و احتیاط کرد به این احتیاط، احتیاط واجب می‌گویند. اگر
مرجع تقلید نخست فتوای خود را بیان نمود و آن‌گاه در مسئله
احتیاط کرد، آن را احتیاط مستحب می‌نامند. اقرب و اقوی به معنای فتواست که مقلد در آن
حق رجوع به مجتهد دیگر را ندارد؛ بلکه باید به رأی همان
مجتهد عمل نماید.
واجب به عملی گفته می‌شود که انجام آن لازم و ضروری باشد و از ترک آن نهی شده باشد.
مستحب به عملی گفته می‌شود که انجام آن خوب، ولی لازم و ضروری نباشد و از ترک آن نهی نشده باشد.
گاهی گفته می‌شود
مکلف یا باید از
اعلم تقلید نماید یا احتیاط کند، مراد از این احتیاط، رعایت همه احتمالات فقهی است؛ به طوری که مکلف مطمئن شود که به وظیفه خود
عمل کرده است.
اما اگر مجتهدی در
رساله خود بنویسد احتیاط آن است که ... مقصود از آن وجوب انجام یا ترک فعلی از باب احتیاط
یا
استحباب انجام یا ترک فعلی از باب احتیاط است. به اولی، احتیاط واجب، و دومی، احتیاط مستحب گفته می‌شود.
با توجه به این توضیحات می‌گوییم:
اگر مرجع تقلید به عللی در مسئله‌ای
فتوا (نظر صریح فقهی) نداشت و احتیاط کرد به این احتیاط، احتیاط واجب می‌گویند که البته در این صورت، مقلد نمی‌تواند (به استناد احتیاطی بودن نظر مرجع خود) آن را ترک کند؛ بلکه یا باید به
احتیاط واجب مرجع خویش عمل کند و یا در مسئله، به مرجع تقلید دیگری که در این زمینه، فتوای صریح دارد (با رعایت «الاعلم فالاعلم») رجوع کرده و نظر او را مبنای عمل خود قرار دهد.
این دو واژه،
اسم تفضیل از
ماده علم است و بیش‌ترین کاربرد این اصطلاح در جایی است که مرجع تقلید در مسئله‌ای احتیاط واجب کرده است و مقصود آن است که مقلد می‌تواند به فتوای مجتهد دیگری ـ که علمش از مرجع خودش کم‌تر و از مراجع دیگر بیش‌تر باشد ـ عمل کند و اگر مرجع دوم نیز در همان مسئله قائل به احتیاط واجب بود، باز می‌تواند به مرجع سومی ـ که علمش از مرجع دوم کم‌تر و از مراجع دیگر بیش‌تر باشد ـ رجوع کند و... .
اگر
مرجع تقلید نخست فتوای خود را بیان نمود و آن‌گاه در مسئله احتیاط کرد، آن را احتیاط مستحب می‌نامند. در این نوع احتیاط، ترک
عمل احتیاطی برای مقلّد جایز است؛ اگرچه انجام دادن آن
ثواب و
پاداش دارد. بنابراین در احتیاط واجب، مقلد بین عمل به احتیاط مرجع خود و رجوع به نظر مرجعی دیگر،
اختیار دارد؛ اما در احتیاط مستحب، مقلد، بین عمل به احتیاط مستحب و فتوای همراه آن، اختیار دارد.
اما اقرب و
اقوی به معنای فتواست که
مقلد در آن حق رجوع به مجتهد دیگر را ندارد؛ بلکه باید به رأی همان
مجتهد عمل نماید.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «احتیاط واجب و مستحب»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۵/۱۸.
