آیه ۱۲۸ و ۱۲۹ سوره توبه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سوره توبه ، برائت،
منافقان ، مشرکان،
توسل به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، دوری از
نفاق ،
رحمت الاهی،
توبه .
پرسش: سند دو آیه آخر
سوره توبه و ماجرای آن چیست؟
پاسخ: به‌طور کلی مراد از "سند" که در پرسش مطرح گردیده است، کاملاً مشخص و روشن نیست و ظاهر این نحوه از پرسش پاسخ خاصی نخواهد داشت؛ لکن ممکن است هدف از آن، فهم شأن نزول یا
تفسیر آیات مذکور باشد و یا اینکه به دلیل وجود اختلاف قرائت‌ها در بخشی از آیات یا وجود روایاتی که از
ائمه معصومان نقل شده است، به‌صورت سؤال از سند مطرح گردیده است! اما در مورد اینکه ماجرای آن دو
آیه چیست، اگر مراد، شأن نزول خصوص دو آیه باشد، قابل ذکر است که
شأن نزول خاصی نقل نگردیده است؛ ولی چون مجموعه
سوره توبه در مقام بیان وضعیت
مشرکان و برائت از آنان و قتال با کفار و جریان نفاق و رفتار فردی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی منافقان به‌ویژه رفتار و توطئه‌های آنان در مورد شخص
پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ می‌باشد، خداوند متعال پیامبر خویش را از کار آنان باخبر ساخته و علاوه بر بیان اخبار سری و پشت پرده آنها، به اهمیت توسل به پیامبر نیز اشاره کرده است.
در پاسخ به پرسش، پیش از بیان هر گوه مطلبی، توجه به این نکته ضروری است که به‌طور کلی، مراد و منظور سؤال‌کننده محترم از "سند" کاملاً روشن و مشخص نیست و ظاهر این نحوه از پرسش، پاسخ خاصی که برآورنده نیاز ایشان باشد، نخواهد داشت؛ لکن ممکن است هدف، فهم شأن نزول یا تفسیر دو آیه مذکور باشد و یا به‌خاطر وجود اختلاف قرائت‌ها در بخشی از آیات و یا وجود برخی روایات منقول از ائمه اطهار ـ علیهم‌السلام ـ که در مقام تفسیر و تطبیق آیه، به‌گونه دیگری
قرائت فرموده باشند، سؤال از
سند گردیده است.
به‌هرحال از آنچه که به‌عنوان سند دو آیه آخر سوره توبه پرسیده شده است، چیزی جز سند و مدرک تمام آیات الاهی نخواهد بود و فرقی میان این آیات با سایر آیات وجود ندارد؛ لذا هر آنچه که در این
کتاب الاهی موجود می‌باشد که به‌عنوان قرآن کریم نام دارد، کلام الاهی است و مستند به خداوند است
و مجموع قرآن موجود، به دلایل عقلی و نقلی مصون از تحریف می‌باشد که نیازمند سخن مستقلی به‌عنوان "عدم
تحریف قرآن کریم " می‌باشد.
پس اینکه عده‌ای به‌جای عبارت "مِن انفُسِکم"، "مِنْ اَنْفَسِکم" قرائت نموده
یا در برخی روایات،
ائمه معصومان ـ علیهم‌السلام ـ در مقام تفسیر و تطبیق، قرائت یا کلام خاصی فرموده‌اند، خدشه‌ای به قطعی الصدور بودن آیات وارد نمی‌کند؛ از جمله:
روایتی در روضه کافی از
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ نقل شده که حضرت فرموده است: "این‌گونه نازل کرده است خداوند تبارک و تعالی: "
لقد جائنا رسول من انفسنا عزیز علیه ما عَنتنا حریصٌ علینا بالمؤمنین رؤف رحیم "؛
همانا رسولی از خود ما برایمان آمده، گران است بر او آنچه که ما در رنج و دشواری هستیم، اصرار و حرص دارد بر ما (در
هدایت ما) به مؤمنان دلسوز و
مهربان است."
یا اینکه عبداللَّه سنان از ابی‌جعفر ـ علیه‌السلام ـ نقل می‌کند که حضرت این
آیه را قرائت فرمود: "
لقد جاءکم رسول من انفسکم " فرمود: من انفسنا، فرمود: "
عزیز علیه ماعنتم " فرمود: ما عنتنا؛ فرمود:"
حریص علیکم "؛ فرمود: علینا، "
بالمؤمنین رؤف رحیم "؛ فرمود: بشیعتنا رؤف رحیم، پس برای ماست آن و برای
شیعیان ماست آن!"
یا روایتی که تفسیر عیاشی از ثعلبه از
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ نقل می‌کند که حضرت فرمود: خداوند تبارک و تعالی فرمود:
لقد جاءکم رسول من انفسکم ، فرمود:"فینا"، "
عزیز علیه ماعنتم "؛ فرمود:"فینا"، "
حریص علیکم "؛ فرمود:"فینا"، "
بالمؤمنین رؤف رحیم "، مؤمنان در این چهارمی (بالمؤمنین رؤف رحیم) با ما
شریک شدند و سه تای آنها برای ماست."
در نتیجه سند دو آیه مذکور، همان سند تمام قرآن است که
وحی الاهی و قرآن می‌باشد. در مورد شأن نزول آیه هم،
شأن نزول خاصی بیان نشده است.
آنچه که به‌عنوان
تفسیر و جریان دو آیه مورد بحث در این مقام می‌توان گفت، این است که:
برخی معتقدند که دو آیه پایانی سوره توبه (براءة)، آخرین آیاتی است که بر پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نازل گردیده؛ چنان‌که آخرین
سوره کامل نازل شده، سوره برائت می‌باشد.
لکن عده‌ای از محققان که از جمله آنان مرحوم علامه طباطبایی است، نظر نخست را نمی‌پذیرند.
در هر صورت سوره برائة به چند جریان خاص می‌پردازد که عبارتند از:
برائت از مشرکان و بیان وضعیت آنان، قتال با کفار و ...، جریان نفاق و رفتار فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی
منافقان ـ به‌ویژه در
جنگ تبوک ـ که خداوند پیامبر خویش را از توطئه‌های آنان باخبر می‌سازد و نیز بیان برخی مسائل دیگر که از جمله آیات این سوره، آیاتی است که در مقابل استهزا و اذیت
منافقان نسبت به پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به بیان برخی از صفات و ویژگی‌های رسول مکرم
اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ می‌پردازند. البته مهم‌ترین موضوعی که در این سوره، در کنار موضوعات دیگر مورد توجه حضرت
حق تعالی است، همان جریان منافقان می‌باشد.
این سوره بعد از
فتح مکه در سال نهم هجری نازل گردیده است؛
یعنی زمانی که منافقان از طرفی در میان مسلمانان مشغول کارشکنی و توطئه بوده و با ایجاد تشکیلات درون گروهی به فعالیت می‌پرداختند و از طرف دیگر، با ارتباط با بیگانگان و دشمنان اسلام و
حکومت اسلامی درصدد براندازی نظام اسلامی بودند.
اما به‌رغم تمام این کارشکنی‌ها و شرکت ننمودن در جنگ تبوک و یاری نکردن نظامی و مالی پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و مسلمانان و اذیت رسول گرامی اسلام، خداوند متعال در موارد متعددی سخن از رحمت و گذشت و
توبه خویش به میان آورده و در کنار بیان
غضب و قهر خود، آنان را از نفاق اجتماعی و دینی نهی فرمود و پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ با اینکه توسط اخبار غیبی از جریان کار آنان با خبر بود، ولی در اکثر موارد، رفتاری عادی و معمولی با آنان داشت؛ لذا پیامبر را اذیت نموده و می‌گفتند: او گوش است.
هر چه می‌گوییم می‌شنود و زود باور می‌کند؛ لذا خداوند فرمود:"
قل اُذن خیر لکم ... و رحمة ... " بگو: گوش خوبی است برای شما ... و
رحمت است بری کسانی از شما که
ایمان آورده‌اند... .
لذا با توجه به مطالب سوره توبه، آیات آخر این سوره را می‌توان به‌عنوان جمع‌بندی و نتیجه‌گیری تمام آن تلقی نمود که به بیان سجایای اخلاقی پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و بهره‌گیری و توسل به آن مقام الاهی و رحمت عام ربوبی پرداخته و سپس با طرح مسئله
توحید و اینکه حتی توسل به پیامبر گرامی هم در
سایه و پناه توحید قرار داشته و گرچه ایشان منشأ خیرات کثیر می‌باشد و اُذن
خیر است و رنج و سختی‌های مردم بر او گران بوده و نسبت به مؤمنان دلسوز و مهربان است؛ ولی با این حال، مظهر الاهی است؛
به‌طوری که به پیامبر خویش می‌فرماید: اگر به تو پشت کرده و ایمان نیاورده و پیروی ننمودند، تو هم بگو: خدا مرا کافی است، خدایی جز او نیست و بر او
توکل کردم.
و هیچ موجودی در قبال خداوند متعال ذره‌ای از استقلال برخوردار نیست و برای بیان قدرت و عظمت و
سلطنت و تدبیر الاهی می‌فرماید:"
و هو رب العرش العظیم ". ذکر
عرش بدون کرسی و اینکه مرتبه عرش بالاتر از مقام و رتبه
کرسی است،
اهمیت مطالب را بیان می‌فرماید.
پایگاه اسلام کوئست.
