آثار رباخواری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ربا،
دنیا،
دین،
صدقه،
آخرت،
رباخواری،
ثروت،
برکت.
پرسش: بسیار می‌بینیم که ثروت فرد ربا دهنده همواره در حال افزایش است! آیا این واقعیت با آیه‌ای که ناظر به محو و نابودی ثروتی است که از ربا به دست می‌آید، ناهمخوان نیست؟!
پاسخ اجمالی: روایات در پاسخ به افزایش موردی و فردی ثروت برخی رباخواران می‌فرمایند که حتی اگر مال و ثروتشان هم افزایش یابد،
خداوند دین او را از بین می‌برد؛ همچنین این روایات همخوان با آیه ۳۹
سوره روم هستند که می‌فرماید: «اموال ربا حتی اگر ثروت برخی انسان‌ها را در این دنیا افزون کند، اما همین ثروت با نگاهی معنوی، هیچ رشدی نکرده است.»
آنچه در پرسش آمده موضوعی است که در روایات از
معصومان (علیه‌السّلام) نیز پرسیده شده است:
• از
امام صادق (علیه‌السّلام) پرسیدند: گاه می‌بینیم که مردی ربا می‌خورد و با این وجود بر مال و ثروتش نیز افزوده می‌شود؟ آن‌حضرت فرمود: حتی اگر مال و ثروتش هم افزایش یابد،
خداوند دین او را از بین می‌بَرَد (و چه بی‌برکتی بدتر از این!).
• فردی از حضرتشان درباره
آیه «یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ؛
خداوند ربا را می‌کاهد و صدقات را فزونی می‌بخشد»، توضیح خواست و عرضه داشت: گاه فرد رباخواری را می‌بینم که بر ثروتش افزوده می‌شود؟! امام ششم (علیه‌السّلام) پاسخ فرمود: «کدام نابودی و بی‌برکتی بدتر از این‌که یک
درهم ربا (در صورت
توبه نکردن)، تمام دینش را نابود می‌کند و حتی اگر توبه کند (چون باید مبلغ ربا را به صاحبانش برگرداند) ثروتش از دست رفته و
فقیر می‌شود».
این دو روایت در پاسخ به افزایش موردی و فردی ثروت برخی رباخواران است که برای برخی از
اصحاب، ایجاد شبهه کرده و آن‌را مخالف با واقعیات موجود پنداشته بودند.
امام معصوم در صدد بیان این واقعیت بودند که حتی در این افزایش‌های موردی نیز می‌توان آیه مورد نظر را توجیه کرد و به عبارت دیگر، این روایات همخوان با آیه ۳۹
سوره روم است که می‌فرماید: اموال ربا حتی اگر ثروت برخی انسان‌ها را در این دنیا افزون کند، اما همین ثروت با نگاهی معنوی، هیچ رشدی نکرده است.
به‌هر‌حال، این روایات بیانگر آن نیستند که از نظر
اسلام، رباخواری هیچ ارتباطی با افزایش و کاهش ثروت در دنیا نداشته و تنها آثار زیان‌بار معنوی را در پی خواهد داشت.
برای توضیح بیشتر مطلب باید به این نکته توجه کنیم که اگر مانند یک معادله تغییرناپذیر ریاضی، رباخواری همواره کاهش و نابودی ثروت مادی را به دنبال داشت، هیچ فردی به دنبال آن نرفته و خودداری از این رفتار، فضیلت و مزیتی برای پرهیزگاران ارزیابی نمی‌شد.
اما جدا از افزایش‌های موردی ثروت رباخواران، اصل «ربا» آفتی بزرگ برای رشد اقتصادی افراد و جوامع در همین دنیا است. در همین آیه شریفه نیز «ارزش افزوده صدقات» و «کاهش ارزش ربا» به گونه‌ای در برابر یکدیگر قرار گرفته‌اند که نشانگر آن می‌باشند که افزایش‌یافتن اموالی که صدقه آن پرداخت شده و کاهش ارزش اموال ناشی از ربا مختص به آخرت نیست و در این دنیا نیز باید چنین پیامدی را برای ربا متصور دانست.
یکی از خصوصیات صدقات، این است که رشد و نمو می‌کند و چنین رشدی لازمه قهری صدقه است و از آن جداشدنی نیست؛ چون باعث جلب محبت و دوستی افراد جامعه خواهد شد. امنیت را گسترش داده و دل‌ها را از این‌که به سوی
غصب،
دزدی،
افساد و
اختلاس بگراید، باز خواهد داشت و نیز بیشتر راه‌های فساد و فنای اموال را خواهد بست، همه این‌ها باعث می‌شود که مال آدمی در دنیا هم زیاد و چند برابر گردد.
اما یکی از خواص ربا کاهش مال و فنای تدریجی آن است؛ بدین‌بیان: ربا باعث قساوت قلب و خسارت می‌شود و این دو باعث
کینه و دشمنی و بدگمانی می‌گردد و امنیت اجتماعی و اقتصادی را سلب نموده و افراد را تحریک می‌کند تا از هر راه و وسیله‌ای که ممکن باشد از یکدیگر انتقام بگیرند، باعث تفرقه و اختلاف می‌شود و گسترش چنین جو منفی در جامعه، راه‌های فساد و زوال و تباهی مال را می‌گشاید و کمتر مالی یافت می‌شود که از آفت و یا خطر زوال محفوظ بماند.
همه این‌ها برای این است که صدقه و ربا هر دو با زندگی طبقه محروم و محتاج تماس دارد؛ زیرا احتیاج به ضروریات زندگی، احساسات باطنی آنان را تحریک کرده و در اثر وجود عقده‌ها و خواسته‌های ارضا نشده آماده دفاع از حقوق زندگی خود گشته و هر‌طور که شده در صدد مبارزه بر می‌آیند اگر در این هنگام به ایشان احسان شده و کمک‌های بلاعوض برسد احساساتشان تحریک می‌شود تا با
احسان و
حُسن نیّت خود، آن احسان را جبران کنند. اگر در چنین وضعی در حق آنان با
قساوت و خشونت رفتار شود به‌طوری که باقی‌مانده مالشان هم از بین برود و آبرو و جانشان در خطر افتد، با انتقام مقابله خواهند کرد و به هر وسیله‌ای که دستشان برسد طرف مقابل را منکوب می‌سازند.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «آثار رباخواری»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۴/۵.
