ویژگی نمازگزار واقعی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نمازگزار واقعی.
پرسش: ویژگی‌های یک نمازگزار واقعی چیست؟
پاسخ: نماز واقعی انسان را از
طغیان،
حرص، آز و بی‌طاقتی حفظ می‌کند و کسانی نمازگزار واقعی هستند در باغ‌های بهشتی جای دارند و از هر نظر گرامی داشته می‌شوند. خداوند در
قرآن مجید در
سوره معارج آیات ۲۳ تا ۳۵ می‌فرماید: نمازگزاران نمازها را پیوسته به جا می‌آورند. در اموالشان حق معلومی است برای تقاضاکنندگان و محرومان. به
روز جزا ایمان دارند و از
عذاب پروردگارشان بیمناک هستند. دامان خود را از بی‌عفتی حفظ می‌کنند. امانت‌ها و عهد خود را رعایت می‌کنند.
قیام به ادای شهادت
حق می‌نمایند. بر نماز خود مراقبت دارند.
این افراد در باغ‌های بهشتی گرامی‌اند. نمازگزاران همواره نمازشان را می‌خوانند و بر پا می‌دارند و هرگز نماز را ترک نمی‌کنند. این نخستین ویژگی آن‌هاست که ارتباط مستمر با درگاه
پروردگار متعال دارند و این ارتباط از طریق
نماز تأمین می‌شود. نمازی که انسان را از
فحشا و منکرات باز می‌دارد، نمازی که
روح و جان انسان را پرورش می‌دهد و او را همواره به
یاد خدا می‌اندازد یا وامی‌دارد. این توجه مستمر، مانع از
غفلت و
غرور و فرورفتن در شهوات و اسارت در چنگال
شیطان و
هوای نفس می‌شود. اصولاً هر کار خیری آن‌گاه در انسان اثر مثبت می‌گذارد که تداوم داشته باشد.
به طور کلی می‌توان شرایط یک نمازگزار واقعی را به دو بخش اصلی تقسیم کرد: یکی صفات و ویژگی‌های انسان نمازگزار در خارج از نماز و دیگری آداب و شرایطی که می‌بایست یک نمازگزار واقعی آن‌ها را در درون نماز رعایت کند.
در بخش اول از باب نمونه می‌توان به این امور اشاره کرد:
یکی از امور مهمی که بیش از هر چیز رعایتش برای نمازگزار واقعی ضروری است، محافظت بر نفس،
اعمال و رفتار خویش است؛ یعنی دوری گزیدن از هر آنچه را که
خداوند متعال از انجام آن ناخشنود است و
گناه و معصیت الهی به شمار می‌رود؛ چراکه
حقیقت گناه و معصیت چیزی جز آلودگی و نجاست و تیرگی نفس و جان آدمی نیست و برای نمازگزاری که مدعی رسیدن به
معراج و
قرب پروردگار و هم آوا و هم‌سخن با ملائکه و حضرت حق‌تعالی است، اصلاً میسور نیست. با این کدورت‌ها و کثافات روحی و سنگینی گناه به ملکوت اعلی راه یابد و با قلبی که در تصرف
شیطان است، آن را متوجه
خدا شود و با زبانی که در اثر گناه لال شده، با حضرت دوست سخن بگوید؛ ازاین‌رو در
قرآن بر آن تأکید شده و آن را همراه
اقامه نماز توصیه کرده:
«
وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ وَاِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ اِلَّا عَلَی الْخَاشِعِینَ»؛
«و از صبر و نماز یاری جویید و این کار سنگین و گران است مگر بر خاشعین».
در این‌جا
صبر به معنای عام از ما خواسته شده، هم صبر بر سختی‌ها و ناگواری‌ها و هم صبر بر
عبادت و هم صبر بر معصیت و پرهیز از شهوت‌ها و لذت‌های نامشروع که مبغوض خداوند هستند.
از طرفی در
آیات و برخی
روایات همین
تقوا و پرهیز از معاصی را از یک نمازگزار واقعی، متوقع است و خواستار نتیجه واقعی و عینی نماز است؛ یعنی نمازی می‌خواهد که «
تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ»
باشد.
رسول اکرم (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) می‌فرماید: «هر کس نمازش او را از
فحشا و منکر باز ندارد، هیچ بهره‌ای جز دوری از خدا نبرده است».
قرآن کریم می‌فرماید: «به بندگان مؤمنم بگو: نماز را به پای دارند و در نهان و
آشکار از آنچه روزیشان داده‌ایم،
انفاق کنند».
و در جایی دیگر در وصف نمازگزاران می‌فرماید: «آن‌ها در اموالشان برای تقاضاکنندگان و محرومان حق معلومی را پرداخت می‌کنند».
پس معلوم می‌شود که یک نمازگزار واقعی کسی است که درحالی‌که مواظبت بر اعمال و رفتار شخصی خود و
عبادات خود دارد از مردم و محرومان جامعه فاصله نگرفته و از کمک و دستگیری افراد نیازمند و ناتوان غافل نیست و همواره با اعطای
صدقات واجب (
زکات و
خمس) و
صدقات مستحبی و هر کمکی که از دستش برآید، برای نیازمندان کوتاهی نمی‌ورزد.
بی‌شک هر عبادت و کار خیری که از آدمی سر می‌زند، اگر
رضایت و امضا و تایید پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) و ائمه (علیهم‌السّلام) در آن نباشد و آدمی عملاً مطیع و پیرو آن ذوات
مقدس در همه ابعاد و رفتار و کردار خویش نباشد، آن عبادت اصلاً به سرانجام نمی‌رسد و هیچ
ارزش و بهایی ندارد؛ ازاین‌رو پایبندی به اصل
امامت و
ولایت و
رهبری ضروری است؛ چراکه نماز را جهت‌دار کرده و آن را مقبول
حق می‌گرداند.
قرآن مجید می‌فرماید: «
وَاَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَاَطِیعُوا الرَّسُولَ...»؛
«نماز را بر پا دارید و زکات را بدهید و
رسول خدا را
اطاعت کنید تا مشمول
رحمت او شوید».
یکی دیگر از اموری که رعایت آن بر نمازگزار واقعی ضروری است آن است که علاوه بر مواظبت بر اعمال و رفتار خویش می‌بایست نسبت به افعال و کردار
خانواده و نزدیکان خود و دیگر افراد جامعه خویش غافل و بی‌تفاوت نباشد و آن‌ها را از
منکرات برحذر دارد و به سوی اعمال شایسته ترغیب سازد؛
ازاین‌رو خداوند متعال در
قرآن می‌فرماید:
«
یَا بُنَیَّ اَقِمِ الصَّلَاةَ وَاْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ»؛
«پسرم! نماز را بر پا دار و
امر به معروف و
نهی از منکر کن».
در روایتی از
امام صادق (علیه‌السّلام) ایشان شرایط نمازگزار واقعی را این‌گونه برمی‌شمارند:
«خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: همانا نماز کسی را قبول می‌کنم که:
۱. در برابر عظمتم
تواضع کند و برایم خاکسار باشد؛
۲. برای رضای من از شهوات دوری جوید؛
۳. روزهایش را با
ذکر من به
شب رساند؛
۴. بر بندگانم فخر نفروشد؛
۵. گرسنگان را سیر کند؛
۶. برهنگان را بپوشاند؛
۷. بر مصیبت‌دیدگان رحم کند؛
۸. بی‌پناهان را پناه دهد.
قبل از بیان این صفات باید دانسته شود که برای نماز غیر از این صورت ظاهری، حقیقت و باطنی است که دارای آدابی مخصوص به خود است و چنان‌چه ظاهر نماز را آدابی است که مراعات آن‌ها ضروری است؛ به طوری که اگر آن‌ها را رعایت نکند، سبب نقصان و بطلان نماز است؛ (مانند رعایت نکردن آداب و
احکام شرعی و فقهی نماز همچون
طهارت ظاهری بدن، لباس و مکان از نجاسات ظاهری و صحت
وضو، افعال و اذکار نماز) همین‌طور برای نماز آدابی است به نام آداب قلبیه و باطنیه که با مراعات ننمودن آن‌ها نماز معنوی
باطل و ناقص می‌شود.
بدین جهت مراعات و محافظت بر تمام آداب ظاهری و باطنی نماز امری است ضروری؛ چراکه نمازی که مقبول حق واقع شود، همین نماز است.
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: کسی که
نماز واجب خود را در اول وقت ادا کند و حدود آن‌ها را حفظ کند،
فرشته آن را سپید و پاکیزه به
آسمان می‌برد و نماز به نمازگزار می‌گوید:
خدا تو را نگاه دارد؛ همان‌گونه که مرا نگاه داشتی ... و کسی که نمازهایش را بی‌سبب به تأخیر بیندازد و حدود آن‌ها را حفظ نکند، فرشته نماز او را سیاه و تاریک به
آسمان برد؛ درحالی‌که نماز با صدای بلند به نمازگزار گوید: مرا ضایع کردی، خدای تو را ضایع کند، آن‌چنان که مرا ضایع کردی و خدا تو را رعایت نکند، آن‌چنان که تو مرا رعایت نکردی».
اما برخی از آداب باطنیه این سلوک روحانی که یک نمازگزار واقعی باید بر آن‌ها مواظبت کند، عبارت‌اند از:
یعنی
خضوع و
فروتنی کامل در برابر هیبت و عظمت جمال و جلال محبوب.
«
قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ • الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ»؛
«همانا رستگار شدند مؤمنانی که در نمازشان خاشع‌اند».
به این معنا که نمازگزار، عبادت و نماز خود را از روی سکونت
قلب و اطمینان‌خاطر به جا آورد؛ زیرا اگر عبادت را با حال
اضطراب قلب و تزلزل به جا آورد، آن عبادت هیچ اثر و فایده‌ای بر
روح و
قلب انسان نمی‌گذارد.
قرآن در وصف
مؤمنین می‌فرماید:
«
وَالَّذِینَ هُمْ عَلَی صَلَوَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ»؛
«مؤمنین کسانی هستند که بر نمازهایشان محافظت و مراقبت دارند».
و این محافظت در تمام حالات و مسائل و مراتب نماز است که یکی از مهم‌ترین مراتب، حفظ آن از تصرف غاصبانه
شیطان است؛ چنان‌که می‌دانیم شیطان دشمن قسم خورده انسان است: «
فَبِعِزَّتِکَ لَاُغْوِیَنَّهُمْ اَجْمَعِینَ»؛
«پس به
عزت تو قسم همه آن‌ها را گمراه می‌کنم (مگر بندگان مخلَص ...)»؛ ازاین‌رو همواره، در همه جا و همه اوقات این سارق و راهزن، در کمین مؤمنین و کالاهای ناب آنان است؛ لذا می‌بایست تلاش و مواظبت کامل بر نماز و
عبادات داشت.
نمازگزار باید وقت و ساعتی را به نماز اختصاص بدهد که فارغ از همه چیز باشد؛ به گونه‌ای که نشاط، شادابی و تازگی باشد و هرگز در زمان خستگی و کسالت و بی‌حالی نماز و عبادت را بر خود
تکلیف نکنید.
امام حسن عسکری (علیه‌السلام) می‌فرماید: هنگامی که قلوب
نشاط و بهجت دارند، به آن‌ها
امانت بسپارید و وقتی که گریزان‌اند، آن‌ها را واگذارید».
یکی از مهم‌ترین آداب قلبیه که خود مفتاح قفل کمالات و باب الابواب
سعادت است،
حضور قلب است،
سخن در این باب بسیار است؛ اما اجمالاً یکی از مراتب حضور قلب این است که قلب نمازگزار در وقت عبادت از همه جا و همه چیز غیر از جمال حق‌تعالی فارغ و منصرف شود، با جان و
قلب خویش خود را فقط در محضر محبوب ببیند و جز او چیزی را مشاهده نکند.
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرماید: «
خدا را عبادت کن؛ چنان‌چه گویا او را می‌بینی و اگر تو او را نمی‌بینی، او تو را می‌بیند».
در اهمیت حضور قلب همین بس که
روایات فراوانی داریم که نمازی و یا مقداری از نمازی مقبول حق واقع می‌شود که حضور قلب در آن باشد.
از امام صادق (علیه‌السّلام)
روایت شده که «همانا بالا رود از نماز بنده از برای او نصف یا ثلث یا ربع و یا خمس نماز، پس بالا نمی‌رود برای او، مگر آنچه را به آن اقبال به قلب کرده است و ما مأمور شده‌ایم به نافله‌ها و
نمازهای مستحبی تا نقص
نمازهای واجب کامل و تمام شود».
به این معنا که عبادت و نماز را فقط و فقط برای رضای او انجام دهد و عملش را از هر آنچه که شائبه غیر خدایی دارد، تصفیه و پاک نماید تا آنجا که نماز را برای
ترس از
جهنم و یا
ثواب و
پاداش اخروی نخواند.
۱. عبدالله جوادی آملی، حکمت عبادات، مرکز نشر اسراء، چ ۵، ۱۳۸۱ ش.
۲. میرزا جواد ملکی تبریزی، اسرار الصلوة، انتشارات پیام آزادی، ترجمه: رضا رجب‌زاده.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ویژگی نمازگزار واقعی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۹/۲۳.
