نجم‌الدین رازی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نجم رازی.
پرسش: شیخ نجم رازی دایه که بود؟
پاسخ: نجم رازی معروف به نجم‌الدین دایه (۵۷۳ ـ ۶۵۴ ه.ق)، از اصحاب و مریدان شیخ
نجم‌الدین کبری، و از چهره‌های تأثیرگذار و مطرح در
تاریخ تصوف و
عرفان در ایران و
جهان اسلام است. با اهمیت‌ترین
کتاب نجم رازی به نام «
مرصاد العباد»، کتابی است نفیس که به زبان فارسی، در
علم تصوف و
اخلاق و سیروسلوک و آداب معاش و
معاد نگاشته شده و از آثار ادبی باارزشی است که در قرن هفتم نوشته شده است.
نجم رازی معروف به نجم‌الدین دایه، از اصحاب و مریدان شیخ نجم‌الدین کبری بود.
نام او چنان‌که در مقدمه
مرصاد العباد و در ابتدای
منارات السائرین نوشته شده «ابوبکر عبداللّه‌بن محمدبن شاهاوَر الاسدی الرازی»، است. در برخی منابع دیگر نام کامل او این‌گونه نیز آمده است: عبداللّه‌بن محمدبن شاهاور‌بن انوشروان‌بن ابی‌النّجیب الاسدی الرازی.
محل تولد نجم الدین دایه، شهر ری است
و علاوه بر این‌که همه تذکره‌نویسان در این‌باره اتفاق دارند، نوشته‌های خود او نیز مؤید آن است.
تاریخ ولادت نجم‌الدین در همه کتاب‌های تاریخی و تذکره که به
شخصیت او پرداخته‌اند، ذکر نشده است؛ اما شمس‌الدین ذهبی
و صلاح‌الدین صفدی
تاریخ ولادت او را در سال ۵۷۳ ه.ق می‌دانند.
نجم رازی در سال ۶۵۴ ه.ق از
دنیا رفت.
و پیکر او در بیرون شهر
بغداد (شونیزیه
) در کنار مزار شیخ سَریّ سَقَطی و جنید بغدادی (نهاوندی) به خاک سپرده شد.
نجم رازی پس از بروز
فتنه مغول از خوارزم به دیار روم رفت و در قونیه با صدرالدین قونیوی و جلال‌الدین بلخی (ملای روم) ملاقات کرد.
نجم رازی از چهره‌های تأثیرگذار و مطرح در
تاریخ تصوف و
عرفان در ایران و
جهان اسلام است. در قرن هفتم دو شیوه و
مکتب تصوف در ایران رواج داشته:
یکی طریقه وجد و حال و شوریدگی و وارستگی، که رهروان این طریقت بیشتر به احوال و گفتار پیشروان تصوف، از حسین‌بن منصور و بایزید بسطامی و ابوسعید ابوالخیر نظر داشتند، از معاصران نجم رازی، عطار و بعد از او مولوی نمونه کامل این گروهند، که شیوه آنان را «تصوف عاشقانه» باید نامید.
در مقابل آنها، مکتب دیگری در تصوف بود، که بیشتر راغب آداب و سنن و اوراد و اذکار بودند و از معروف‌ترین معاصران مؤلف (نجم رازی)، محیی‌الدین ابن‌العربی (متوفی ۶۳۸ ه.ق) و ابن‌فارض (متوفی ۶۳۲ ه.ق) بودند که روش آنان را تصوف عابدانه به شمار آورده‌اند.
تصوف نجم‌الدین دایه، جمع بین آن دو مکتب و آمیختن
عشق و
عبادت است؛ او از یک طرف دلبستگی کامل به اجرای
احکام شرع و ملازمت اوراد و اذکار نشان می‌دهد و از جانب دیگر عشق را غایت
معرفت و سلوک می‌شمارد و در تمام فصل‌های چهل‌گانه
کتاب مرصاد العباد و رساله‌های دیگر او، این شیوه نمایان است.
نجم رازی در یک‌جا عارفان را به دو طریقت نام می‌نهد: اول «زاهدان» که طریقت آنان «مجاهدت خشک» است که با ریاضت، در تهذیب
اخلاق تلاش و کوشش می‌کنند، در مقابل شیوه خود و مشایخ خود را «طریقت عاشقان» نام می‌نهد که بنای کار آنها «بر تصفیه دل» و عشق به حق تعالی است.
با اهمیت‌ترین کتاب نجم رازی به نام «
مرصاد العباد»، کتابی است نفیس که به
زبان فارسی، در
علم تصوف و اخلاق و سیروسلوک و آداب معاش و
معاد نگاشته شده و از آثار ادبی باارزشی است که در قرن هفتم نوشته شده است. با وجود کثرت تألیفات نجم رازی،
مرصاد العباد تحقیقاً شاه‌کار اوست؛ چراکه از نظر نثر یکی از زیباترین و شورانگیزترین نوشته‌های عرفانی است. این اثر به قدری مهم و پردامنه است که عرفای بعد از نجم رازی از جمله مولوی و حافظ همگی به‌نحوی متأثر از آن هستند. نجم رازی در مباحث خویش در
مرصاد العباد بسیار از آیات و
احادیث استفاده کرده است.
برخی آثار مهم دیگر نجم رازی، عبارت‌اند از:
این کتاب به زبان فارسی، از مهم‌ترین کتاب‌های عرفانی است. کتاب، در ده مرموز تألیف شده و در آغاز هر مرموز، عبارتی از زبور داود و خطاب به داود نقل شده و در دنبال آن از
قرآن کریم و احادیث رسول اکرم (ص)، در همان زمینه آیات و روایاتی ذکر شده است.
منارات السائرین الی حضرة الله و مقامات الطائرین از دیگر آثار اوست. این کتاب به
زبان عربی، در موضوع عرفان عملی است. از نظر محتوا، بسیار به «مرصاد العباد» شبیه است و شاید بتوان گفت در بسیاری از موارد نسخه عربی همان کتاب است. محتوای کتاب در مقامات است که به ترتیب باب‌های ده‌گانه، عبارت‌اند از: مقام
معرفت، مقام
توحید، مقام
نبوت، مقام
ولایت، مقام
انسان، مقام
خلافت مختصه انسان، مقامات انسان هنگام رجوع به پروردگار، مقامات نفس و شناخت آنها، مقامات مربوط به قلب و شناخت آن، مقامات
روح و
شناخت و ماهیت آن.
اثر دیگر وی،
معیار الصدق فی مصداق العشق یا
رساله عشق و عقل است. در این کتاب، چنان‌که از نامش پیداست، سخن از عشق و
عقل می‌رود. اساس
کتاب بر پایه توضیحی است که یکی از دوستان وی درباره شرح
کمال عقل و کمال عشق، و این‌که آیا تضادی میان این دو می‌تواند باشد یا نه، و آیا عقل قسمی است از اقسام موجودات یا جمله موجودات است، خواسته است. نجم رازی در این کتاب به بحث فلسفی پرداخته و به شبهات و اشکالات وارده پاسخ داده و گفته است که میان
عشق و عقل تضادی نیست. نثر کتاب روان و شیواست و مؤلف جای‌جای
سخن را با اشعار فارسی و آیات و احادیث آراسته است.
پایگاه اسلام کوئست
