• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مراحل یقین

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: یقین، ایمان، عبادت، عبودیت.

پرسش: برای رسیدن به مرتبه یقین، چه مراحلی را باید طی کرد؟

پاسخ: راه رسیدن به یقین، عبارت است از ایمان، عبادت و عبودیت، که در پی هم حاصل می‌شوند.


یقین مراتب و مراحل مختلفی دارد:

۱.۱ - ایمان (یقین حصولی)

نخستین مرحله آن، یقین حصولی است که با مطالعه و تحقیق و تفکر به دست می‌آید،‌اندیشیدن درباره براهین فلسفی و مطالعه کتب خداشناسی و فهمیدن صفات و ذات و توحید و تحلیل آن‌ها براساس براهین دقیق عقلی، می‌تواند آدمی را به نخستین مرتبه یقین برساند.

۱.۱.۱ - مطالعه و تحقیق

چنین یقینی، نیازمند سیروسلوک و طی مقامات روحانی نیست و هر کسی می‌تواند با مطالعه و تحقیق و پالایش ذهن خود از شبهات مختلف، این معرفت را حاصل کند.

۱.۱.۲ - وجود نداشتن شک

یقین در این مرحله، علم بدون شک و غیر قابل زوال است؛ به گونه‌ای که فرد مطمئن می‌شود که مثلاً گزاره «خدا موجود است»، صحیح است و غیر ممکن است که صحیح نباشد.
[۱] ابن‌سینا، شیخ الرئیس ابوعلی، برهان شفا، ص۱۵، ترجمه دکتر مهدی قوام صفری، تهران، انتشارات فکر روز، ۱۳۷۳ ش.    
[۲] طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۲۴۸، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چ ۵، ۱۳۷۱ ش.    


۱.۱.۳ - پایه ایمان بودن

این یقین پایه ایمان است
[۳] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۱۳، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    
و بدون چنین یقینی اصلاً ایمان و بلکه اسلام آوردن هم ممکن نیست؛ زیرا کسی که شک دارد «خدا هست یا نیست»، نمی‌تواند مسلمان شود، چه رسد به مؤمن شدن؛ لذا در روایت فرموده‌اند که ایمان خود را با یقین تقویت کنید.
[۴] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۱۳، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    


۱.۲ - مرحله بالاتر از ایمان

ولی مرحله دیگری از یقین وجود دارد که نه‌تنها پایه ایمان نیست، بلکه در مرحله‌ای بالاتر از ایمان قرار دارد.
[۵] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۱۳، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    
[۶] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۱۴، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    
چنین یقینی کمیاب است
[۷] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۸، ص۳۷۱۴، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.
و در نتیجه چنین یقینی، فرد می‌تواند حقایق مخفی عالم را شهود نماید. (آیه ۷۵ سوره انعام
[۸] طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۷، ص۱۷۲، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چ ۵، ۱۳۷۱ ش.    
و آیات پایانی سوره تکاثر: «كَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ • لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ • ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ»)
[۹] طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۵۱، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چ ۵، ۱۳۷۱ ش.    
[۱۰] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۱۵، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    
[۱۱] طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۵۱، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چ ۵، ۱۳۷۱ ش.    

برای رسیدن به این یقین، باید ایمان آورد و ایمان را تقویت کرد. در روایات اهل بیت (علیهم‌السلام) عواملی برای تکمیل و ازدیاد ایمان برشمرده شده است؛ از جمله نترسیدن از ملامت دیگران، ریا نکردن، ترجیح آخرت بر دنیا، حیا از قبایح، حسن خلق، صبر بر مصائب، صدق لسان ...
[۱۲] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۱، ص۱۹۶، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.

در آیات قرآن نیز، تلاوت آیات الهی، جزو عوامل ازدیاد ایمان ذکر شده است.
[۱۳] انفال/سوره۸، آیه۲.    


۱.۳ - عبادت

راه دیگری که برای رسیدن به یقین می‌توان پیمود، عمل کردن براساس این آیه شریفه است که می‌فرماید: «وَاعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّی یَاْتِیَکَ الْیَقِینُ؛
[۱۴] حجر/سوره۱۵، آیه۹۹.    
خدای را عبادت کن تا یقین را دریابی». در واقع نتیجه (عبادت) را یقین می‌داند؛ یعنی راه رسیدن به یقین عبادت است.
اما عبادت چیست؟ آیا همین نماز و روزه کافی است، اگر چنین است، چرا این همه انسان که همه روزه به عبادت مشغول‌اند، به یقین نمی‌رسند؟
عبادت، هدف خلقت ذکر شده است، («وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ»)
[۱۵] ذاریات/سوره۵۱، آیه۵۶.    
و مراد از عبادت در این‌جا، اعمال عبادی خاص نیست؛ بلکه منظور زندگی بر مدار عبودیت است؛ یعنی بندگی و بنده‌وار زیستن؛ چنان‌که بردگان و بندگان روزگار قدیم همیشه برده بودند؛ نه آن‌که فقط ساعتی از روز را برده باشند، بلکه تمام حرکات و سکنات و اعمال آن‌ها برای مولی و در خدمت مولایشان بوده است.

۱.۴ - عبودیت

عبودیت در برابر خداوند نیز به همین‌گونه است که انسان را به یقین می‌رساند؛ یعنی آدمی در تمام لحظات و حالات خود، برای خدا باشد و رضایت او را طلب کند، در هر کاری که انجام می‌دهد، هر جا که می‌نگرد، هر سخنی که می‌گوید یا می‌شنود ... فقط رضای خدا و دستورات الهی را در نظر داشته باشد.
این نحوه سلوک ـ که البته بدین سادگی حاصل نمی‌شود ـ عبودیت و بندگی خالصانه است؛ البته منافاتی هم با زندگی عادی ندارد؛ چراکه این‌گونه عبادت، اصولاً نیازمند وقتی خاص نیست؛ بلکه خود زندگی و تلاش و معاش آن باید عبادت باشد؛ چنان‌که فرمود: «رِجَالٌ لَا تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ»؛
[۱۶] نور/سوره۲۴، آیه۳۷.    
بزرگ‌مردانی هستند که تجارت و خرید و فروش ایشان را از یاد حق باز نمی‌دارد و غافل نمی‌کند.

۱.۴.۱ - تقویت ایمان

در این میان، عبادات خاصه (مثل نماز و روزه و...) اوج لحظات ارتباط انسان با خداست و در ضمن ایمان او را برای این‌که در تمام ساعت بنده باقی بماند، تقویت می‌کند. لذا در قرآن در آیات ۴۵ و ۱۵۳ سوره بقره توصیه می‌فرماید که «وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ»؛
[۱۷] بقره/سوره۲، آیه۴۵.    
[۱۸] بقره/سوره۲، آیه۱۵۳.    
از صبر (روزه) و نماز کمک بگیرید.

۱.۴.۲ - مصادیق عبودیت

در روایات اهل بیت (علیهم‌السلام) نیز عناوین دیگری برای رسیدن به یقین وجود دارند که در واقع همگی بیان مصادیق عبودیت می‌باشند، فرامینی چون اصلاح نفس،
[۱۹] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۲۱، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    
رضایت به قدر الهی،
[۲۰] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۲۰، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    
زهد،
[۲۱] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۲۰، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    
و ... که همه جلوه‌هایی از بندگی خدا هستند، عوامل کاهش یا از بین رفتن یقین نیز همان موارد خروج از دایره بندگی می‌باشند.
هواپرستی، حرص، طمع، جدل، حب مال، راضی کردن مردم با غضب خداوند، ستایش مردم در ازای نعمتی که خداوند به ما داده است (یعنی نعمت را ناشی از دیگران دانستن) و ... .
[۲۲] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۱۸، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    

خلاصه آن‌که راه رسیدن به یقین، عبارت است از ایمان و عبادت و عبودیت، که در پی هم حاصل می‌شوند.

۱. امام خمینی، چهل حدیث، نشر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، حدیث ۳۲.
۲. ملا احمد نراقی، معراج السعاده، انتشارات دهقان، تهران، ۱۳۷۱، ص۷۴-۷۹.

۱. ↑ ابن‌سینا، شیخ الرئیس ابوعلی، برهان شفا، ص۱۵، ترجمه دکتر مهدی قوام صفری، تهران، انتشارات فکر روز، ۱۳۷۳ ش.    
۲. ↑ طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۲۴۸، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چ ۵، ۱۳۷۱ ش.    
۳. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۱۳، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    
۴. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۱۳، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    
۵. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۱۳، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    
۶. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۱۴، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    
۷. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۸، ص۳۷۱۴، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.
۸. ↑ طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۷، ص۱۷۲، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چ ۵، ۱۳۷۱ ش.    
۹. ↑ طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۵۱، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چ ۵، ۱۳۷۱ ش.    
۱۰. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۱۵، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    
۱۱. ↑ طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۵۱، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چ ۵، ۱۳۷۱ ش.    
۱۲. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۱، ص۱۹۶، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.
۱۳. ↑ انفال/سوره۸، آیه۲.    
۱۴. ↑ حجر/سوره۱۵، آیه۹۹.    
۱۵. ↑ ذاریات/سوره۵۱، آیه۵۶.    
۱۶. ↑ نور/سوره۲۴، آیه۳۷.    
۱۷. ↑ بقره/سوره۲، آیه۴۵.    
۱۸. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۵۳.    
۱۹. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۲۱، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    
۲۰. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۲۰، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    
۲۱. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۲۰، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    
۲۲. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ج۴، ص۳۷۱۸، بیروت، دارالحدیث، چ ۲، ۱۴۱۹ ش.    



سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مراحل یقین»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۵/۱۸.    



رده‌های این صفحه : مقالات ‌اندیشه قم
جعبه ابزار