مدح و مذمت دیگران
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مدح‌طلبی، مذمت، حب جاه و مقام، حب ذات، خوددوستی.
پرسش: علت اصلی خوشحال شدن انسان از مدح دیگران و اندوه از مذمت دیگران چیست؟
پاسخ: ریشه و منشأ پیدایش روحیه ثنا و مدح‌طلبی و ناراحتی از مذمت دیگران، حب جاه و
مقام و حفظ موقعیت اجتماعی است که ریشه این حالت، همان
حب ذات و خوددوستی است.
عوامل پیدایش روحیه ثنا‌طلبی و گریز از مذمت دیگران، از
شناخت کمالات خود، تسخیر
قلب دیگران، به قصد شکار دل‌ها، و از
ترس و احترام ناشی می‌شود که در ذیل به طور کامل توضیح داده می‌شود.
به منظور پاسخ به سؤال لازم است ابتدا درک روشن‌تری از نفسِ
انسان داشته باشیم.بدین منظور نفس را به هِرَمی تشبیه می‌کنیم که سه سطح جانبی دارد که همه آنها به یک جا ختم می‌شود و آن،
وحدت مقام نفس است.
سه بُعد یا سطوح جانبی نفس، عبارت‌اند از:
۱. آگاهی و
شناخت (
علم)؛
۲. قدرت؛
۳.
محبت.
سؤال به بُعد سوم نفس انسان یعنی محبت برمی‌گردد، که در مرتبه
ذات نفس، محبت به خود و به تعبیری،
خوددوستی وجود دارد.
البته تذکر این نکته لازم است که محبت موجود در ذات نفس، منحصر به خوددوستی یا
حب ذات نیست؛ بلکه
عشق به خدا و پرستش او نیز جزء گرایش‌های فطری انسان است که اگر در جهت صحیح خود به کار آید، پی‌آمدهای باارزش و مثبتی را به دنبال خواهد داشت؛ از جمله
کرامت و بزرگ‌داشت نفس که او را از آلودگی به رذایل و
گناهان و هر فعالیتی که
شخصیت او را خوار و ذلیل می‌کند دور می‌سازد. البته ما در این پاسخ درصدد بحث از پی‌آمدهای مثبت حب نفس نیستیم.
پس از این مقدمه، سؤال مورد نظر را با طرح چند مسئله ضروری پاسخ می‌دهیم:
ریشه و منشأ پیدایش روحیه ثنا و مدح‌طلبی و ناراحتی از مذمت دیگران، حب جاه و مقام و حفظ موقعیت اجتماعی است که با توجه به مقدمه‌ای که در بالا گذشت، ریشه این حالت، همان حب ذات و خوددوستی است. بنابراین حفظ و از دست ندادن موقعیت اجتماعیِ مورد
علاقه شخص، منجر به بروز چنین حالتی می‌شود، و این از مسائل خطرناکی است که
سلامتی روح و روان انسان را تهدید می‌کند و پی‌آمدهایی منفی به دنبال می‌آورد.
برخی پی‌آمدهای منفی این مسئله بدین شرح است:
کسی که از مدح دیگران خوشحال و از مذمت آنها ترسان و ناراحت می‌شود، پیوسته خواستار رضایت مردم بوده و گفتار و رفتار خود را بر وفق خواهش و نظر آنها به امید آن‌که او را مدح گویند، تنظیم می‌کند.
از ترس مذمت دیگران، مطلقاً
رضایت خداوند را منظور نمی‌دارد و چه بسا باعث شود که
واجبات را ترک کرده و
محرمات را انجام دهد. چنانچه متاسفانه در فضای فعلی حاکم بر جامعه، خیلی‌ها به خاطر این‌که از قافله تجدد و روشن‌فکری عقب نمانند و از
ترس این‌که مبادا اَنگِ خشونت به آنها بخورد، رضایت خداوند را فراموش کرده و صرفاً به دنبال کسب رضایت این و آن هستند و چه‌بسا به خاطر
ترس از مذمت دیگران، در
امر به معروف و
نهی از منکر مسامحه کنند و در نتیجه
حق و انصاف را زیر پا بگذارند.
پی‌آمد منفی سوم که ناشی از دو پی‌آمد اول است، اتصاف انسان به
صفت رذیله نفاق و دو چهره بودن است.
درباره عوامل مؤثر در پیدایش روحیه ثنا‌طلبی و گریز از مذمت دیگران، به موارد زیر اشاره می‌کنیم:
گاهی خوشحالی ما از مدح دیگران به این جهت است که از مدح آن شخص، متوجه کمالی از کمالات خود می‌شویم که تا آن زمان از آن غافل بوده‌ایم؛ مثلاً بعد از یک برنامه سخنرانی یا کلاس‌داری و تدریس یا مداحی، به ما می‌گویند: «ماشاءالله چه خوب صحبت کردید یا چه خوب تدریس کردید و یا ...» طبیعی است
انسان وقتی با مدح دیگری متوجه کمالی از کمالات خودش می‌شود، لذت می‌برد و اگر این
سخن از یک استاد صاحب‌نظر باشد، لذت آن بیشتر است و اگر شخص مدح‌کننده، انسانی نادان یا حرّاف یا لاف‌زن باشد، این‌قدر لذت نمی‌بخشد.
گاهی تصور می‌کنیم که مدح شخص مقابل از ما به این جهت است که
قلب آن شخص به ما متمایل شده و ما از تسخیر قلب او و تمایلش به خودمان خوشحال می‌شویم؛ به ویژه اگر آن شخص، انسانس متشخص باشد.
گاهی نیز مدح شخص، ناشی از صید دل‌هاست که بعضاً با این‌که می‌دانیم، سخن راستی در کار نیست؛ ولی خوشحال می‌شویم.
گاهی نیز تصور می‌کنیم که مدح شخص مقابل، ناشی از هیبت و حشمت ما در قلب اوست؛ بنابراین از مدیحه‌سرایی او که ناشی از ترس و احترام نسبت به ما هست، خوشحال می‌شویم.
همین عوامل یادشده می‌تواند در ناراحتی ما از مذمت دیگران نیز وجود داشته باشد؛ یعنی: از این‌که به یک نقصی از خودمان متوجه می‌شویم، ناراحت می‌شویم، یا از این‌که شخصی پیدا شده که با نظر و
عمل ما مخالفت می‌کند ناراحت می‌شویم؛ چراکه نتوانسته‌ایم قلب او را تسخیر کرده و یک نفر دیگر به طرف‌دارانمان اضافه کنیم.
و گاهی نیز ناراحتی ما از مذمت آن شخص به این جهت است که ما در نزد او هیچ هیبت و اُبُهتی نداریم. بنابراین خوشحالی ما از مدح دیگران یا ناراحتی از مذمت آنان به هر جهتی که باشد، در اغلب موارد حکایت از یک
نقص در درون ما می‌کند که درمان سریع آن ضرورت دارد.
۱. خوشناسی برای خودسازی، استاد محمدتقی مصباح، انتشارات در راه حق قم.
۲. خودسازی، استاد مصباح، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) قم.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مدح و مذمت دیگران»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۲۸.
