قصه‌نویسی برای کودکان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قصه‌نویسی، کودکان.
پرسش: در مورد قصه‌نویسی برای کودکان و هم‌چنین نوشتن شعر مرا راهنمایی کنید؟ و اگر امکان دارد برای موفقیت من کتاب معرفی کنید. هم‌چنین می‌خواهم در مورد امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) قصه‌ای بنویسم، چه کار کنم که موفق شوم؟
پاسخ:
از آن‌جا که
قصه‌گویی و داستان‌سرایی به
کودکان، یکی از شیوه‌های آموزشی موفق به شمار می‌آید، ازاینرو قبل از پرداختن به پاسخ اصلی به دو دوره کلی آموزشی معارف به کودکان اشاره می‌شود:
دوره اول، ۵ تا ۹ سال، چون فکر کودک خام و مادی است، باید به ظرفیت کودک توجه شود و می‌توان به تجارب محدود کودک ارجاع داد؛ مثلاً در پاسخ
خدا کیست؟ می‌گوییم: خدا مانند ما نیست و...؛ باید توقع نویسنده از کودک، کودکانه باشد.
دوره دوم: ۹ تا ۱۳ سال، مانند دوره قبل از تجربیات کودک استفاده شود و به صورتی ساده مطرح گردد و از طرح استدلال فلسفی و مشکل پرهیز شود.
پیش از داستان‌نویسی، بهتر است مراحلی را که در ذیل بیان می‌شود، انجام دهید:
بهتر است قبل از هر چیز...
قصه و
داستان و
شعر زیاد بخوانید تا با سبک‌ها و شیوه‌های مختلف آشنا شوید. (مطالعه زیاد)
داستان‌ها و قصه و شعرهای خود را برای مجلات کودک و نوجوان (مانند پوپک و
سلام بچه‌ها و دوست) بفرستید تا آن‌ها شما را بیش‌تر راهنمایی کنند؛
سعی کنید آثار داستانی و شعری بزرگانی نظیر
جلال آل‌احمد، جمال میرصادقی، رضا امیرخانی، ابراهیم یونسی، خانم شیوا ارستویی، خانم مؤدب‌پور، مصطفی رحمان‌دوست، جعفر ابراهیم، رضا رهگذر، سیدمهدی شجاعی، مسلم ناصری، مرتضی دانشمند و آقای ناصر کشاورز و خانم افسانه شعبان‌نژاد و... را مداوم و به تکرار مطالعه کنید؛ برای تهیه آثار ایشان به نزدیک‌ترین کتابخانه تخصصی ادبیات مراجعه یا این‌که در ارتباط با کانون پرورش فکری و کتاب ماه ادبیات کودک و نوجوان که هر ماه منتشر می‌شود، آثار آنان را به دست آورید.
با برخی مراکز کودکان و
نوجوانان (مانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تهران، مرکز تربیت مربی کودکان و نوجوانان قم) ارتباط برقرار کنید؛
در کلاس‌های قصه‌نویسی و کارگاه‌های داستان و شب‌های شعر شرکت کنید، در این باره می‌توانید از
سازمان تبلیغات اسلامی و دفتر
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شاخه شهرستان محل سکونت خود تحقیق کنید؛
مجلات ذکرشده را عضو شوید و مرتب
مطالعه کنید؛
تا توان و یاری نوشتن دارید، بنویسید.
باید بدانید که:
نوشتن برای یک خردسال کوچولو این‌گونه است که او نه یک خواننده است، نه یک شنونده صرف، قدرت
حافظه وی محدود به چند دقیقه است. دنیای وی محدود به والدین، خانه و محیط بسیار نزدیکش است، علاقه‌مند به داستان‌های ساده‌ای است که براساس حوادث حقیقی نوشته می‌شود. شعرهای آهنگ‌دار او را مجذوب می‌کند، کلمات و آهنگ آن‌ها، نقش مهمی در نویسندگی برای این گروه سنی
بازی می‌کنند. جزئیات و شرح طولانی، شنونده خردسال را خسته می‌کند و باید از آن‌ها پرهیز کرد.
دقت کنید که ...
شما پس از طی مراحل پیشین، و پس از آن‌که احساس کردید می‌توانید داستان بنویسید، این کار را انجام دهید.
دقت داشته باشید که یک داستان خوب دارای ویژگی‌های زیر است:
داستانی که می‌نویسید باید در مخاطب «
انتظار» ایجاد کند؛ کودک را تا آخر داستان نگه دارید؛ مثال معروف آن قصه‌هایی مانند دویدم و دویدم؛
از
نصیحت کردن کودک در داستان بپرهیزید، بر این اساس قصه نباید وسیله
نصیحت نشود؛
دقت کنید که این قصه را برای چه گروهی می‌نویسید:
گروه الف: سال‌های قبل از دبستان؛
گروه ب: سال‌های آغاز دبستان (کلاس‌های اول و دوم و سوم)؛
گروه ج: سال‌های پایانی دبستان (کلاس‌های چهارم و پنجم)؛
گروه د: راهنمایی؛
گروه هـ: سال‌های دبیرستان.
بر این اساس قصه شما باید با سن کودک بیگانه نباشد؛
قصه باید فرازوفرود و اوج‌گیری و درگیری داشته باشد؛
درباره
قصه، شعر و داستان ـ به ویژه وقتی که از منظر معارف اسلامی می‌نویسید ـ هدف را فقط خداپسندانه انتخاب کنید.
شما باید خوانندگان خود را بشناسید؛ کودکان بی‌صبرند؛ کودکان نگران آینده و گذشته نیستند؛
دوست دارند نقش اصلی یک
داستان را کودک بازی کند؛ ترجیح می‌دهند داستان‌های حقیقی بخوانند؛ آغاز خوب و پایان رضایت‌بخش را دوست دارند؛ بهترین
هدیه را به
کودکان بدهید.
باید بشناسید که ...
این
سن، سن دیدن، یاد گرفتن و لذت بردن است، بچه‌ها در این سن به کشف محیط محدود خود می‌پردازند، مدام پرسش می‌کنند و
کنجکاوی آن‌ها توأم با پاسخ‌های دریافتی و پاسخ‌هایی که خود به پرسش‌های خود می‌دهند، سازنده دنیای
ذهن آن‌هاست.
مشخصه این دوران،
تقلید و گاهی نافرمانی است. کودکان این گروه، داستان‌هایی با مشخصات زیر را دوست دارند:
طرح ساده بدون ابهام داشته باشند.
کوتاه باشد و
حوادث در آن به سرعت روی دهد.
موضوع داستان درباره شخصیت‌های آشنای محیط اطرافشان مانند
پدر و مادر و اشیایی مانند
اسباب‌بازی،
حیوانات اهلی و پرنده‌ها باشد. هم‌چنین قصه‌های پریان و قصه‌هایی که قهرمانانشان حیوانات‌اند و چیزهایی که
تخیل و
تعجب و خنده‌شان را بر‌می‌انگیزد، دوست دارند.
نسبت به داستان‌های تأسف‌آور و مأیوس‌کننده و از هر صدمه‌ای در داستان ناراحت می‌شوند.
احتمالاً هر آن‌چه را که در داستان روی می‌دهد، باور می‌کنند؛ بنابراین شرایطی را
خلق کنید که بچه‌ها خوشحال می‌شوند.
محدودیت واژگان پایه: توضیح این‌که از واژه‌های زیاد و سنگین نباید استفاده کنید؛ محیط آشنا و شخصیت‌های آشنا؛ سرگرم کننده بودن؛ نمود احساسی داشته باشد؛
بر مبنای تفکر کودک نوشته شود نه کودکانه: توضیح این‌که برخی گمان می‌کنند همین که زبان داستان کودکانه باشد، کفایت می‌کند، بلکه این‌طور نیست؛ باید بر مبنای تفکر کودک مطالب را ارائه دهند؛ طرح ساده؛ آهنگ و زبان ساده؛ ترسناک نباشد؛ و پایان خوش داشته باشد.
سرگرم‌کننده باشد؛
حادثه داشته باشد؛ منشأ کودکی داشته باشد، هم
افسانه و داستان تخیلی و هم سرگذشت و خاطره و نیز
ورزش و
علم و هر چیز سرگرم‌کننده‌ای می‌تواند وی را جذب کند؛ در داستان‌های این گروه سنی هم
شخصیت پسر و هم دختر وجود داشته باشد.
این گروه سنی با مشکلاتی روبه‌رو هستند و ناخودآگاه در کتاب‌هایی که می‌خوانند، در پی راه‌حل هستند؛ به داستان‌های حقیقی بیش‌تر علاقه‌مندند تا به داستان‌های تخیلی؛ به داستان زندگی شخصیت‌هایی که می‌توانند با آنان هم‌ذات‌پنداری کنند، علاقه‌مندند؛ علاقه آن‌ها تقریباً شامل هر کس و هر چیزی می‌شود. طرح کلی، ماجرایی، عاشقانه و خانوادگی بسیار مورد علاقه آن‌هاست.
کتاب‌هایی که برای این گروه سنی نوشته می‌شود، باید فاصله بین
بلوغ و دوره جوانی را پر کند و شرایط نوشتن این کتاب‌ها تقریباً شبیه شرایط نوشتن برای جوانان است.
هر آن‌چه گفته شد، راهنمایی کوتاه در پاسخ به سؤال شماست. برای تفصیل، هر یک از سرفصل‌ها را (بهتر است قبل از هر چیز ... باید بدانید که ... دقت کنید که ... شمای نویسنده و کودک، باید بشناسید که ... و مطالعه کنید...) در منابع دیگر، بیش‌تر
مطالعه کنید.
کلاس، تمرین، تکرار، مطالعه و نوشتن، پنج فاکتوری است که همیشه به ذهن بسپارید و بدانید هر اندازه به این شعارهای پنج‌گانه
عمل کنید، به همان میزان در
نویسندگی و قصه‌پردازی پیشرفت خواهید کرد. درباره قصه‌نویسی برای
اهل بیت (علیهم‌السّلام) ـ به ویژه
امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) ـ نیز همه موارد بالا را رعایت بفرمایید و با
توکل به خدا به شعارهای پنج‌گانه جامه عمل بپوشانید.
با همه اوصاف ذکرشده درباره قصه‌نویسی برای کودکان، وجود سه گام مهم و ضروری است:
اولین گام و مهم‌ترین مسئله، داشتن
استعداد نویسندگی و
علاقه است، این استعداد با مطالعه و تمرین بارور می‌شود.
دومین گام این است که قصه به مقتضای سن کودک تنظیم شود؛ ازاینرو باید پاسخ درستی به این سؤال بدهد که کودک کیست؟
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «
مَن کانَ عِندَهُ صَبِیٌّ فَلیَتَصابَّ لَهُ؛ کسی که کودکی در خانه دارد، باید نزد او خود را به کودکی بزند».
گام سوم، نویسنده باید به شرایط محیطی اجتماعی کودک توجه کند.
حضرت علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «
لا تَقسِروا [لا تکرهوا] أولادَکُم عَلى آدابِکُم فَإِنَّهُم مَخلوقونَ لِزَمانٍ غَیرَ زمانِکُم؛ کودکانتان را بر آداب و رسوم خود مجبور نکنید؛ زیرا آن‌ها در زمانی غیر از زمان شما آفریده شده‌اند».
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «قصه‌نویسی برای کودکان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۲/۰۷.
