عرش
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پرسش:
خداوند متعال در سورة مبارکة غافر، آیة ۷، می‌فرماید: «کسانی که عرش با عظمت الهی را بر دوش گرفته و آنان که پیروان عرشند و به
تسبیح و
ستایش حق مشغولند و...» سؤال این است که عرش با عظمت الهی، چگونه است که به واسطة افراد حمل می‌گردد؟! و منظور از «الذین» در ابتدای آیة چه کسانی هستند؟
پاسخ:
الفاظ که برای بیان مشخصات زندگی محدود وضع شده نمی‌تواند به درستی بیانگر
امور معنوی و عظمت خداوند باشد، به همین دلیل
قرآن کریم با استفاده از معانی برخی الفاظ، عظمت خداوندی را ترسیم می‌کند.
از جمله الفاظی که مورد بحث قرار گرفته، کلمة عرش است که در لغت به چیزی که سر آن پوشیده است یا «تخت پایة بلند» اطلاق می‌شود
در مقابل کرسی که به معنای تخت پایه کوتاه است، سپس این کلمه در مورد
قدرت خداوند به کار رفته است.
مفسران و
محدثان دربارة این که منظور از عرش
خدا چیست و این کلمه کنایه از چه معنایی می‌باشد؟ سخن بسیار گفته‌اند. از جمله:
گاهی «عرش» به معنای،
علم بی‌پایان پروردگار، «
مالکیت و
حاکمیت خدا هر یک از
صفات کمالیه و جلالیة او
تفسیر شده است چون هر یک از این اوصاف بیانگر عظمت مقام او می‌باشد، همان گونه که تخت
سلاطین نشانة عظمت آنها است. پس خداوند دارای عرش علم و قدرت و
رحمانیت و
رحیمیت است. طبق این تفسیر سه‌گانه، مفهوم «عرش» بازگشت به صفات ذات پاک پروردگار می‌کند، نه یک وجود خارجی دیگر.
برخی
روایات اسلامی از
اهل بیت ـ علیهم السلام ـ نیز همین معنا را تأیید می‌کند. از جمله از
امام صادق- علیه السلام- دربارة تفسیر «وسع کرسیه السموات و الارض» سؤال کردند فرمود: «منظور علم او است»
در
حدیثی دیگر از همان
امام-علیه السلام- نقل شده که «عرش» را به معنای علمی که
انبیاء را بر آن آگاه کرده و «کرسی» را به معنای علمی که هیچ کس را از آن آگاه نکرده است، تفسیر فرموده است.
برخی دیگر، «عرش» را به «مجموعة عالم هستی» تفسیر کرده‌اند. و از معانی دیگر عرش «عالم ماوراء طبیعت» است و «کرسی» به معنای مجموع عالم مادّه ـ اعم از
زمین و
آسمان ـ استعمال شده است و از آن جا که
مخلوقات و معلومات خداوند از ذات پاک او جدا نیستند، گاهی «عرش» بر «علم خدا» اطلاق می‌شود. و اگر به قلب پاک بندگان با
ایمان «عرش الرحمان» گفته شده به خاطر این است که جایگاه
معرفت ذات پاک او و نشانه‌ای از نشانه‌های عظمت و قدرت اوست.
بنابراین، در هر مورد باید از قراین فهمید که منظور از «عرش» کدام یک از معانی آن است، ولی در عین حال، همگی در این امر مشترکند که عرش بیانگر بزرگی و عظمت خداوند متعال است. در آیة مذکور (سورة مؤمن، آیة ۷) که از حاملان عرش الهی سخن می‌گوید، ممکن است منظور از عرش، همان
حکومت خداوند و
تدبیر او در عالم هستی باشد و حاملان عرش، اجراکنندگان حاکمیت و تدبیر او هستند. و نیز ممکن است به معنای مجموعة عالم هستی و یا عالم ماوراء طبیعت باشد و حاملان آن
فرشتگانی هستند که پایه‌های تدبیر این
جهان به فرمان
خدا بر دوش آنها است. پس منظور از «الذین» فرشتگانی هستند که حاملان عرش الهی هستند.
در برخی روایات اسلامی از جمله روایتی از
امام باقر- علیه السلام- آمده که حاملان عرش الهی، (و کسانی که پایة عرش الهی به خاطر آنان پایدار است)
حضرت محمد-صلی الله علیه و سلم- علی، حسن، حسین ـ علیهم السلام ـ
نوح،
ابراهیم،
موسی، و
عیسی ـ علیهم السلام ـ هستند.
۱. علامه سید محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، (بیروت، مؤسسة اعلمی)، ج ۲، ص ۳۳۶ ـ ۳۴۰، ج ۸، ص ۱۴۸ ـ ۱۷۱.
۲. علامه سید محمد حسین طباطبایی، رسائل توحیدی، (تهران، انتشارات الزهرا)، ص ۱۰۶ ـ۱۷۴.
۳. سید محمد حسینی بهشتی، خدا از دیدگاه قرآن (تهران، انتشارات بعثت)، ص ۲۱۵ ـ ۲۱۶.
۴. ناصرمکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه (تهران، دارالکتب الاسلامیه)، ج ۲، ص ۲۰۰ ـ ۲۰۲، ج ۶، ص ۲۰۴، ج ۲۰، ص ۳۵.
اندیشه قم.
