شکر منعم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: شکر،
نعمت،
خالق، شکرگزاری،
مخلوق.
پرسش: آیا جمله «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق» حدیث است یا خیر؟ لطفاً سند آن را ذکر فرمایید و آیا حدیثی با مضمون قریب به این جمله وجود دارد؟
پاسخ: سخن معروفی وجود دارد با این عنوان: «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق». الفاظ این گفتار به این‌گونه در روایات نیامده و نمی‌توان آن را حدیث دانست؛ اما محتوا و مضمون آن در روایات آمده است؛ مانند اینکه
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ می‌فرماید: «کسی که نعمت‌دهنده از
مخلوقات را شکرگزار نباشد، شکرگزار
خداوند نیز نخواهد بود».
همچنین محتوای این سخن معروف را می‌توان توسط عقل نیز ثابت کرد که در
علم کلام به آن «وجوب
شکر منعم» می‌گویند.
سخن معروفی وجود دارد با این عنوان: «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق».
عده‌ای از این گفتار به‌عنوان یک
حدیث یاد می‌کنند؛ اما علاوه بر بحث روایی، باید به این نکته نیز توجه داشت که این محتوا، پشتوانه عقلی دارد.
بنا بر جست‌وجویی که در کتاب‌های حدیثی انجام شد، این محتوا با این
الفاظ در منابع، یافت نشد؛ بلکه روایات دیگری وجود دارد که بر همین مضمون دلالت دارند که در ادامه خواهد آمد.
این گفتار، از مواردی است که
عقل نیز بر آن دلالت کرده و می‌توان به‌عنوان یک مطلب عقلانی نیز به آن استناد کرد. به این بیان که عقل می‌گوید باید نسبت به کسی که در
حق انسان خوبی کرده شکرگذار بود؛ به همین جهت در
علم کلام دلیلی وجود دارد که در اصطلاح بدان «وجوب
شکر منعِم» می‌گویند؛ این دلیل بیان حکم عقل برای سپاس و شکر از خداوند است؛ اما مطمئناً در مورد
خلق نیز جریان دارد و باید بدان پایبند بود. حال اگر کسی به این دلیل در مورد
خلق پایبند نبود، تعهدی وجود ندارد که در مورد خداوند شکرگزار باشد و نعمت‌هایی که خداوند به او داده، اندکی را به‌وسیله
شکرگزاری جبران کند. بنابراین اصل گفتار مورد بحث را می‌توان عقلی دانست و به‌عنوان یک بیان عقلی از آن یاد کرد. در روایات نیز این مطلب بیان و بر آن تأکید شده است، البته نه با این گفتار معروف و رایج؛ بلکه با عبارات دیگر که برخی کوتاه و برخی مفصل هستند و در ذیل برخی از این روایات بیان می‌شود:
نزدیک‌ترین و بهترین روایتی که بر گفتار مورد بحث دلالت دارد، این است:
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ فرمود: «مَنْ لَمْ یَشْکُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ لَمْ یَشْکُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَل»؛
کسی که نعمت‌دهنده از مخلوقات را شکرگزار نباشد، شکرگزار خداوند نیز نخواهد بود». این
روایت به صراحت بر مطلب مورد نظر دلالت دارد.
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ فرمود:«در
تورات نوشته شده: سپاس کن آن را که بر تو نعمت داده و
نعمت بده آن را که از تو سپاس‌گزار است، با سپاس کردن نعمت‌ها پایان نمی‌پذیرد، اما کفران، نعمت‌ها را باقی نمی‌گذارد، شکر و سپاس باعث زیادی نعمت‌ها و ایمنی از دگرگونی‌ها شود».
امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ فرمود: «خدا هر دل غمگینی را دوست دارد و هر بنده‌ی سپاس‌گزاری را
دوست دارد،
روز قیامت خدای تبارک و تعالی به یکی از بندگانش می‌فرماید از فلانی سپاس‌گزاری کردی؟ عرض می‌کند: پروردگارا! من تو را سپاس گفتم، خدای تعالی فرماید:چون از او سپاس‌گزاری ننمودی، مرا هم سپاس نگفته‌ای، سپس امام فرمود: شکرگزارترین شما خدا را کسی است که از مردم بیشتر شکرگزاری کند».
این روایت سوم به‌صورت ضمنی بر مطلب دیگری نیز دلالت دارد که بسیار مهم است. این روایت، شکرگزاری از
بنده را همان شکرگزاری از خداوند می‌داند؛ یعنی ما با شکرگزاری از بنده، مقداری از شکرگزاری خداوند را به‌جا آورده‌ایم. از روایات قبل این‌طور برمی‌آید که اگر کسی شکر بنده را انجام ندهد،
شکر خداوند را نیز انجام نخواهد داد، ولی این روایت بیان می‌دارد که اگر سپاس از بنده انجام نگیرد، با همان ناسپاسی از خلق، ناسپاسی از خداوند نیز صورت گرفته و شکر خداوند به‌جا آورده نشده است.
پایگاه اسلام کوئست.
