سیر تکاملی انسان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سیر تکاملی انسان، خلقت انسان، مراحل آفرینش، خاک، آب، نطفه.
پرسش: منظور از اینکه خداوند سیر تکاملی انسان را در ۷ روز یا مرحله خلق کرد، چیست ؟
پاسخ: از آیات مختلف قرآن و تعبیرات گوناگونی که درباره آفرینش
انسان آمده به‌خوبی استفاده می‌شود که انسان در آغاز خاک بوده؛ سپس با آب آمیخته شده و به‌صورت گل و بعد به‌صورت گل بدبو درآمده؛ پس از آن حالت چسبندگی پیدا کرده و بعد به‌صورت گل خشکیده درآمد و حالت صلصال کالفخار (گل خشکیده) به خود گرفته است و مراد از سیر تکاملی انسان در خلقت، گذران این مراحل است.
قرآن در مورد
خلقت انسان و مبدأ پیدایش آن تعبیرات گوناگونی دارد که نشان می‌دهد
آفرینش انسان دارای مراحل متعددی بوده است.
دسته‌ای از
آیات قرآن، ماده نخستین انسان را "گل" معرفی می‌کند.
دسته‌ای دیگر می‌فرماید: انسان را از "
آب"
خلق کردیم.
آیات دیگر منشأ آفرینش آدمی را تنها "
نطفه" می‌دانند.
در تعدادی از آیات "خاک و نطفه" مشترکاً ماده‌ی نخستین پیدایش انسان معرفی شده‌اند.
در مورد معنای این آیات، دو وجه به نظر می‌رسد:
در این آیات مراحل آفرینش هر فرد به‌طور جداگانه مورد نظر است: یعنی آفریده شدن انسان از خاک، به این معناست که خاک به مواد غذایی و مواد غذایی به نطفه تبدیل می‌شود، پس خاک مبدأ نطفه و نطفه مبدأ انسان است. یعنی خاک مبدأ دور (بعید) و نطفه مبدأ نزدیک انسان است.
چون خلقت حضرت آدم از خاک است و آفرینش همه انسان‌ها به
حضرت آدم منتهی می‌شود. پس مبدأ
آفرینش آدم، مبدأ آفرینش دیگران نیز خواهد بود.
بنابراین گرچه ظاهر آیات قرآن درباره آفرینش انسان، از جهاتی
اختلاف دارد، اما با اندک توجه و عنایتی روشن می‌شود که آیات قرآن در این زمینه با هم اختلافی ندارند؛ زیرا برخی آیات در مورد آفرینش نخستین انسان (آدم) است. بدیهی است که هنگامی که مبدأ نخستین انسان، مشخص شود، مبدأ وجود همه انسان‌های دیگر نیز از جهت تاریخی روشن می‌شود؛ یعنی اگر بگوییم
آدم از گل آفریده شده است، صحیح است که بگوییم همه انسان‌ها از خاک آفریده شده‌اند، این به یک اعتبار است.
اما به اعتبار دیگر تک‌تک انسان‌ها جداگانه لحاظ می‌شوند. البته این اعتبار، اعتبار اول را نفی نمی‌کند؛ یعنی اگر بگوییم هر انسانی از نطفه آفریده شده و نطفه از مواد غذایی و مواد از
گوشت حیوانات و میوه‌ها و درختان و مواد معدنی و اینها همه به
زمین باز می‌گردند، پس مبدأ آفرینش هر انسانی را صرف نظر از اینکه می‌توان به اعتبار انسان نخستین، از خاک دانست، می‌توان به اعتبار تک‌تک آنها نیز از خاک دانست. از این جهت برخی از آیات قرآن تنها در مورد شخص حضرت آدم است.
و برخی دیگر ممکن است کلیت داشته باشد و در مورد همه انسان‌ها به کار رود.
خداوند در آیه‌ای می‌فرماید:" من بشر را از گل آفریده، و در آن از روح خود دمیدم..."
همین‌طور در آیه دیگری می‌فرماید:" می‌خواهم بشری از گل خشک، از لجن بدبو بیافرینم، چون آفرینش (او را) را به پایان بردم و از
روح خود در آن دمیدم ..."
بدیهی است که در این آیات، خداوند داستان خلقت حضرت آدم و سجده نکردن
ابلیس را مطرح می‌کند و نمی‌توان در این آیات، آدم را به معنای انسان‌ها گرفت؛ زیرا در ذیل همین داستان، خداوند سخن شیطان را نقل می‌فرماید که: "
لَأَحْتَنِکَنَّ ذُرِّیَّتَه..."( همه فرزندانش را، جز عده کمی، گمراه و ریشه‌کن خواهم ساخت)
و اگر همه‌ی انسان‌ها منظور بودند، دیگر
شیطان "ذریته" (ذریه آدم) نمی‌گفت.
برخی آیات که جنبه کلی دارد و خلقت همه انسان‌ها در آنها لحاظ شده است، عبارتند از: "اوست که آدمی را از
آب بیافرید... ."
و "پس آدمی بنگرد که از چه چیز آفریده شده است، از آبی جهنده آفریده شده است."
این
آیات و نظایر اینها می‌گوید انسان از آب یا نطفه و... خلق شده است، در این‌گونه آیات خلق انسان‌ها به‌طور کلی لحاظ شده است.
به هر حال آنچه را که از آیات مختلف قرآن و تعبیرات گوناگونی که درباره آفرینش انسان آمده، به‌خوبی استفاده می‌شود که انسان در آغاز خاک بوده
سپس با آب آمیخته شده و به‌صورت گل
و بعد به‌صورت گل بدبو درآمده
پس از آن حالت چسبندگی پیدا کرده
و بعد به‌صورت گل خشکیده درآمد و حالت صلصال کالفخار (گل خشکیده) به خود گرفته است.
در اینکه هر یک از این مراحل از نظر بعد زمانی چه اندازه طول کشیده و این حالت‌های انتقالی تحت چه عواملی به وجود آمده، از مسائلی است که
دانش ما به آنها نمی‌رسد و تنها
خدای متعال به آنها آگاه است.
لازم به ذکر است که
قرآن کریم خلقت انسان را تقریباً به‌صورت سربسته و اجمالی مطرح کرده است؛ چرا‌که منظور اصلی قرآن، بیان مسائل تربیتی بوده و قرآن
کتاب علوم طبیعی نیست؛ بلکه کتاب انسان‌سازی است و نباید انتظار داشت که جزئیات این علوم از قبیل مسائل مربوط به تکامل، تشریح، جنین‌شناسی و ... در آن مطرح شود؛ ولی این مانع از آن نخواهد بود که به تناسب بحث‌های تربیتی اشاره‌ی کوتاهی به قسمت‌هایی از این علوم بشود.
پس مراد از سیر تکاملی انسان در خلقت، گذران این مراحل است.
البته مقصود شما از سیر تکاملی انسان در هفت مرحله معلوم نیست؛ زیرا در قرآن سیر تکاملی خلق آسمان و زمین شش روز
و مراحل خلق انسان در رحم مادر پنج مرحله
بیان شده است و در بعضی
روایات نیز بیان شده است که هنگام شکل‌گیری طینت انسان هفت شب و روز آب بر زمینی جاری شد و بعد از آن گل انسان سرشته شد
و غیر از این مطالب چیزی درباره هفت روز در خلقت انسان مطرح نیست.
اما درباره مراحل شش‌گانه خلقت باید گفت که:
قرآن مجید، خلقت
آسمان و
زمین را در شش روز ذکر کرده‌اند.
اما اینکه منظور از یوم (روز) در قرآن مجید که می‌فرماید: "
وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فی سِتَّةِ أَیَّامٍ "؛ "ما زمین و آسمان را در شش روز
خلق کردیم"
چیست؟ آیا مراد یک شبانه‌روز (۲۴ ساعت) است؟ یا...، باید گفت:
مسلم است که در زمان آغاز خلقت، روز و شب معنای واقعی خود را که از گردش زمین به دور خود و در برابر
نور خورشید حاصل می‌شود، پیدا نکرده بودند؛ زیرا هنوز زمین و خورشید خلق نشده بودند. بنابراین نمی‌توان گفت منظور از «روز» دقیقاً همان زمان گردش
کره زمین به دور خود باشد. هر‌چند که می‌تواند معادل آن (یعنی ۲۴ ساعت) را برای آن در نظر گرفت. اما از آنجا که یافته‌های علمی
دانشمندان حاکی از آن است که میلیاردها سال طول کشیده تا زمین و آسمان به وضع کنونی خود در‌آمده‌اند، لزومی ندارد که ما روز (یا معادل آن در زبان‌های دیگر مانند «یوم» در
زبان عربی) را برابر ۲۴ ساعت بدانیم. مخصوصاً با توجه به اینکه واژه
روز یا یوم مفهوم وسیعی دارد، و در بسیاری موارد به معنای یک «دوران» و برهه‌ای از زمان به کار رفته است و می‌رود. خواه آن زمان کوتاه باشد یا طولانی و به اندازه هزاران و یا حتی میلیاردها سال.
پایگاه اسلام کوئست.
