سند فدکیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سند خطبه فدکیه.
پرسش: آیا سند
خطبه فدکیه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها، در کتاب «
دلائل الامامة» محمد بن جریر طبری صحیح است؟
پاسخ: در کتاب «
دلائل الامامة» محمد بن جریر طبری (ره)، اسناد متعددی برای خطبه فدکیه
حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ آمده است. این خطبه در کتاب‌های متعددی از کتب قدماء آورده شده است و از آن‌چنان شهرتی برخوردار است که نمی‌توان آن را انکار کرد. اگرچه برخی
راویان این حدیث به‌طور‌کلی تضعیف شده‌اند، ولی راویان بزرگی (مانند محمد بن مفضل و احمد بن محمد بن سعید و هارون بن موسی تلعکبری) به این حدیث نقل‌شده از این اشخاص
اعتماد کرده‌اند که نشان از وجود قرائنی بر صحت این
حدیث در اعتقادشان بوده است.
در
کتاب «
دلائل الامامة» محمد بن جریر طبری (ره)، اسناد متعددی برای خطبه فدکیه حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ آمده است. این خطبه در کتاب‌های متعددی از کتب قدما آورده شده است و از آن‌چنان شهرتی برخوردار است که نمی‌توان آن را انکار کرد.
محمد بن جریر بن رستم طبری، از علمای
امامیه است و کتاب او به نام «
دلائل الامامة» درباره موضوعات مربوط به
امامت هر یک از
ائمه ـ علیهم‌السلام ـ و حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ است.
وی در ذیل بیان مسائل مهم مرتبط با زندگی حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ به موضوع فدک می‌پردازد، او تحت عنوان «حدیث فدک» برای ورود به خطبه فدکیه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها، ابتدا سند خود را به این حدیث، به چندین طریق نقل می‌کند، از جمله سندهایی که برای این خطبه نقل کرده، همان سندی است که در پرسش آمده است.
سند حدیث چنین است: «و أخبرنی أبو الحسین محمد بن هارون بن موسی التّلعکبری، قال:حدّثنا أبی (رضی اللّه عنه)، قال:حدّثنا أبوالعبّاس أحمد بن محمد بن سعید الهمدانی، قال حدّثنی محمد بن المفضّل بن إبراهیم بن المفضّل بن قیس الأشعری، قال:حدّثنا علی بن حسّان، عن عمه عبدالرحمن بن کثیر، عن أبی‌عبد‌اللّه جعفر بن محمد علیه‌السلام، عن أبیه، عن جده علی بن الحسین، عن عمّته زینب بنت أمیر المؤمنین علی بن أبی‌طالب علیه‌السلام، قالت:لمّا أجمع أبو بکر علی منع فاطمة ـ سلام‌الله‌علیها ـ فدکا....».
وی از عالمان امامی‌مذهب و از دوستان و هم‌درسان رجالی مشهور، نجاشی است که نجاشی، برخی کتاب‌ها را به‌واسطه او از پدرش هارون بن موسی نقل کرده است. محمد بن هارون در حدود سال ۴۰۸ ه.ق از دنیا رفت.
نجاشی درباره او می‌گوید: هارون بن موسی از بنی‌شیبان است، او شخص آبرومند و دارای وجاهتی است که
ثقه و مورد اعتماد است، کتابی به نام «الجوامع فی علوم الدین» دارد. من به همراه فرزندش محمد بن هارون در منزلش بودیم که مردم برای قرائت
احادیث، به محضرش مشرف می‌شدند».
وی یکی از بزرگان علمای امامیه است که در
علم حدیث مشهور و در حفظ فراوان حدیث، معروف بوده است. او موثق و جایگاه بزرگی در میان اصحاب امامیه داشته است.
کنیه وی ابوجعفر و از
علمای کوفه بود که ثقه و مورد اعتماد است. از جمله کتاب‌های او «التقیة» و «مجالس الائمة» است.
به این نام در بین راویان به دو
شخصیت برمی‌خوریم: یکی علی بن حسان واسطی و دیگری علی بن حسان هاشمی است. علی بن حسان واسطی، ثقه و مورد اعتماد است؛
ولی علی بن حسان هاشمی، تضعیف شده است.
یکی از راه‌های تشخیص آن دو، این است که به کسانی که از آن دو
روایت نقل کرده‌اند یا کسانی که این دو از آنان روایت نقل کرده‌اند دقت کرد و به اصطلاح علوم حدیث، دقت در راوی و مروی عنه، برای تشخیص این دو از یکدیگر مهم است.
علی بن حسان هاشمی همان کسی است که از عمویش، عبدالرحمان بن کثیر نقل می‌کند. در این روایت هم، علی بن حسان از عمویش عبد الرحمن بن کثیر نقل روایت کرده است که طبیعتاً منظور از علی بن حسان، همان علی بن حسان هاشمی است.
از جایی که علی بن حسان که از عمویش عبدالرحمان بن کثیر روایت نقل می‌کند، در اسناد کتاب «کامل الزیارات» قرار دارد و بنا بر نظر برخی بزرگان می‌توان وی را ثقه دانست؛ ولی چون
توثیق علی بن حسان به دلیل وجودش در اسناد کتاب
کامل الزیارات، با تصریح برخی مانند نجاشی، تعارض دارد، نمی‌توان وی را ثقه دانست.
وی مورد اشکال علمای امامیه قرار گرفته به حدی که به او، جعل حدیث را نسبت داده‌اند.
بعد از عبدالرحمان بن کثیر، سلسله سند این خطبه به
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ می‌رسد و ایشان از پدرشان،
امام باقر ـ علیه‌السلام ـ و ایشان از
امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ و ایشان از حضرت زینب ـ سلام‌الله‌علیها ـ که واقعه مربوط به غصب
فدک را دیده و خطبه مادر گرامیشان را درباره این واقعه نقل می‌کنند.
اگرچه دو نفر انتهای این سند به‌طور‌کلی مورد تضعیف قرار گرفته‌اند، ولی
راویان بزرگی همچون محمد بن مفضل و احمد بن محمد بن سعید و بعد از آن هارون بن موسی تلعکبری، به این حدیث نقل شده از آن دو
اعتماد کرده‌اند که نشان از وجود قرائنی بر صحت این حدیث، در اعتقادشان بوده است.
از طرفی، همان‌طور که گفته شد، محمد بن جریر طبری این حدیث را با اسناد متعددی نقل کرده است و اولین سندی که نقل می‌کند، به دو تن از بزرگان مورد قبول اهل سنت، یعنی عکرمه و او از ابن‌عباس، ختم می‌شود.
همچنین این خطبه را ابن طیفور (متوفی ۲۸۰ ه.ق)، به چند واسطه از
حضرت زینب ـ سلام‌الله‌علیها ـ نقل کرده،
و ابوبکر، احمد بن عبدالعزیز جوهری بغدادی، این خطبه را در کتاب خود آورده است،
ابن ابی‌الحدید هم بعد از مدح احمد بن عبدالعزیز به
وثاقت و شرافت، وی را از عالمان
اهل سنت نامیده است.
بنابراین این خطبه از شهرت فراوانی برخوردار است و در کتاب‌های متعددی از قدما نقل شده است.
پایگاه اسلام کوئست.
