دیات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: دیات، دیه، دین اسلام.
پرسش: دیات در اسلام چگونه تعریف شده است؟
پاسخ: دیات، کیفرهایی هستند نقدی برای جبران صدمه و ضرر و زیانی که به مجنیٌعلیه وارد شده است. ر قانون مجازات اسلامی نیز دیه این‌گونه تعریف شده است: «دیه مالی است که به سبب جنایت بر نفس یا عضو به مجنیٌعلیه (کسی است که جنایت بر او وارد شده است.) یا به ولی یا اولیای او داده می‌شود».
دیه را خون‌بهای مقتول بیان کرده‌اند
یا دیه مالی است که عوض نفس و جان مقتول به اولیای دم داده می‌شود.
در سیستم قضایی
اسلام چهار دسته مجازات وجود دارد که عبارت‌اند از: ۱.
حدود، ۲.
قصاص؛ ۳. دیات؛ ۴. تعزیرات.
در اینجا فقط به تعریف و احکام دیات می‌پردازیم.
دیات، کیفرهایی هستند نقدی برای جبران صدمه و ضرر و زیانی که به مجنیٌعلیه وارد شده است.
با ملاحظه سیر تاریخی مسئله دیه متوجه می‌شویم که دیه در تمام قرون و اعصار به نوعی در بین ملل مختلف جریان داشت که بعد از ظهور اسلام احکام آن توسط شارع مقدس اسلامی اصلاح و امضا شده است و در واقع این مسئله منطبق با
فطرت پاک انسانی است؛ زیرا در وقوع هر خسارتی باید راه‌های جبران را نیز طراحی نمود که در حقیقت اجرای صحیح احکام دیات می‌تواند تأمین‌کننده
صلح و سازش بین طرفین دعوا گردد و خسارت‌های وارده تا حدی که مایه رفع
کینه و کدورت را فراهم آورد جبران شود، در کشور ما بعد از انقلاب شکوهمند جمهوری اسلامی، قانون مجازات اسلامی که شامل احکام دیات نیز بود، به تصویب رسید و احکام آن به مورد اجرا گذاشته شد.
در
قانون مجازات اسلامی نیز دیه این‌گونه تعریف شده است: «دیه مالی است که به سبب
جنایت بر نفس یا عضو به مجنیٌعلیه (کسی است که جنایت بر او وارد شده است.) یا به ولی یا اولیای او داده می‌شود».
مواردی که
قاضی حکم به دیه به نفع مجنیٌعلیه می‌کند:
۱. در صورت تراضی مجنیٌعلیه یا قائم مقام قانونی او، در این صورت مجرم به جای
قصاص، دیه می‌پردازد.
۲. در‌صورتی‌که رعایت شباهت
مجازات با جرم مقدور نباشد؛ چنان‌که اگر بر اثر جرم
استخوان جابه‌جا شود و قصاص مقدور نباشد.
۳. در مواردی که
شرع مستقیماً حکم به دیه داده است؛ همانند
قتل فرزند به دست پدر یا موارد خطای محض.
مواردی که مستقیماً حکم به پرداخت دیه می‌شود:
الف. قتل یا جرح و یا
نقص عضو که به طور خطای محض واقع شود. خطای محض در چه موردی است؟ در صورتی که جانی نه قصد جنایت نسبت به مجنیٌعلیه را داشته و نه قصد ارتکاب فعل واقع شده را بر مجنیٌعلیه مانند آن‌که تیری را به قصد شکار رها کند و به شخص برخورد نماید.
ب. قتل یا جرح و یا نقص عضو که به طور خطای شبیه عمد واقع می‌شود.
خطای شبیه عمد در صورتی است که جانیووو قصد انجام کاری را که نوعاً سبب جنایت نمی‌شود داشته باشد؛ اما قصد ارتکاب جنایت را نسبت به مجنیٌعلیه نداشته باشد؛ مانند اینکه کسی را به قصد تأدیب به نحوی که نوعاً سبب جنایت نمی‌شود، بزند؛ اما به طور اتفاقی موجب جنایت شود.
ج. مواردی از جنایت عمدی که قصاص در آنها جایز نیست.
تفاوت بین خطای محض و شبه عمد این است که گرچه
کیفر هر دو پرداخت دیه است، اما باید توجه داشت که در مورد دیه شبه عمد سخت‌گیری‌هایی درباره سن حیوانات شده (حیواناتی که در قانون مجازات اسلامی ماده ۲۹۷ ذکر شده است.) و علاوه بر اینکه در موردی که خطای محض باشد، دیه بر عهده عاقله جانی است نه خود او.(عاقله عبارت‌اند از پدر و خویشاوندان پدر و مادری یا پدری جانی که باید دیه را به مجنیٌعلیه بپردازند).
دیه برحسب ملاک‌های شش‌گانه‌ای پرداخت می‌شود که جانی در انتخاب هر یک مخیر خواهد بود:
۱. یکصد
شتر سالم و بدون
عیب که خیلی لاغر نباشند
۲. دویست گاو سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشند.
۳. یک هزار
گوسفند سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشد.
۴. دویست دست لباس سالم از حله‌های یمانی.
۵. یک هزار دینار مسکوک سالم و غیر مغشوش که هر دینار یک مثقال شرعی طلا به وزن ۱۸ نخود است.
۶. ده هزار درهم مسکوک سالم و غیر مغشوش که هر درهم به وزن ۶/۱۲ نخود نقره است.
البته باید دانست قیمت هر یک از امور شش‌گانه در صورت تراضی طرفین با تفاهم آنها پرداخت می‌شود.
به عنوان تکمیل این بحث یادآور می‌شود قیمت دیه و فروعات آن همه‌ساله طبق تعرفه‌های خاصی و براساس موارد شش‌گانه دیه تعیین، و از سوی دادگستری اعلام می‌شود تا در کشور در مورد پرداخت دیه، یک وحدت رویه وجود داشته باشد.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «دیات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۲/۲۴.
