درمان وسواس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: وسواس، بهداشت، انگیزه، اراده.
پرسش: این‌جانب سال‌هاست که به وسواس دچار شده‌ام. بارها سعی کرده‌ام آن را کنار بگذارم. دارو مصرف کرده‌ام. حتی ختم قرآن گرفته‌ام؛ اما نتوانستم آن را کنار بگذارم و مشکل من با شوهر و خانواده شوهرم هم همین وسواس است. خانواده من خیلی به بهداشت اهمیت می‌دادند؛ ولی خانواده شوهرم اهمیت نمی‌دهند و من در رفت‌و‌آمد با آن‌ها مشکل پیدا کرده‌ام، لطفاً مرا راهنمایی کنید؟
پاسخ:
وسواس یکی از شایع‌ترین اختلالات رفتاری برای انسان‌هاست که نه‌تنها در جامعه ما، بلکه در همه جوامع بشری به صورت
آشکار و نهان وجود دارد. نمونه‌های آن در بین
مردان و
زنان به صورت‌های مختلف دیده می‌شود؛ ولی برخی نمونه‌های آن در بین زنان یا مردان بیش‌تر است. وسواس در
بهداشت،
نظافت و شست‌وشو، یکی از شایع‌ترین انواع آن در زنان است.
برخی اصلاً توجه ندارند که مبتلا به اختلال وسواس هستند؛ لذا هیچ‌گاه در‌صدد اصلاح و درمان آن بر‌نمی‌آیند، دیگران هم نمی‌توانند کمک چندانی به آن‌ها نمایند؛ اما افرادی که باور دارند و متوجه هستند که این مشکل در آن‌ها وجود دارد و باید درمان شوند، به‌راحتی می‌توانند از دام آن رهایی یابند.
وسواس ممکن است عوامل متعددی داشته باشد؛ اما یکی از عوامل و زمینه‌های آن، سخت‌گیری‌های والدین در دوران کودکی است. بارها دیده شده که مادر لباس و ملافه‌های
کودک را چندین بار می شوید یا کودک را وادار می‌کند تا دست‌هایش را چندین بار بشوید. در هر دو صورت زمینه اختلال وسواس در فرزندان به وجود می‌آید و در دوران نوجوانی و بزرگ‌سالی مشکلات جدی برای فرد ایجاد می‌کند. به نظر می‌رسد که شما به علت وسواس خوب پی برده‌اید و می‌دانید که دقت زیاد خودتان و توصیه‌های بهداشتی بیش از اندازه پدر و مادر شما باعث این اختلال شده است. شما به عنوان یک مادر باید توجه داشته باشید که رعایت بهداشت و نظافت، کاملاً با وسواس فرق دارد.
اسلام هیچ‌گاه به انجام رفتارهای وسواسی ـ چه به صورت نظافت و شست‌وشو و چه در
عبادت و
نماز ـ راضی نیست و این را نوعی اختلال رفتاری می‌داند.
توجه به این مسئله می‌تواند مفید و راه‌گشا باشد. حال با توجه به این‌که رفتارهای وسواسی شما هم باعث اذیت خود شما و خانواده شوهر شما شده و هم از نظر اسلام کار صحیحی نیست، باید انگیزه قوی برای درمان و اصلاح آن داشته باشید. برخی افراد توجهی به مشکلشان ندارند یا قبول ندارند که وسواس مشکل‌آفرین و نوعی بیماری است. در این‌گونه موارد دیگران باید اقدام کنند و با استفاده از روش‌های غیر مستقیم یا مراجعه به مشاور بالینی و
روان‌پزشک مشکل فرد را درمان نمایند.
اما در موردی که خود فرد آگاهی دارد و مثل شما پذیرفته است که وسواس یک رفتار نابهنجار است، روش‌های خودیاری می‌تواند بسیار مفید باشد. مراد از روش‌های خودیاری این است که خود فرد اقداماتی انجام دهد و به صورت آگاهانه به درمان وسواس بپردازد. (در صورت خفیف بودن بیماری)
روش‌های درمان وسواس به صورت کاربردی، بدین شرح است:
تطهیرهای مکرر و انجام رفتارهای وسواسی می‌تواند بدان دلیل باشد که فرد وقت و فرصت کافی برای انجام آن در خود احساس می‌کند. بنابراین سعی کنید به جای یک کار، چندین کار برای خود در نظر بگیرید و به‌گونه‌ای
برنامه‌ریزی نمایید که یکی پس از دیگری انجام شود و وقت اضافی نداشته باشید تا کارهایتان را تکراری انجام دهید.
شما این رفتارها را با چه انگیزه‌ای انجام می‌دهید؟ مثلاً این که به شست‌وشو بیش‌تر اهمیت می‌دهید، به دلیل آن که است مسائل اسلامی و نظافت را رعایت کنید، یا همین‌طوری بدون دلیل این کار را انجام می‌دهید؟ اگر انگیزه شما رعایت مسائل اسلامی است،
یقین داشته باشید که اسلام چنین چیزی نگفته، اسلام برای پاک شدن چیزهای
نجس یک بار شستن را کافی می‌داند، اگر آب شیر نباشد، دو بار
تطهیر کافی است؛ پس اگر به نیت پاک شدن و رعایت
مسائل شرعی این‌قدر خودتان را عذاب می‌دهید و شست‌وشو می‌کنید، بدایند که این نوعی بدعت و مخالفت با دستورات اسلامی است. (مراجعه شود به رساله‌های عملیه)
شاید خود شما هم به این نتیجه رسیده باشید که وسواس در شست‌وشو کار خوبی نیست؛ ولی این‌که چه‌گونه این رفتارها را کنار بگذارید، برایتان سخت است. اختصاص به این مورد ندارد، هر کاری را که انسان بخواهد انجام دهد، نیاز به یک اراده قوی دارد. اراده قوی از شناخت و تمرین به دست می‌آید؛ یعنی انسان بداند که این رفتارش را باید اصلاح کند و در عمل تصمیم بگیرد و
تجربه نماید.
راهکارهایی که تاکنون برشمردیم، بیش‌تر ناظر به
شناخت و در برخی موارد هم روش‌های عملی بود ـ یکی دیگر از روش‌ها که می‌تواند بسیار برای شما مفید باشد، این است که از حساسیت‌زدایی منظم استفاده نمایید.
حساسیت‌زدایی منظم، مراحل مختلفی دارد. ابتدا در مرحله شناخت و سپس در مرحله عمل می‌تواند انجام شود. این عمل باید زیر نظر روان‌شناس بالینی انجام شود.
روش دیگر این‌که در مواقعی که تنها هستید و فرصت برای فکر کردن دارید، سعی کنید این‌گونه تصور نمایید که مثلاً اگر لباسی را که پنج بار آب کشیده‌اید و نخواهید بار ششم آب بکشید، چه مشکلی پیش خواهد آمد. آیا این لباس تمیز نمی‌شود؟ افرادی که فقط سه، چهار بار لباس خود را آب می‌کشند یا هر سه روز یک‌بار منزل را تمیز می‌کنند، به نظر شما مشکل دارند؟ آیا شما هم می‌توانید این کار را بکنید؟ می‌بینید که هیچ مشکلی ندارد، می‌پذیرید که پنج بار شستن و آب کشیدن
لباس کافی است. مدتی این برنامه را اجرا کنید. در مرحله بعد، بگویید حالا اگر چهار بار بخواهید لباس را آب بکشید چه مشکلی پیش می‌آید. اگر به جای این‌که نیم ساعت شیر آب را باز بگذارید، پانزده دقیقه همین کار را انجام دهید، چه می‌شود، اگر قبول ندارید که بتوانید در پانزده دقیقه لباس‌ها را بشویید و خیلی وسواس به خرج ندهید، یک‌بار امتحان کنید. برای این‌که این کار عملی‌تر شود، کارهای خود را وقتی انجام دهید که وقت اضافی ندارید و باید وارد کار بعدی شوید؛ مثلاً اگر قرار است لباس‌ها را بشویید و معمولاً یک ساعت وقت صرف شستن آن‌ها می‌کنید، بعد از این، طوری برنامه‌ریزی کنید که مثلاً اگر قرار است ساعت چهار بعد از ظهر به ملاقات کسی بروید یا همراه همسرتان به گردش بروید، پانزده دقیقه مانده به ساعت چهار لباس شستن را آغاز کنید. تا وقتتان محدود باشد و زمان اضافی برای رفتارهای وسواسی وجود نداشته باشد.
البته روش‌های دیگری نیز برای درمان وسواس وجود دارد؛ مانند دارودرمانی، شوک‌درمانی و ... که اگر مایل باشید و به‌کارگیری روش‌های خودیاری مؤثر واقع نشود، زیر نظر یک روان‌شناس یا روان‌پزشک، یکی از آن روش‌ها را به کار گیرید.
وسواس را قطعاً نمی‌توان از طریق مکاتبه ریشه‌کن کرد؛ لذا اگر می‌خواهید بر وسواس خود غلبه کنید، حتماً به یکی از مراکز مشاوره مراجعه کنید و زیر نظر یک روان‌شناس بالینی با تجربه به درمان رفتارهای وسواسی خود بپردازید.
۱. استکتی، روش‌های درمان اختلال وسواس فکری و عملی، ترجمه: توزنده جانی و کمال‌پور، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۷ ش.
۲. جاناتان گریسون و همکاران، وسواس، انتشارات رشد، ۱۳۷۳ ش.
۳. سی بائر و همکاران، غلبه بر وسواس، ترجمه محمدی، رشد، ۱۳۸۲ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «درمان وسواس»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۳/۱۶.
