حکم فقهی امر به معروف و نهی از منکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امر به معروف و نهی از منکر، حکم فقهی، واجب، حرام، مستحب، مکروه، فروع دین.
پرسش: آیا امر به معروف و نهی از منکر در کارهای حرام و واجب است، یا این‌که در کارهای مستحب و مکروه هم تحقق پیدا می‌کند؟
پاسخ: امر به معروف و نهی از منکر، یکی از ویژگی‌های بارز مؤمنان، و جزو فروع دین ما است. اگر معروفی که ترک شده، واجب باشد، امر کردن به آن واجب و اگر آن معروف، مستحب باشد، امر به آن مستحب خواهد بود؛ و منکر اگر حرام باشد، نهی از آن واجب و اگر مکروه باشد، نهی از آن مستحب خواهد بود. هر یک از امر به معروف و نهی از منکر، به واجب و مستحب تقسیم می‌شوند. آن‌چه که از نظر شرع یا عقل، واجب باشد، امر به آن واجب است و آن‌چه که از نظر عقل زشت و قبیح و حرام شرعی است، نهی از آن واجب است و آن‌چه که مستحب است، امر به آن مستحب است و آن‌چه که مکروه است، نهی از آن مستحب است.
همان‌گونه که می‌دانید امر به معروف و نهی از منکر، یکی از ویژگی‌های بارز
مؤمنان است و جزو
فروع دین ما می‌باشد. بنابراین باید از منظر فقهی و غیره به آن نگریست.
چنان‌چه معروفی که ترک شده،
واجب باشد، امر کردن به آن واجب و اگر آن معروف،
مستحب باشد، امر به آن مستحب خواهد بود؛ و
منکر اگر
حرام باشد، نهی از آن واجب و اگر
مکروه باشد، نهی از آن مستحب خواهد بود. هر یک از امر به معروف و نهی از منکر، به واجب و مستحب تقسیم می‌شوند. آن‌چه که از نظر
شرع یا عقل، واجب باشد، امر به آن واجب است و آن‌چه که از نظر
عقل زشت و قبیح و حرام شرعی است، نهی از آن واجب است و آن‌چه که مستحب است، امر به آن مستحب است و آن‌چه که مکروه است، نهی از آن مستحب است.
معروف در
لغت، دارای معانی مختلفی از جمله، نیکی و
طاعت خداست و منکر نیز دارای معانی متعددی است؛ از جمله زشتی و پلیدی و در اصطلاح، انجام هر یک از دستورهای دینی، از واجب و مستحب را معروف و انجام هر یک از
محرمات و
مکروهات را منکر گویند.
معروف اسمی است که برای هر عملی که خوبی آن، از نظر عقل و شرع مسلم باشد، به کار می‌رود.
به عبارت دیگر، هر قولی و عملی که مطابق عقل یا
فطرت سلیم باشد و
شریعت آن را تصدیق کند، معروف می‌باشد.
در مقابل، «منکر» چیز زشتی است که
دین، آن را به حرام تعبیر می‌کند؛
یا چیز زشتی است که عقول صحیح، آن را قبیح می‌دانند؛
یا هر چیزی که شرع آن را زشت دانسته و حرام کند، منکر می‌باشد.
اکنون اقسام معروف و منکر را بیان می‌کنیم:
آن‌هایی هستند که از سوی شارع
مقدس بیان شده‌اند.
آن‌هایی هستند که از سوی شارع بیان نشده‌اند؛ اما از نظر عرف
عمل به آن خوب است و به
محاسن اخلاقی معروف‌اند.
اعمالی هم وجود دارند که نه معروف‌اند و نه منکرند؛ بلکه منکر‌آفرین‌اند: مثلاً تجمل‌گرایی طرز
پوشش و نوع لباس، اگر تبدیل به
[۱۴] شود.
باید توجه داشت که شناخت مصداق‌های «معروف» و «منکر» ـ به ویژه واجب و مستحب یا حرام و مکروه بودن آن‌ها ـ انسان را از اصرار و برخوردهای غیر ضروری در امر به
مستحبات و نهی از
مکروهات و هم‌چنین از کم‌رنگ برخورد کردن با ترک
واجبات و انجام محرمات حفظ می‌کند و هر کدام از این‌ها را می‌توان از جهت‌هایی دسته‌بندی کرد:
معروف، یا واجب است و یا مستحب و هر یک از آن‌ها خود به سه قسم، اعتقادی، فقهی و اخلاقی تقسیم می‌شوند:
منکر نیز هم‌چنین تقسیماتی دارد.
مثال معروف واجب اعتقادی:
شناخت خداوند و
ایمان به او و صفاتش؛ مانند
توحید،
عدل،
علم، ... .
ــ اعتقاد به این‌که
عبادت او واجب است.
ــ
اعتقاد به این‌که او تنها مؤثر حقیقی در امور است.
ــ اعتقاد به
وحی،
پیامبران، ایمان به حقانیت
امیرالمؤمنین و
ائمه اطهار (علیهم‌السلام).
این تقسیم‌بندی
با مثال‌های متنوع را می‌توانید در
کتاب «تحلیلی نو و عملی از امر به معروف و نهی از منکر در عصر حاضر»
مطالعه فرمایید.
۱. امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، ص۲۴۰-۱۵۵، مؤسسه امام خمینی.
۲. مسعودی، محمداسحاق، پژوهشی در امر به معروف و نهی از منکر، نشر سازمان تبلیغات، چ۱، ۱۳۷۴ ش.
۳. امر به معروف و نهی از منکر، محسن قرائتی، منکرها و معروف‌ها در قرآن، نشر مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، چ۸، ۱۳۷۷ ش.
۴. بهشتی، محمد، بایدها و نبایدها، بحث نسبی بودن خوبی و بدی.
۵. اکبری، محمدرضا، تحلیلی نو و عملی از امر به معروف و نهی از منکر در عصر حاضر، پیام عترت.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حکم فقهی امر به معروف و نهی از منکر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۵/۲۶.
