حشر همه مخلوقات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قیامت، مخلوقات،
حیوان، موجودات،
حشر، رستاخیز، پرندگان، جمادات، محشور، وحوش، آیه ۳۸ انعام.
پرسش: آیا تمام موجودات ـ اعم از زنده و غیر زنده ـ به سوی پروردگار محشور می‌شوند؟
پاسخ: براساس برپایی قیامت و حشر در رستاخیز، برای دریافت نتایج عمل‌کرد و
پاداش و کیفر دنیایی، طبیعی است که غیر از انسان و جن که مأمور به
تکلیف هستند و در قرآن به آنها وعده پاداش و
عذاب داده شده است، حشر موجودات و مخلوقات دیگر معنایی نداشته باشد؛ اما براساس برخی آیات قرآن و روایات، به غیر از انسان و جن، موجودات دیگری هم مانند جنبندگان در
زمین و پرندگان در رستاخیز محشور خواهند شد. حتی غیرِ جانداران (جمادات) نیز در قیامت محشور می‌شوند.
با توجه به این‌که برپایی قیامت و حشر در رستاخیز برای دریافت نتایج عمل‌کرد و پاداش و کیفر دنیایی است، طبیعی است که غیر از
انسان و
جن که مأمور به تکلیف هستند و در
قرآن به آنها وعده پاداش و عذاب داده شده است، حشر موجودات و مخلوقات دیگر معنایی نداشته باشد:
«
یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ النَّاسُ اَشْتاتاً لِیُرَوْا اَعْمالَهُمْ»؛
در آن
روز مردم پراکنده از
قبرها بیرون می‌آیند تا اعمالشان را به آنها بنمایانند.
اما براساس برخی
آیات قرآن و
روایات، به غیر از انسان و جن، موجودات دیگری هم در رستاخیز محشور خواهند شد.
• براساس
آیه ۳۸
سوره انعام که می‌فرماید: «
وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْاَرْضِ وَ لا طائِرٍ یَطیرُ بِجَناحَیْهِ اِلاَّ اُمَمٌ اَمْثالُکُمْ ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْ‌ءٍ ثُمَّ اِلی رَبِّهِمْ یُحْشَرُون»؛
هیچ جنبنده‌ای در
زمین، و هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند، نیست، مگر این‌که امت‌هایی مانند شما هستند. ما هیچ‌چیز را در این
کتاب، فروگذار نکردیم، سپس همگی به سوی پروردگارشان محشور می‌شوند.
• هم‌چنین از آیه «
وَ اِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ»،
و آیات دیگر از
قرآن کریم استفاده می‌شود که نه‌تنها انسان، بلکه حیوانات و
پرندگان هم محشور می‌شوند.
در همین راستا
روایت شده است که
روز قیامت خداوند همه مخلوقات را محشور می‌کند. در آن روز
خداوند براساس
عدل خود
انتقام حیوانات بی‌شاخ را از حیوانات شاخ‌زن می‌گیرد. سپس آنها را
خاک می‌کند. از این جهت است که «
کافر می‌گوید: کاش خاک بودم». («
وَ یَقُولُ الْکافِرُ یا لَیْتَنی کُنْتُ تُرابا».
در این زمینه از
ابوذر نقل شده است: ما در حضور
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بودیم. دو گوسفند با شاخ خود به جان یکدیگر افتادند. پیامبر فرمود: می‌دانید چرا اینها به یکدیگر شاخ می‌زنند؟ گفتیم: نمی‌دانیم. فرمود:
خدا می‌داند و به‌زودی میان آنها
حکم می‌کند!
طبق این روایات، شباهت حیوانات با ما، در این است که آنها هم در روز قیامت محشور می‌شوند و
قصاص می‌بینند.
گفتنی است، از آیات قرآن استفاده می‌شود که تنها ملاک حشر مسئله فصل خصومت در بین حیوانات و پرندگان و احقاق حق است و مرجع همه این آیات به دو کلمه برمی‌گردد و آن پاداش به نیکوکار و انتقام از
ظالم است و چون این دو وصف در بین حیوانات وجود دارد و اجمالاً حیواناتی را می‌بینیم که در
عمل خود
ظلم می‌کنند و حیوانات دیگری را مشاهده می‌کنیم که رعایت
احسان را می‌کنند؛ ازاین‌رو به دلیل این آیات باید گفت که حیوانات نیز حشر دارند.
مؤید این معنا ظاهر آیه «
وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ ما تَرَکَ عَلَیْها مِنْ دَابَّةٍ وَ لکِنْ یُؤَخِّرُهُمْ اِلی اَجَلٍ مُسَمًّی»
است؛ زیرا این آیه ظهور دارد که اگر ظلم مردم مستوجب مؤاخذه الهی است، تنها به دلیل این است که ظلم است و صدورش از مردم دخالتی در مؤاخذه ندارد. بنابراین هر جنبنده ظالمی، چه انسان و چه حیوان، باید انتقام ببیند.
البته، گفتنی است لازمه انتقام از حیوانات در روز قیامت، این نیست که حیوانات در شعور و
اراده با انسان مساوی بوده و همه آن مدارج
کمال را که انسان در نفسانیات و روحیات سیر می‌کند، آنها نیز سیر کنند؛ چراکه مجرد شریک بودن حیوانات با انسان در مسئله مؤاخذه و حساب، مستلزم شرکت و تساوی آنها در جمیع جهات نیست؛ به دلیل آن‌که افراد انسان هم در جمیع جهات با هم برابر نیستند و تمام افراد انسان در روز قیامت از جهت دقت و سخت‌گیری در حساب، یکسان نبوده، بلکه عاقل و
سفیه،
رشید و
مستضعف یک‌جور حساب پس نمی‌دهند. (به این منبع رجوع شود:
)
علاوه بر این‌که خدای تعالی از پاره‌ای از حیوانات لطایفی از فهم و دقایقی از هوشیاری حکایت کرده که هیچ دست‌کمی از فهم و هوش انسان متوسط الحال در فهم و
تعقل ندارد؛ مانند داستانی که از
مورچه و
سلیمان (علیه‌السلام) حکایت کرد. (برای آگاهی بیشتر در این زمینه، رجوع شود به:
)
آنچه گفته شد، در ارتباط با حشر مخلوقات و موجودات در روز رستاخیز بود، اما براساس روایات حیواناتی علاوه بر حشر، حتی وارد
بهشت هم می‌شوند: «
فَلَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ مِنَ الْبَهَائِمِ اِلَّا ثَلَاثَةٌ- حِمَارَةُ بَلْعَمَ وَ کَلْبُ اَصْحَابِ الْکَهْفِ وَ الذِّئْبُ ...»؛
(به این منبع رجوع شود:
) از میان چهارپایان فقط سه رأس وارد بهشت می‌شوند، الاغ
بلعم باعورا، سگ
اصحاب کهف و گرگی که به جهت ظلم بیش از حدّ پاسبانی فرزند او را طعمه خویش نمود.
قرآن کریم در زمینه حشر مخلوقات غیر جاندار (
جمادات) می‌فرماید:
• «
وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ وَ ما یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّه»؛
روزی که آنان را با چیزهایی که سوای خدای یکتا می‌پرستیدند، به محشر گرد آورد و به آنان گوید: آیا شما این بندگان مرا گمراه می‌کردید، یا آنها خود راه را گم کرده بودند؟
• «
وَ یَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمیعاً ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذینَ اَشْرَکُوا مَکانَکُمْ اَنْتُمْ وَ شُرَکاؤُکُم»؛
روزی همه آنها را محشور می‌کنیم، آن‌گاه به کسانی که
شرک آورده‌اند می‌گوییم شما و معبودهایتان در مکان خود بایستید.
براساس این آیات، علاوه بر
انسان و حیوانات، مخلوقاتی از قبیل
آسمان‌ها،
زمین، آفتاب،
ماه،
ستارگان و بت‌هایی که از سنگ و چوب و
خاک و ... به دست
مشرکان تراشیده و ساخته شده، و مشرکان به عنوان خدایان آنها را می‌پرستیدند هم، برای سؤال و جواب محشور می‌شوند. فراتر از این، حتی طلا و نقره‌ای که‌اندوخته شد و در راه خدا
انفاق نگردید، همه محشور خواهند شد و با آن طلا و نقره پیشانی و پهلوی صاحبانشان داغ می‌شود.
با توجه به این آیات و آیات مشابه، تمام موجودات و مخلوقات در
روز قیامت محشور خواهند شد، و یکی از صحنه‌های جالب آن‌روز این است که خداوند به مشرکان خطاب می‌کند که شما و شرکایتان هر کدام در جای خود قرار گیرید: «
ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذینَ اَشْرَکُوا مَکانَکُمْ اَنْتُمْ وَ شُرَکاؤُکُمْ فَزَیَّلْنا بَیْنَهُمْ». و بدین گونه میان آنان جدایی می‌افکند. منظور از شریکان مشرکان، همان بت‌ها و معبودهای
باطل آنان است؛ یعنی آنچه را که از
بت یا غیر بت در
عبادت شریک خدا قرار داده بودند.
پس از این جدایی و مشخص شدن صفوف مشرکان و معبودهای آنان، این معبودها به
سخن می‌آیند، که البته سخن گفتن جمادات در
قیامت یک کار معمولی است و نظایر آن را درباره بعضی دیگر از جمادات در قرآن کریم آمده است؛ مانند:
«
الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلی اَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا اَیْدیهِمْ وَ تَشْهَدُ اَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ»؛ امروز بر دهانشان مُهر می‌نهیم، و دست‌هایشان با ما سخن می‌گویند و پاهایشان کارهایی را که انجام می‌دادند
شهادت می‌دهند!
در آیات قرآن آمده است:
«
حَتَّی اِذا ما جاؤُها شَهِدَ عَلَیْهِمْ سَمْعُهُمْ وَ اَبْصارُهُمْ وَ جُلُودُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ»؛ وقتی به آن می‌رسند، گوش‌ها و چشم‌ها و پوست‌های تنشان به آنچه می‌کردند گواهی می‌دهند.
به هر حال بت‌ها و معبودهای باطل در آن روز به حرف می‌آیند و خطاب به مشرکان می‌گویند: شما ما را عبادت نکردید و
خدا را بر این مطلب گواه می‌گیرند و اضافه می‌کنند که همانا ما از عبادت کردن شما غافل بودیم. (به این منبع رجوع شود:
)
بنابراین محشور شدن مصادیقی از غیر جانداران (مانند خاک، سنگ، چوب، بت و...) براساس آیات قرآن امری مسلّم است و
هدف از آن
پاداش و کیفر و ورود به
بهشت و جهنم نیست؛ بلکه برای گواهی بر عمل‌کرد
کفار و مشرکان لجوج و
اتمام حجت بر آنهاست.
سایت اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «حشر همه مخلوقات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۸/۰۷.
