حجّت خدا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حجت،
حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها،
خلق، حجت خدا،
ائمه علیهم‌السلام، مخلوقات.
پرسش: آیا حدیثی پیرامون این مطلب که ائمه اطهار حجت خداوند بر مخلوقات و
حضرت فاطمه حجت خدا بر ائمه است، وجود دارد؟ بر فرض وجود، آیا از نظر سند صحیح است؟ آیا می‌توان این مطلب را پذیرفت؟
پاسخ: در برخی روایات، حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ به‌عنوان حجت خداوند بر خلق معرفی شده است. این معنا مورد اتفاق بوده و کسی نیز بر آن خرده نمی‌گیرد؛ زیرا حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ به‌عنوان یکی از چهارده
معصوم ـ علیهم‌السلام ـ و بهترین بانوی
عالم و ... یقیناً حجت خداوند بر خلق است؛ اما در بخش دیگری از روایات، حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ به‌عنوان حجت خداوند بر ائمه اطهار مطرح شده است. حدیثی نیز که به این معنا اشاره می‌کند، این حدیث است: «نحن حجج اللَّه علی خلقه و جدتنا فاطمة حجة اللَّه علینا» آن مقدار ما جست‌وجو کردیم این حدیث را در
کتب اربعه و دیگر کتب قدما نیافتیم. اولین منبعی که به این
حدیث اشاره کرده
تفسیر اطیب البیان بوده که نویسنده آن نیز از معاصران است؛ اما به لحاظ محتوا بعید نیست که حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ دارای چنین مقام باشد که حجت بر ائمه باشد؛ تفاوت میان حجت‌های الاهی به این نحو محتمل است. البته حجت می‌تواند به معنای الگو بودن نیز باشد؛ الگو بودن حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ برای ائمه ـ علیهم‌السلام ـ در برخی از روایات آمده است.
قبل از آغاز بحث لازم است نخست معنای حجت مشخص شود:
در لغت حجت را به معنای
برهان و استدلال گرفته‌اند:«حجت به معنای دلیل و برهان است».
این معنا ( دلیل و برهان) در
قرآن نیز وجود دارد: «
تِلْکَ حُجَّتُنا آتَیْناها إِبْراهیمَ عَلی قَوْمِه»؛ «اینها دلیل‌های ما بود که به
ابراهیم در برابر قومش دادیم»؛
البته گاهی ممکن است این کلمه آورده شود و لازم آن اراده شود؛ مانند این
آیه شریف «
لَنا أَعْمالُنا وَ لَکُمْ أَعْمالُکُمْ لا حُجَّةَ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمُ»
که مفسران حجت را در اینجا به خصومت و
نزاع معنا کردند.
بنابراین کلمه حجت علاوه بر معنای حقیقی خود در معانی مجازی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و محدوده معانی مجازی این کلمه نیز بسیار است.
اما در مورد حجت بودن حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها، چندین نوع گفتار در میان روایات وجود دارد که باید به‌صورت مجزا به بحث پیرامون آنها پرداخت:
در نوع اول حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ را
حجت خداوند بر خلق دانسته‌اند؛ به‌عنوان مثال در کتاب زاد المعاد
دعا یی (مانند دعای
توسل) وجود دارد که بندی در آن یافت می‌شود که در دعای توسل معروف نیست: « یَا فَاطِمَةُ الزَّهْرَاء... یَا حُجَّةَ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ یَا سَیِّدَتَنَا وَ مَوْلَاتَنَا إِنَّا تَوَجَّهْنَا وَ اسْتَشْفَعْنَا وَ تَوَسَّلْنَا بِکِ إِلَی الله...».
در این فقره، حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ به‌عنوان حجت خداوند بر مخلوقات بیان شده و با توجه به حجت بودن ایشان، مورد توسل قرار می‌گیرند. این معنا مورد اتفاق بوده و کسی نیز بر آن اشکال نمی‌گیرد؛ زیرا حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ یکی از چهارده
معصوم ـ علیهم‌السلام ـ بوده و بهترین بانوی
عالم است و... بنابراین می‌توان ایشان را حجت خداوند بر خلق دانست. علاوه بر این، این معنا که آن حضرت حجت بر مخلوقات است، تواتر معنایی داشته و از
احادیث مشهوری چون
حدیث کساء و.... می‌توان این معنا را به دست آورد.
در برخی روایات حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ به‌عنوان حجت خداوند بر
ائمه اطهار مطرح شده است. حدیثی که به این معنا اشاره می‌کند، این است: «نحن حجج اللَّه علی خلقه و جدتنا فاطمة حجة اللَّه علینا»
آن مقدار که ما جست‌وجو کردیم، این حدیث را در
کتب اربعه و دیگر کتب قدما نیافتیم. اولین منبعی که به این
حدیث اشاره کرده تفسیر اطیب البیان بوده که نویسنده آن نیز از معاصران است؛ این کتاب هر اندازه ارزشمند باشد، اما منبعی روایی به شمار نمی‌آید و ایشان نیز هیچ‌گونه سندی را برای این
روایت ذکر نمی‌کند و تنها می‌گوید این حدیث از
احادیث منسوب به
امام حسن عسکری ـ علیه‌السلام ـ است. بنابراین ما سند معتبری برای این روایت در کتاب‌های روایی نیافتیم.
از آنجا که این روایت شایع بوده و بحث پیرامون آن بسیار است، ما نیز به لحاظ محتوا آن را مورد بحث قرار می‌دهیم. به نظر ما بر فرض قبول سندِ این روایت، حجت بودن
حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ بر ائمه را به معنای حقیقی حجت قابل تفسیر است؛ یعنی این احتمال را می‌توان بیان کرد که حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ حجت بر ائمه باشند؛ از نظر عقلی و شرعی بُعدی ندارد؛ چنان‌که می‌دانیم حضرت رسول اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ حجت بر ائمه هستند. البته با توجه به توقیعی که از
امام زمان ـ عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف ـ آمده که: «وَ فِی ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ ص لِی أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ»
در این صورت می‌توان گفت حجت در آن روایت به معنای الگو بودن می‌تواند باشد. این معنا کاملاً قابل قبول است که حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ
الگو ی بزرگی برای
اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ بوده‌اند و آنان زندگی و رفتار مادرشان را
سرمشق خود قرار می‌دادند.
پایگاه اسلام کوئست.
