برتریت انسان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خلقت انسان،
انسان شناسی، عالم هستی.
پرسش: با توجه به این‌که
خداوند در عالم هستی موجودات و آفریده‌های دیگری نیز آفریده است و ما از آن بی‌خبریم، آیا انسان در روی زمین
اشرف مخلوقات است، یا در کل عالم هستی؟ و آیا امکان دارد خداوند موجودی شریف‌تر از انسان بیافریند؟
پاسخ: به عقیده ما، از مجموع آیات و روایات درباره خلقت انسان، برتری انسان بر موجودات این نشئه از هستی استفاده می‌شود، و این به جهت ویژگی‌های است که انسان از آنها برخوردار است.
۱. برخورداری از روح الاهی ۲. مسجود ملائکه شدن ۳. خلافت الاهی در زمین ۴. وجود خلاصه خلقت و عصاره هستی یعنی
حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در میان انسان‌های کنونی. اما خلق موجودی اشرف از انسان، هر چند از نظر فلسفی امتناع ذاتی ندارد. لکن به همان جهاتی که بیان شد بعید به نظر می‌رسد.
برای روشن شدن پاسخ باید به چند نکته توجه داشت:
هرچند بشر از طریق علوم ظاهری احاطه به تمام انواع موجودات ندارد، ولی از طریق
وحی و
اخبار غیبی اولیای الاهی، می‌تواند اطلاعاتی از انواع موجودات و موقعیت و درجه وجودی انسان، کسب کند. برای نمونه به این روایت توجه فرمایید:
عبدالله بن سنان می‌گوید از
امام صادق (علیه‌السّلام) پرسیدم ملائکه بالاترند یا فرزندان آدم؟ آن حضرت در جواب سخن
امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) را نقل فرمود: "خداوند در فرشتگان
عقل بدون
شهوت قرار داد و در حیوان شهوت بدون
عقل و در انسان عقل همراه با شهوت؛ پس اگر عقل انسان بر شهوتش پیروز گردد او از ملائکه برتر است و اگر شهوتش بر عقل او پیروز گردد او از حیوان فروتر و پست‌تر است".
به عقیده ما آنچه از مجموع آیات و روایات درباره
خلقت انسان استفاده می‌شود برتری و شرافت انسان بر تمام موجودات زمینی و سماوی است. این به جهت ویژگی‌های است که انسان از آنها برخوردار است که در ذیل اشاره‌ای به آن خواهیم داشت:
اوّلین ویژگی و شاخصه انسان، برخورداری وی از
روح الاهی است و این ویژگی مختص انسان است و بس: "چون آفرینشش را به پایان بردم و از
روح خود در آن دمیدم... ".
به سجده افتادن ملائکه در برابر انسان: "و... هنگامی‌را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم
سجده و
خضوع کنید، همگی سجده می‌کردند، جز... ".
خلافت و جانشینی
خدا در روی
زمین از دیگر ویژگی‌هایی است که انسان را از سایر موجودات هستی اعم از
ملائکه،
جن و... ممتاز می‌کند: "بیاد آر آن گاه که پروردگارت به فرشتگان گفت: من در روی زمین جانشین قرار خواهم داد... ".
د. یکی دیگر از ویژگی‌های انسان این است که وی هدف اصلی خلقت است. در حقیقت خلقت موجودات دیگر برای انسان و به جهت استفاده و بهره وری
انسان است: "و آنچه در زمین و آسمان‌ها است تمام را مسخر شما گردانید".
"ای پسر آدم من موجودات را برای تو خلق کردم و تو را برای خودم".
این شاید بدان جهت باشد که انسان آن توان را دارد که از پست‌ترین عالم یعنی
عالم ناسوت و طبیعت سیر کند تا به بالاترین مرحله رشد که
فنای فی الله است، برسد و این ویژگی فقط از آن انسان است.
وجود خلاصه خلقت و عصاره هستی،
حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در میان انسان‌های کنونی، بهترین دلیل بر شرافت و برتری انسان بر سایر موجودات اعم از فرشتگان، جن و... است.
با توضیحاتی که بیان نمودیم، روشن شد که انسان در کل عالم هستی اشرف مخلوقات است.
اما امکان خلق موجودی شریف‌تر از انسان هرچند
امتناع ذاتی ندارد، ولی بعید به نظر می‌رسد.
توضیح این که خداوند در
سوره بقره در خلال بیان علت و سیر خلقت آدم و محاوراتی که بین ملائکه رد و بدل شده می‌فرماید: "اذ قال ربک للملائکة انی جاعل فی الارض خلیفة".
"بیاد آر آن گاه که پرودگار تو به فرشتگان فرمود: در زمین خلیفه‌ای (از بشر) خواهم گماشت".
در زبان عرب کلمه خلیفه به معنای "الامام الذی لیس فوقه امام"؛ یعنی پیشوایی که بالاتر از او کسی نیست،
ترجمه شده است، لذا با عنایت به این معنا و
علم به این که خداوند متعال کلمه‌ای که را بیهوده و بدون عنایت به معانی و مفاهیم آن مورد بهره برداری قرار نمی‌دهد، بنابر این، به این نتیجه می‌رسیم که خداوند متعال با اهدای این لقب به انسان، قابلیت‌های او را برتر از هر آنچه هست و خواهد بود، قرار داده است. در صورت تصمیم پرودگار بر خلقت شریف‌تر از آدمی، لازم است انسان از این مقام (خلیفة اللهی) عزل شود.
علاوه، وجود حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، و معصومان - که بهانه خلقت و گل سر سبد موجودات هستی هستند و به بالاترین درجه کمال رسیده‌اند و قابلیت‌های انسانی در آنها به
فعلیت رسیده است - در میان انسان‌ها، خلق موجودی اشرف از
انسان از ناحیه خداوند را بعید می‌نماید.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «برتری انسان بر موجودات دیگر »، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۳۱.
