اراده قوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اراده، اراده قوی.
پرسش: آیا اراده قوی پیدا کردن فرمول خاصی می‌خواهد، لطفاً توضیح دهید.
پاسخ:
اراده به معنای خواستن می‌باشد و معنای اصطلاحی آن یعنی وجود یک نیروی درونی و خاص
انسان که با آن توانایی انجام خواسته‌ها یا ترک ناخواسته‌ها را داشته باشیم. این‌که چرا انسان محتاج به اراده است، به آن دلیل است که انسان به عنوان یک موجود ممتاز از حد اعلی
اختیار برخوردار است (اراده یک معنی عامی دارد که تقریباً مرادف با دوست داشتن و پسندیده است و یک کیفیت نفسانی (در برابر
کراهت) است. معنای دوم اراده، تصمیم گرفتن بر انجام کاری است و متوقف بر تصور کار و تصدیق به نوعی فایده (از جمله
لذت) برای آن می‌باشد و مقابل آن حالت تحیر و دودلی است. در معنی اخص، اراده به تصمیمی که ناشی از ترجیح عقلانی باشد به کار می‌رود و در این معنی، فعل ارادی مرادف با فعل تدبیری و در برابر فعل غریزی و التذاذی خاص است.)
و همین ویژگی اختیاری انسان برای رسیدن به خواسته‌ها موجب شده است تا این‌که انسان به اراده محتاج باشد و اگر اختیاری در کار نبود، اراده‌ای نیز لازم نبود. موجودات غیر مختار برای دست‌یابی به کمالات و اهدافشان نیازمند اراده نیستند؛ زیرا که اختیاری بر انجام یک طرف و ترک طرف مقابل ندارند؛ مثلاً
آتش برای سوزانندگی یا گرم کردن یا عکس آن هیچ اختیار و تصمیمی از خود نمی‌تواند داشته باشد؛ کما این‌که یک دانه برای رسیدن به نهایت
رشد خود و تبدیل شدن به درخت یا بوته، نیازمند اراده نیست؛ بلکه درهرحال و در هر شرایطی تنها یک راه برایش وجود دارد و آن رشد است. اگر شرایط رشد باشد یا نیستی اگر شرایط نباشد.
انسان از امکانات بیش‌تری در این زمینه برخوردار بوده و می‌تواند در هر شرایط و در هر حالی یا بیش از یک گزینه برخورد داشته و به انتخاب بپردازد. این‌که به انتخاب کدام گزینه و
عمل طبق آن دست بزند تا حدود زیادی بستگی به «
شناخت و
علم» وی از
سعادت و کمال خودش و نقش آن گزینه در راستای رساندن انسان به آن سعادت و
کمال دارد. فرض بگیرید شخص سعادت و کمال خود را پزشک متخصص شدن شناخته باشد و از این وصف (متخصص شدن) که به خود می‌بیند لذت وافر ببرد، طبیعی است که وی در انتخاب گزینه‌های زندگی‌اش به انتخاب آن گزینه‌هایی خواهد زد که وی را به این
هدف و سعادت نزدیک‌تر کند؛ یعنی به تعبیر دیگر، گزینه‌هایی را انتخاب خواهد کرد که وی را به مقصد برساند.
عوامل مؤثر در اراده، عبارت‌اند از:
هیچ چیزی مؤثرتر از مسئله «شناخت»، در اراده و تقویت آن نمی‌باشد.
معرفت و شناخت به کشش‌ها و جاذبه‌ها و لذت‌های خودمان و نسبت این لذت‌ها و کشش به اهداف و کمال‌های انسان؛ یعنی این‌که کدام یک از مصادیق اهداف و کمالات انسان لذت بیش‌تری را به انسان ارزانی می‌دارد. به علاوه
قرآن و منابع دینی جهت
تربیت و رشد انسان‌ها که از کانال اراده صورت می‌پذیرد، بر شناخت تأکید وافری داشته است؛ به‌طوری‌که هدف اصلی
بعثت پیامبران (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) ارائه معرفت و برنامه نسبت به کمالات انسان و سعادت‌ها و خوشی‌های او اعلام شده است و مهم‌ترین معجزه پیامبر خاتم (
کتاب) که دلالت بر معرفت و علم و شناخت می‌کند، برده است.
دانش روان‌شناسی و تجربیات
زندگی بشر نشان می‌دهد که هر مرد بزرگ و پر کار و اثر‌گذاری که در
تاریخ بشریت به وجود آمده است، ناشی از
ایمان و اعتقاد او به درستی به
هدف مورد نظر و انتخابی‌اش و تلاش بوده است.
بنابراین اولین راه که بهترین راه نیز می‌باشد این‌که در قبال شناخت درست، لذت‌ها، کشش و جذبه‌های انسانی از یک طرف (این‌که به دنبال چه هستیم و چه گمشده‌ای داریم؟) و از طرف دیگر، کشف موضوعات و پدیده‌هایی که عمیق‌ترین و پایدارترین اشباع خواسته‌ها و لذت‌ها را برای انسان‌ها فراهم می‌آورند، باشیم. این نه‌تنها هم دنیایی و هم آخرتی ـ معنوی هستند؛ مثلاً در
دنیا به دلیل متعدد و متفاوت رشد علمی ـ تکنیکی، انسان‌ها و جامعه دارای فواید و جاذبه‌های بیش‌تری است تا لذت‌ها و جاذبه‌های هوسناک و زودگذر دیگر از این لهوولعب‌های آنی؛ بنابراین با بزرگ‌نمایی و تمرکز ذهنی جامعه و انسان‌ها بر روی پیشرفت‌های صنعتی و علمی می‌توان به
تقویت اراده و
انگیزه آن‌ها برای نیل و رسیدن به آن مقصود گام برداشت.
این عامل مهم‌ترین عامل رشد و تقویت اراده محسوب می‌شود؛ زیرا
انسان مختار براساس انگیزه و لذت آفریده شده و اساس کارش نیز بر همین نکته نهفته است و شناخت و علم و معرفت او جهت‌ده و تعیین‌کننده این لذت‌ها و امیال و در نتیجه اراده اوست.
تاریخ شاهد زنده‌ای است بر این نکته که تفاوت بزرگ‌ترین انسان‌ها با قوی‌ترین اراده‌ها و کوچک‌ترین آن‌ها با کم‌ترین و ضعیف‌ترین اراده‌ها در یک چیز خلاصه شده است،
شناخت و آن هم شناخت از خود و لذت‌های خود، شناخت از هستی و لذت‌هایش، و موفق‌ترین و سعادتمندترین افراد آن دسته‌اند که از بین لذت‌ها، لذت پایدار و کمال‌آور را انتخاب می‌کنند.
انجام
گناه نیز از انسان، ناشی از
جهل به عواقب خطرناک و مضرات بسیار وحشتناک و ویران‌کننده‌ای است که هستی انسان را برمی‌افکند. علم و اطلاع از نتایج گناه و
معصیت بیش‌تر جنبه آخرتی و سرای ابدی را دارد و به همین مناسبت انسان‌ها یا از آن غافل‌اند یا به آن بی‌توجه‌اند. اگر به کمیت و کیفیت زندگی ابدی انسان که در سرای دیگر است و نیز به نقش تخریب گناه در آن توجه شود، انسان‌ها برای ترک آن همان‌قدر دارای اراده‌ای عظیم و راسخ خواهند شد که برای لذت‌های دنیایشان دارند و حتی اراده‌ای بسیار قوی‌تر؛ زیرا که عظمت این دو زندگی و لذت‌ها یا درد‌هایش برای انسان یکی نیست، مهم این است که ما به آن ایمان بیاوریم؛ یعنی همان شناخت عمیق و غیر قابل تردید که یک شناخت زنده و کارساز است.
در کنار عامل شناختی، عامل غیر شناختی نیز باعث تقویت اراده خواهد شد. شرطی‌سازی نیز یکی از مکانیسم‌های رفتاری بر انسان است.در این روش انسان‌ها به دنبال انجام اهداف کوچک‌تر که در حد توانشان می‌باشد به تشویق خود پرداخته و به این ترتیب نسبت به انجام موفقیت‌آمیز کارها شرطی می‌شود. انسان‌های شرطی‌شده خود‌باور، تا به پایان رضایت‌بخش و دلخواه اهداف نرسند، دست از تلاش بر‌نمی‌دارند؛ زیرا که این پدیده به شکل حالت روحی و روانی در آن‌ها درآمده و جزء رفتار و کردارشان شده است. با توجه به این روش سعی می‌شود از فعالیت‌های مثبت، اما در حد توان خود شروع کرده و به دنبال انجام موفقیت‌آمیزشان به خود پاداش دهیم.
تقسیم‌بندی و مرحله مرحله نمودن آن‌ها نیز از پی‌آمد همین روش
شرطی‌سازی است؛ چنان‌که به دنبال انجام مراحل کوچک‌تر مورد
تشویق قرار گرفته و بدین ترتیب، انگیزه بیش‌تری برای انجام مرحله بعدی در انسان به وجود می‌آید. در شرطی‌سازی نقش ضمیر ناخودآگاه انسان مهم است و شرطی‌سازی یعنی تربیت ضمیر ناخودآگاه.
تلقین نیز به عنوان یک روشِ شناختی تأثیرگذار البته در محدودیت‌های خاص، به‌کلی از روش‌های تقویت اراده است. تلقین و بهتر از آن تصویرسازی ذهنی (
خیال‌بافی محدود با توجه به هدف
رشد و تقویت اراده) در حقیقت یک نوع بهتر کردن
شناخت از خود و تقویت
خودباوری انسان جهت انجام فعالیت‌ها و کارهای دشوارتر است. تلقین‌ها به‌خصوص در حالت خاصی که انسان بر اثر انجام کار مثبت، وضعیت روانی و روحی خوبی دارد، تأثیر بیش‌تری بر ضمیر ناخودآگاه انسان بر جای می‌گذارد و باعث تقویت ناخودآگاه اراده می‌گردد.
برخی عوامل دیگر بدین شرح است:
آیات قرآنی‌ای داریم که دلالت بر رسیدن به اهداف به وسیله اراده و عمل می‌نماید:
ــ «
لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى»؛
هیچ‌چیز برای انسان نیست، مگر به اندازه سعی و تلاش او.
ــ «
إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ»؛
همانا
خداوند هیچ قومی را تغییر نمی‌دهد (بهتر نکرد)، مگر این‌که خودشان (با سعی و تلاش) این تغییر را به وجود آورده باشند.
و این عامل در
موفقیت انسان‌های پیروز موج می‌زند.
انسان‌هایی که با
ورزش سروکار دارند، با نیرو‌های بالقوه خود بیش‌تر آشنا می‌شوند و به درک حضوری‌ای می‌رسند که قدرت و توانایی‌های آنان بیش از چیزی است که تصور می‌کردند. این افراد در سختی‌ها کم‌تر دچار یأس می‌شوند و پیوسته بر
عمل خود می‌افزایند.
مطالعه زندگی افراد موفق و آشنا شدن با روش‌های زندگی، کار و مطالعه آنان (الگوگیری).
هم‌نشینی به طور تدریجی و غیر قابل انکار بر ما اثر می‌گذارد. این با خود ماست که با چه کسی هم‌نشینی داشته باشیم. روحیات و پشتکار آنان سرمشق
زندگی ما خواهد شد و تجارب و کمک‌های فکری آنان روحیه ما را تقویت خواهد کرد، و دید مثبت آنان به زندگی به روحیه تلاش و مثبت‌نگری ما می‌افزاید و روشن است که اگر دیدی مثبت به هستی، توانایی‌های خود،
خدا دو دیگران داشته باشیم، بهتر می‌توانیم توانایی‌های خود را متمرکز کنیم و به اهداف عالی برسیم.
به ضررهای سستی اراده و فواید بلند‌همتی توجه کنید.
خواب خود را تنظیم کنید.
برنامه غذایی خود را تنظیم کنید.
هر برنامه‌ای ریختید، از همان روز یا ساعت نخستین شروع کنید؛ فردا فردا کردن بلای موفقیت است.
لیستی از اعمالی را که با موفقیت نسبی انجام داده‌اید، تهیه کنید و پیوسته آن را مرور کنید.
اعمال عبادی (مثل روزه، نماز و ...) غیر از فواید بی‌شمار معنوی، بُعد روحانی ما ـ که اصالت انسان به آن است ـ را تقویت می‌کنند. انسانی که روحی قوی دارد، در مسائل زندگی (دنیوی و اخروی) با اراده‌تر وارد میدان عمل می‌شود؛ برعکس اگر انسان تنها به بعد جسمانی خود فکر کند و دغدغه آن را داشته باشد، چیزی جزء من‌پروری و رشد یک‌بعدی که خود باعث انحراف است، نصیب او نمی‌شود.
۱. جوان و نیروی چهارم زندگی، دکتر محمد رضا شرفی، نشر سروش تهران.
۲. اراده، پل فوکیه، ترجمه اسحاق لاله‌زاری، نشر سازمان فرهنگی انسانی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اراده قوی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۶/۳۰.
