اجازه زن از شوهر و فلسفه آن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اجازه، زن، شوهر، ریاست، مدیریت.
پرسش: مستند اجازه زن از شوهر و فلسفه آن را تبیین کنید؟
پاسخ: مستند اجازه زن از شوهر،
قرآن و
روایات است و
حکمت و فلسفه آن، وضع طبیعی مرد نسبت به
خانواده است که نتیجه‌اش لزوم پذیرش مدیریت (از جمله اجازه
زن از شوهر) است که در ذیل مفصل بحث می‌شود.
در ابتدا باید به عنوان مقدمه
ذکر شود که
خانواده محل خصوصی‌ترین و عاطفی‌ترین چهره‌های زندگی است و با
حقوق و
قانون و احکام آمرانه سازگار نیست و اثر قوانین بدون
اخلاق در ایجاد نظم در آن ناچیز است؛ پس اگر در پی آن باشیم که سنت‌ها و اخلاق را به دور افکنیم و قانون را جایگزین آن کنیم، آن‌گاه است که زن و شوهر چون دو مدعی در برابر هم ظاهر می‌شوند، زن در برابر اداره منزل از شوهر دستمزد می‌خواهد و بسان سایر مزدبگیران کارشکنی و اعتصاب می‌کند، شوهر نیز در مقابل پولی که می‌دهد، سروری و
حکومت می‌خواهد. قانون نمی‌تواند از کسی
انتظار فداکاری داشته باشد؛ چون انسان ایدآل از نظر او کسی است که قانع به حق خود و غیر متجاوز به حقوق دیگران باشد (حداقل از نظر اخلاق)؛ ولی آنچه بدیهی است خانواده به چیزی بیش از این‌ها نیاز دارد و
فداکاری و غیرخواهی شرط نخست و سنگ زیرین این بناست که اخلاق با ضمانت‌های اجرایی درونی و اعتقادی خاص خودش، زن و شوهر را ملزم به آن می‌کند.
براساس
آیه شریفه «
الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَاءِ»
مدیریت و ریاست خانواده بر عهده مرد است و براساس همین آیه شریفه در قانون مدنی ماده ۱۱۰۵ چنین آمده است:
در روابط زوجین ریاست خانواده از خصایص شوهر است. در حقیقت
اسلام نظام خانواده را به منزله جامعه کوچکی دانسته که مدیریت آن بر عهده مرد است. دو دلیل برای این امر در آیه شریفه بیان شده است:
یکی اینکه سرپرستی و مدیریت نیازمند توان فکری و بدنی است و
مردان به دلیل توانایی بیش‌تری که در تصمیم‌گیری‌ها دارند، مدیریت خانواده را بر عهده دارند.
دوم اینکه چون مسئولیت مالی و اقتصادی خانواده بر عهده مرد است؛ لذا
مدیریت خانواده هم بر عهده اوست.
بر این اساس در روایات متعددی اجازه
زن از شوهر به عنوان یکی از
وظایف زن و حقوق مرد قرار داده شده است؛ به عنوان نمونه:
امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند: زنی خدمت پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسید و عرض کرد یا
رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حق شوهر بر زن چیست؟
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «اینکه از او
اطاعت کند و از او نافرمانی نکند ... و از خانه بدون اجازه او خارج نشود».
تعبیر «و لاَ تَخْرُجَ مِنْ بَیْتِهِ اِلا بِاِذْنِهِ» که نهی از خروج از منزل بدون اجازه شوهر است، در
روایات متعددی عنوان شده است.
این روایات، مستند فتوای
فقها به لزوم اجازه زن از شوهر هستند و این
حکم در نزد فقها مسلم گرفته شده است؛ البته بحث‌هایی در جزئیات این حکم مطرح است؛ اما در اصل این حکم (یعنی لزوم اجازه زن از شوهر) در میان فقها اختلافی نیست. این حکم مورد قبول فقهای
اهل سنت هم است.
با توجه به مطالب قبل مخصوصاً آیه مورد اشاره، اجازه زن از شوهر و اطاعت کردن از او، از نتایج ریاست و مدیریت مرد بر خانواده است. ایجاد
نظم در هر مجموعه‌ای منوط بر این است که مدیریت در آن بر عهده یک نفر باشد و خانواده از این قاعده مستثنا نیست.
اگر بنا شود که
اراده زن و مرد در تنظیم امور خانواده
ارزش مساوی داشته باشد، معلوم نیست
اختلاف سلیقه‌ها را در کجا باید حل کرد. آیا به صلاح خانواده و جامعه است که برای حل اختلاف سلیقه مثلاً در مورد مسائل روزمره
زندگی منتظر حکم دادگاه باشیم؟
اما در مورد اینکه چرا شوهر باید رئیس خانواده باشد، به تحلیل استاد
شهید مرتضی مطهری توجه می‌کنیم که ایشان با طرح فرضیه حقوق طبیعی می‌گوید: هر استعداد طبیعی مبنای یک حق طبیعی است و یک
سند طبیعی برای آن به شمار می‌آید. او می‌گوید: فرزند
انسان حق درس خواندن و به مدرسه رفتن دارد، برخلاف بچه گوسفند. برای اینکه
طبیعت، استعداد یاد گرفتن را در وجود او نهاده است.
او منشأ حقوق طبیعی را هدفمند بودن طبیعت می‌داند و می‌گوید طبیعت با توجه به هدفش استعدادهایی را در وجود موجودات نهاده و استحقاق‌هایی به آنها داده است و راه تشخیص حقوق طبیعی و کیفیت آنها مراجعه به
خلقت و
آفرینش است.
شهید مطهری برای تأیید و توضیح سخنش، نظر کارل (دانشمند فرانسوی) را ذکر می‌کند که می‌گوید: «زن و مرد به حکم خلقت متفاوت آفریده شده‌اند و این اختلاف و تفاوت‌ها وظایف و حقوق آنها را متفاوت می‌کند».
ریاست مرد بر خانواده هم با توجه به وضع طبیعی و تکوینی زن و مرد جزء حقوق طبیعی است که از مراجعه به خلقت و آفرینش به دست می‌آید؛ مثلاً یکی از نتایج تحقیقات خانم کلیودالسون به عنوان روان‌شناس این است: «تمام زن‌ها علاقه‌مندند که تحت نظر شخص دیگری کار کنند و به طور خلاصه از مرئوس بودن و تحت نظر رئیس کار کردن بیشتر خوششان می‌آید».
یا
ویل دورانت می‌گوید: «طبیعت زن بیشتر پناه‌جویی است نه جنگ‌جویی».
خلاصه اینکه با توجه به مطالب ذکر شده مستند اجازه زن از شوهر،
قرآن و
روایات است و
حکمت و فلسفه آن وضع طبیعی مرد نسبت به خانواده است که نتیجه‌اش لزوم پذیرش مدیریت (از جمله اجازه زن از شوهر) است.
۱. زن در آیینه جلال و جمال، جوادی آملی، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجا، ۱۳۷۴ ش.
۱. نظام حقوق زن در اسلام، استاد شهید مرتضی مطهری، انتشارات صدرا.
۲. تحقیق و بررسی پیرامون استعدادهای زن، محمدباقر محمدی، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۲ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اجازه زن از شوهر و فلسفه آن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۲/۰۴.
