چگونگی تشریع نماز در اسلام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نماز،
تشریع،
قرآن.
پرسش: نماز چگونه تشریع شد؟ تاریخچه نماز چیست؟
نماز، نماد
عبادت و جلوه عبودیت مؤمنان در برابر خدای خویش است و در همه
ادیان توحیدیو حتی آیین‌های غیر توحیدی،
به شکل‌های گوناگونی وجود داشته است.
نماز در حجاز و
جزیرة العرب نیز شناخته شده بوده و برگزار می‌شده است، اگر چه به تعبیر قرآن، برخی اعراب جاهلی به جای نماز، تنها دست افشانی می‌کرده و آواز می‌خوانده‌اند.
افزون بر این، وجود
ادیان ابراهیمی در
عربستان و باقی ماندن نسل
ابراهیم (علیه‌السّلام) و فرزندان
حضرت اسماعیل (علیه‌السّلام) در
مکّه نیز می‌توانند این احتمال را تقویت کنند که برخی افرادِ معتقد به دین حنیف ابراهیم، نماز را می‌شناخته و چه‌بسا آن را بر پا می‌داشته‌اند.
در این میان،
پیامبر خدا (صلی‌اللَّه‌علیه‌وآله) نیز که از آغاز زندگی از فیض همراهی فرشته بزرگ الهی و موهبت راه‌نمایی
خداوند، برخوردار (
امام علی (علیه‌السلام): «و لَقَد قَرَنَ اللَّهُ بِهِ (صلی‌اللَّه‌علیه‌وآله) مِن لَدُن ان کانَ فَطیماً اعظَمَ مَلَکٍ مِن مَلائِکَتِهِ یَسلُکُ بِهِ طَریقَ المَکارِمِ و مَحاسِنَ اخلاقِ العالَمِ لَیلَهُ وَ نَهارَهُ؛ از دورانی که او (پیامبر (صلی‌اللَّه‌علیه‌وآله) از
شیر گرفته شد،
خداوند متعال، بزرگ‌ترین فرشته از فرشتگانش را همراهش کرد تا شب و روز به راه بزرگواری‌ها و خوی‌های نیکوی جهان ره‌نمونش گردد»)
و از نسل ابراهیم و اسماعیل و دارای فطرت حنیف و سرشتی پاک بوده،
بی‌تردید، بندگی خویش را به گونه‌ای به درگاه خدای یکتا ابراز می‌نموده است. اگر چه هیچ سندی،
عبادت و یا حضور ایشان را در
کنیسه و کلیسایی گزارش نکرده است، اما
امام علی (علیه‌السّلام) حضور منظّم و سالانه ایشان را در
غار حرا خبر داده (امام علی (علیه‌السلام): «لَقَد کانَ یُجاوِرُ فی کُلِّ سَنَةٍ بِحَراءَ فَاَراهُ وَ لا یَراهُ غَیری؛ او (پیامبر) هر ساله در
[غار
] حرا سکنا می‌گزید و من وی را می‌دیدم و جز من کسی او را نمی‌دید»)
که به احتمال فراوان، گونه‌ای ارتباط نهان با خدای رحمان و
تفکّر و
ذکر و
عبادت بوده است.
این ارتباط، اندکی پیش از
بعثت و در سی و هفت سالگی پیامبر (صلی‌اللَّه‌علیه‌وآله) به اوج رسید و رؤیاهای راستین و بشارت‌های
جبرئیل، ایشان را آماده دریافت
وحی و انجام فرائض الهی نمود. بنا به گزارش
ابن شهرآشوب، پیامبر (صلی‌اللَّه‌علیه‌وآله) در این دوره،
وضو و
رکوع و
سجود را آموخت. همچنین در چهل سالگی و همزمان با بعثت، حدود نماز را فرا گرفته؛ از آن پس، آن را به صورت دو رکعتی و بی آن که محدود به وقت خاصی باشد، به جا می‌آورد.
دو یار وفادار پیامبر (صلی‌اللَّه‌علیه‌وآله)، امام علی (علیه‌السّلام) و
خدیجه کبرا (علیهاالسّلام) که از همان آغاز بعثت به او گرویده بودند - نیز نماز را از ایشان آموختند. برخی گزارش‌ها از همراهی مکرّر آن دو در برپایی نماز به همراه پیامبر (صلی‌اللَّه‌علیه‌وآله) در
مکّه و یا درّه‌ها و مخفیگاه‌های اطراف آن حکایت دارند، تا آن جا که مکّیان و دیگران آنها را دیده و به تدریج، خبر آن در شهر پیچیده است.
مطابق شماری از احادیث این باب،
نماز به گونه کامل به همراه
وضو در جریان
معراج پیامبر خدا، به ایشان تعلیم داده شد که این معنا با
سوره اسرا (که در مکّه نازل شده و به موضوع سفر آسمانی پیامبر پرداخته) و مشخّصاً با
آیه ۷۸ این سوره (مربوط به تشریع اوقات نماز)، قابل تأیید است.
البته با وجود تعدّد اقوال در باره زمان وقوع معراج، آنچه مسلّم است، این است که عروج پیامبر (صلی‌اللَّه‌علیه‌وآله) به آسمان، در مکّه و پیش از هجرت به
مدینه روی داده است. (با وجود بیش از ده رأی در باره زمان وقوع معراج، اکثریت قریب به اتفاق مورّخان
مسلمان، وقوع آن را در مکّه و پیش از هجرت می‌دانند، هر چند در سال وقوع آن، هم داستان نیستند. پژوهش‌گر معاصر سید جعفر مرتضی، این آرا را به صورت مستند گزارش کرده؛ ولی خود، برخی قرائن تاریخی را شاهد بر وقوع آن در سال سوم
بعثت می‌داند)
بنا بر این، نماز در شکل کامل آن، بر اساس فرمان الهی، در همان مکّه بر پیامبر واجب شده و به احتمال فراوان بر مسلمانان نیز در همان اوان، واجب گردیده است، هر چند دلیلی قطعی بر این، در اختیار نداریم.
ابن شهرآشوب، تشریع اصل نماز را - که دو رکعتی و فاقد وقت خاصّی بوده - در همان مکّه می‌داند که ابتدا تنها بر پیامبر (صلی‌اللَّه‌علیه‌وآله) واجب و برای امّت، سنّت بوده است. به نقل او، واجب شدن نماز در قالب نمازهای پنجگانه، پس از معراج، در سال نهم بعثت،
صورت گرفته است. از سوی دیگر، یک روایت که با سندی معتبر به
امام زین العابدین (علیه‌السّلام) می‌رسد، وجوب نماز بر مسلمانان به صورت کنونی را در مدینه و پس از نیرومند شدن اسلام دانسته است.
هر چند نقل
ابن شهرآشوب، مستند و یا منسوب به معصوم نیست تا نیاز به حلّ تعارض ابتداییِ آن با روایتِ نقل شده از امام زین العابدین (علیه‌السّلام) باشد، اما می‌توان گفت: سخن ابن شهرآشوب، ناظر به اصل تشریع نمازهای پنجگانه است که به تصریح بعضی احادیث، در پی تفویض حقّ قانون‌گذاری از سوی خداوند به پیامبر (صلی‌اللَّه‌علیه‌وآله)، ایشان با مشورت جبرئیل، پنج وقت را در هر شبانه روز برای آنها تعیین کرد و به مسلمانان آموخت؛
ولی روایت امام زین العابدین (علیه‌السّلام) ناظر به تعداد رکعات هر یک از نمازهای پنجگانه است که در آغاز تشریع الهی، همگی به صورت دورکعتی بوده و بعداً با تعیین پیامبر (صلی‌اللَّه‌علیه‌وآله) و تأیید الهی بر شمار رکعات برخی از آنها افزوده شده است.
گفتنی است چرایی و چگونگی این رکعت افزایی نیز در برخی احادیث، بیان شده که شایسته مراجعه است.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «نماز در امت‌های پیشین» تاریخ بازیابی۱۳۹۷/۸/۱۵.
