پس گرفتن حکم ابلاغ سوره برائت از ابوبکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)،
سوره برائت،
امام علی (علیه‌السّلام)،
مکه،
ابوبکر.
پرسش: چرا و چه زمانی پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، حکم ابلاغ سوره برائت را از ابوبکر بازپس گرفته و این وظیفه را به امام علی (علیه‌السّلام) واگذار فرمود؟ آیا پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با این عزل و نصب، آبروی ابوبکر را به خطر نینداخت؟!
پاسخ اجمالی: روایات نشان می‌دهند که ابلاغ آیات سوره برائت تنها برای کسی جایز بود که نزدیک‌ترین ارتباط را با پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) داشت و او نیز کسی نبود جز امام علی (علیه‌السّلام) و اشخاصی که
ایمان واقعی به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) داشته باشند، تصمیم آن حضرت در مورد عزل یک فرد و جایگزینی فردی دیگر در یک ماموریت خاص را به سادگی می‌پذیرند و تنها زمانی سخن از آبروریزی می‌شود که بر همگان واضح شود فرد در انجام مسئولیت خود کوتاهی کرده است.
برخی از آیات سوره برائت در سال نهم هجری نازل شد،
که تعداد این آیات را نه آیه،
ده آیه،
سی آیه
و یا چهل آیه
گفته‌اند. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز مامور شد تا یکی از مسلمانان را مامور کند تا به
مکه رفته و این آیات که بخشی از آنها ناظر به برائت از کافران بود را برای مردم مکه قرائت کند و در نهایت این حضرت علی (علیه‌السّلام) بود که آیات مورد نظر را قرائت کرد.
اصل چنین رخدادی مورد پذیرش تمام مفسران است، اما در برخی جزئیات آن گزارش‌های متفاوتی وجود دارد:
۱. در برخی منابع تاریخی گزارش شده است؛ وقتی آیات سوره برائت نازل شد، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) این آیات را به ابوبکر سپرد و او را سرپرست حاجیان نیز قرار داد، اما وقتی وی به «
ذی‌الحلیفه» (نام دیگر آن،
مسجد شجره است که در یک فرسخی
مدینه قرار دارد.
رسید، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، علی (علیه‌السّلام) را به دنبال وی فرستاد تا آیات را از او بگیرد. ابوبکر نیز نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بازگشت و با تعجب گفت آیا آیه‌ای در مورد من نازل شده است (که این وظیفه را از عهده من برداشتی)؟! پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: نه، ولی هیچ‌کس جز من یا کسی که از من است، نباید عهده‌دار تبلیغ این آیات شود؛ سپس ابوبکر را سرپرست حاجیان نموده و امام علی (علیه‌السّلام) عهده‌دار اعلام برائت فرمود.
به دنبال آن بود که در
روز عرفه ابوبکر خطبه‌ای خواند و سپس امام علی (علیه‌السّلام) نیز چهل آیه از سوره برائت را برای مردم قرائت نمود.
۲. برخی از مفسران می‌گویند؛ رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سوره برائت را به وسیله ابوبکر برای مردم مکه فرستاد، اما وقتی که وی به منطقه ذی‌الحلیفه رسید، کسی را به نزد او فرستاد و او را بازگرداند و فرمود: این آیات را کسی جز از خاندان من نباید به سمت مکه ببرد، و به دنبال این سخن، علی (علیه‌السّلام) را به مکه فرستاد.
در این گزارش به سرپرستی حجاج توسط ابوبکر اشاره‌ای نشده است.
۳.
ابن‌عباس می‌گوید: پیامبر، ابوبکر را فرستاد تا آن آیات را برای اهل مکه بخواند. ایشان سپس امام علی (علیه‌السّلام) را به دنبال ابوبکر فرستاد تا نامه حضرت‌شان (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را به او برساند. امام (علیه‌السّلام) نیز هنگامی که ابوبکر در بین راه بود، نامه پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را به وی داد. طبق آن نامه ابوبکر ماموریت یافته بود که سرپرست حاجیان در موسم حج باشد و علی (علیه‌السّلام) نیز ماموریت یافته بود آن آیات را بخواند. پس آنها رفتند و
حج به جای آوردند و علی (علیه‌السّلام) در ایام تشریق آن آیات را خواند.
بر اساس این گزارش، ابوبکر نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برنگشت و بعد از دریافت نامه به راه خود به سمت مکه ادامه داد.
۴. گزارش دیگری از ابن‌عباس حاکی از آن است که میان پیامبر خدا و قبایلی از عرب پیمان وجود داشت؛ لذا خداوند به پیامبرش فرمان داد پیمان هر صاحب پیمانی را به خودشان برگرداند و این مسئولیت را کسی بر عهده گیرد که
نماز را بپا می‌دارد و
زکات را می‌پردازد از‌این‌رو پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، علی (علیه‌السّلام) را با نُه آیه متوالی از اول سوره برائت فرستاد و فرمود آن آیات را در روز
عید قربان که روز حج اکبر است نزد
جمره بزرگ بخواند و ایشان نیز آن آیات را خواند.
۵. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قبل از نزول سوره برائت، ابوبکر را با گروهی از مسلمانان فرستاد تا
مناسک حج را انجام دهند. زمانی که ابوبکر خارج شد، خداوند آیات سوره برائت را نازل نمود. سپس آن‌حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، امام علی (علیه‌السّلام) را به عنوان نایب خود برای ابلاغ این آیات فرستاد.
در این گزارش، سخنی از عزل و نصب ابوبکر نیست و ابلاغ سوره از ابتدا بر عهده امام (علیه‌السّلام) گذاشته شده بود.
۶. در نهایت برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هر دو مسئولیت قرائت آیات برائت و سرپرستی حجاج را به امام علی (علیه‌السّلام) سپرده و ابوبکر به مدینه و نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بازگشت و در حج آن سال شرکت نکرد.
به هر حال مجموع این روایات در این بخش اتفاق نظر دارند که ابلاغ آیات سوره برائت تنها شایسته فردی بود که نزدیک‌ترین ارتباط را با پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) داشت و او نیز کسی نبود جز امام علی (علیه‌السّلام) که به خوبی این وظیفه را به پایان برد.
امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: «در روز حج اکبر گفتم: بعد از امسال هیچ مشرکی حق شرکت در مراسم حج را ندارد و هیچ‌کس نباید به صورت عریان طواف کند. ای مردم! بدانید، غیر از مسلمانان کسی داخل
بهشت نمی‌شود و هر کس که با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پیمانی داشته باشد، تنها تا پایان مدت اعلام شده اعتبار خواهد داشت و خدا و پیامبرش از مشرکان بیزارند».
اما در مورد به مخاطره افتادن آبروی ابوبکر با این تصمیم پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باید گفت، اشخاصی که
ایمان واقعی به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) داشته و او را فرستاده خدا بدانند، تصمیم آن حضرت در مورد عزل یک فرد و جایگزینی فردی دیگر در یک ماموریت خاص را به سادگی می‌پذیرند و مطمئن‌اند که حتماً مصلحتی در این تغییر نهفته است، و تنها زمانی سخن از آبروریزی به میان خواهد آمد که بر همگان واضح شود فردی در انجام مسئولیت خود کوتاهی و کاهلی کرده باشد. بر این اساس، یک عزل و نصب به تنهایی نمی‌تواند موجب آبروریزی باشد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «پس گرفتن حکم ابلاغ سوره برائت از ابوبکر» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۹/۱۹.
