پرستش خدا با حرف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پرستش خدا، نماز، دعا، حضور قلب، حرف، الفاظ.
پرسش: منظور از پرستش خداوند با حرف چیست؟ آیا نماز و دعا هم حرف هستند؟
پاسخ: نمی‌توان نماز و دعا را حرف دانست، به علاوه که اصولاً گوهر حقیقی نماز و دعا، لفظ نیست؛ بلکه
روح آن ذکر قلبی و توجه به خداست.
نمازی که خالی از
حضور قلب باشد و نمازگزار فقط
الفاظ را ادا کند، هیچ ثمره معنوی ندارد و او را به جایی نمی‌رساند و از
گناه نیز منع نمی‌کند و به همین دلیل است که بسیاری از افراد با این‌که نماز می‌خوانند، آلوده به گناه نیز هستند؛ زیرا نماز آن‌ها
ذکر خدا و توجه قلبی به خدا را ندارد.
درباره دعا نیز همین بحث جاری است؛ زیرا
دعا آن نیست که فقط با ذکر چند کلمه، از خدا چیزی بخواهیم؛ بلکه رکن اصلی دعا، حضور در محضر الهی و
یقین به توجه خدا به انسان، و
ایمان به استجابت الهی و
فقر مطلق انسان و قدرت بی‌نهایت الهی و قطع
امید از دیگر قدرت‌ها و افراد است.
به نظر می‌رسد این پرسش ناظر به
آیه ۱۱
سوره حج باشد که می‌فرماید: «
وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَعْبُدُ اللَّهَ عَلی حَرْفٍ فَاِنْ اَصابَهُ خَیْرٌ اطْمَاَنَّ بِهِ وَ اِنْ اَصابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلی وَجْهِهِ...»؛ «برخی انسان‌ها هستند که
خدا را بنا بر حرفی
عبادت می‌کنند و اگر فایده‌ای به آن‌ها برسد،
اطمینان پیدا می‌کنند و عبادت را ادامه می‌دهند؛ ولی اگر ناراحتی برایشان پیش بیاید، دست از ایمان خود برمی‌دارند».
مهم‌ترین نکته آن است که بدانیم «حرف» به چه معناست؛ البته این کلمه به معنی سخن گفتن و حرف زدن که در فارسی استفاده می‌شود، نیست.
برای حرف دو معنا آمده است:
اولین معنا برای حرف، طَرَف و جانب است که کلمه
تحریف هم از آن گرفته شده است و بر این اساس، آیه می‌فرماید، برخی انسان‌ها خدا را یک‌جانبه و یک‌طرفه می‌پرستند و توضیح آن را در بخش بعدی می‌فرماید که وقتی فایده‌های دنیایی به آن‌ها می‌رسد،
اطمینان آن‌ها به
دین بیش‌تر می‌شود؛ ولی وقتی به لحاظ مادی و دنیایی دچار مشکل می‌شوند، دست از راه خود می‌کشند؛ به تعبیر دیگر فقط جانب یک طرف را گرفته‌اند که دنیاست و جانب آخرت را رها کرده‌اند.
معنای دیگری که به همین معنا نزدیک است، آن است که مثل کسی است که بر لبه و یک طرف کوه ایستاده و جایگاهی مطمئن ندارد، خدا را می‌پرستند و اگر فایده داشت، اطمینان پیدا می‌کنند.
حرف به معنای
شک نیز آمده است؛ یعنی فرد درحالی‌که شک دارد و
یقین به خدا ندارد، خدا را می‌پرستد.
علامه طباطبایی، آیه را براساس معنای اول
تفسیر کرده و فرموده‌اند که: نتیجه چنین پرستشی آن است که
دین را برای به دست آوردن
دنیا استخدام می‌کنند و لذا هم در دنیا و هم در آخرت جزو زیان‌کاران می‌باشند.
معنای دیگری که از
تفاسیر اهل سنت نقل شده، آن است که خدا را فقط با
زبان می‌پرستند و اعتقاد قلبی ندارند.
در تفاسیر
شیعه این قول را ضعیف دانسته‌اند.
به‌هر‌حال روشن می‌شود که نمی‌توان نماز و
دعا را حرف دانست، به علاوه که اصولاً گوهر حقیقی نماز و دعا، لفظ نیست؛ بلکه
روح آن ذکر قلبی و توجه به خداست.
ــ لذا در
سوره طه، آیه ۱۴ می‌فرماید که: «اَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِی»؛ یعنی نماز را برای آن که به یاد من باشی، به پای دار.
ــ در آیه ۴۵ از
سوره عنکبوت می‌فرماید: نماز انسان را از زشتی‌ها باز می‌دارد و
ذکر خدا بالاتر است.
و نمازی که خالی از
حضور قلب باشد و نمازگزار فقط الفاظ را ادا کند، هیچ ثمره معنوی ندارد و او را به جایی نمی‌رساند و از
گناه نیز منع نمی‌کند و به همین دلیل است که بسیاری از افراد با این‌که نماز می‌خوانند، آلوده به گناه نیز می‌باشند؛ زیرا نماز آن‌ها ذکر خدا و توجه قلبی به خدا را ندارد.
امیرالمؤمنین،
علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: سهم هر کس از نمازش همان مقداری است که با
قلب خود توجه به خدا داشته باشد.
پیامبر گرامی اسلام (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) نیز فرموده‌اند: بنده‌ای که قلبش در نماز حاضر نباشد، نمازش قبول نمی‌شود.
درباره دعا نیز همین بحث جاری است؛ زیرا
دعا آن نیست که فقط با ذکر چند کلمه، از خدا چیزی بخواهیم؛ بلکه رکن اصلی دعا، حضور در محضر الهی و یقین به توجه خدا به انسان، و ایمان به استجابت الهی و
فقر مطلق انسان و قدرت بی‌نهایت الهی و قطع امید از دیگر قدرت‌ها و افراد است.
لذا در
روایت آمده است که کسی که دعا می‌کند، باید
امید خود را از دیگران قطع کند
یا این‌که تمام قدرت‌ها و امکانات را در دست خدا بداند؛ به گونه‌ای که حتی نمک آش یا بند کفش خود را نیز از خدا بخواهد.
این‌گونه
روایات نشان می‌دهد که اصل در دعا و بلکه در تمام
عبادات، اقبال قلبی است و اعمال ظاهری و
الفاظ بدون توجه قلبی هیچ خاصیتی ندارند.
حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به
کمیل می‌فرماید: ای کمیل! مهم آن نیست که
نماز بخوانی و
روزه بگیری و
صدقه بدهی؛ بلکه مهم آن است که نماز را با قلبی پاکیزه انجام دهی و اعمالت مورد
رضایت خداوند باشد و خشوع تمام داشته باشی.
۱. المیزان، علامه طباطبایی، سیدمحمدحسین، ذیل آیه ۱۱ سوره حج.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «پرستش خدا با حرف»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۱۱.
