ویژگی‌های بنده حقیقی خدا در آیه ۱۰ سوره زمر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تقوا،
صبر،
هجرت،
احسان،
نیکوکاری،
سوره زمر.
پرسش: تفسیر آیه ده سوره زمر را که می‌فرماید: «بگو: ای بندگان من که
ایمان آورده‌اید، از پروردگارتان پروا بدارید. برای کسانی که در این
دنیا خوبی کرده‌اند، نیکی خواهد بود و زمین خدا فراخ است. بی‌تردید، شکیبایان پاداش خود را بی‌حساب
[و
] به تمام خواهند یافت.»، ارائه دهید.
پاسخ اجمالی: در آیه ۱۰ سوره زمر، بخشی از خطوط اصلی برنامه‌های بندگان راستین و مخلص
خدا از جمله: تقوی؛ صبر؛ احسان؛ هجرت از سرزمین‌های
شرک و
کفر بیان شده است.
خدای متعال نخست از تقوا آغاز می‌کند و به
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دستور می‌دهد: «قُلْ یا عِبادِ الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّکُمْ...؛
بگو: ای بندگان من که ایمان آورده‌اید! از مخالفت با پروردگارتان بپرهیزید...». (بدیهی است خطاب یا «عبادی» از ناحیه خداوند است و اگر به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌گوید: «این سخن را بگو» منظور این است که از سوی من به آنها خطاب کن.)
تقوا که همان خویشتن‌داری در برابر
گناه و احساس مسئولیت و تعهد در پیشگاه حق است، نخستین برنامه بندگان مؤمن می‌باشد، تقوا سپری است در مقابل آتش و عاملی است بازدارنده در برابر انحراف، تقوا سرمایه بزرگ بازار قیامت و معیار شخصیت و کرامت انسان در پیشگاه پروردگار است.
در مرحله بعد به مسئله «احسان و نیکوکاری» در این دنیا که خانه امتحان است پرداخته شده و از طریق بیان نتیجه احسان، مردم را به آن تشویق می‌کند و می‌فرماید: برای کسانی که در این دنیا نیکی کرده‌اند حسنه و پاداش نیکوی بزرگی است: «لِلَّذِینَ اَحْسَنُوا فِی هذِهِ الدُّنْیا حَسَنَةٌ».
نیکوکاری در این دنیا (غالب مفسران «فِی هذِهِ الدّنیا» را متعلق به «احسنوا» دانسته‌اند، بنابراین «حسنه» مطلق خواهد بود و هر گونه پاداش نیک در این جهان و جهان دیگر را شامل می‌شود.
همچنین با توجه به این‌که «
تنوین» در این‌گونه موارد دلیل بر «تفخیم و عظمت» است بزرگی این پاداش مشخص می‌شود.
) چه در گفتار، چه در عمل، چه در طرز‌اندیشه و تفکر نسبت به دوستان و بی‌گانگان، همه و همه نتیجه‌اش برخورداری از پاداشی بزرگ در هر دو جهان است که نیکی جز نتیجه نیک نخواهد داشت.
در حقیقت تقوا یک عامل بازدارنده است و احسان یک عامل حرکت آفرین که مجموعاً «ترک گناه» و «انجام
واجبات و
مستحبات» را شامل می‌شود.
سومین دستور، تشویق به «هجرت» از سرزمین‌های شرک و کفر و آلوده به گناه است:
اگر تحت فشار سران کفر بودید مهاجرت کنید. «وَ اَرْضُ اللهِ واسِعَةٌ؛
زمین خداوند وسیع است.»
این دستور، در حقیقت پاسخی است به بهانه‌جویان سست اراده‌ای که می‌گفتند ما در سرزمین
مکه به دلیل سیطره حکومت مشرکان قادر به انجام وظایف الهی خود نیستیم، قرآن می‌گوید: سرزمین خدا محدود به مکه نیست، مکه نشد
مدینه؛ دنیا پهناور است، تکانی به خود دهید و از مراکز آلوده به شرک و کفر و خفقان که مانع آزادی و انجام وظایف شما است به جای دیگر نقل مکان کنید.
مسئله هجرت یکی از مهم‌ترین مسائلی است که نه تنها در آغاز اسلام اساسی‌ترین نقش را در پیروزی حکومت اسلامی ایفا کرد و به همین دلیل، پایه و سرآغاز تاریخ اسلامی شد، بلکه در هر زمان دیگر نیز از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است که از یک سو مؤمنان را از تسلیم در برابر فشار و خفقان محیط بازمی‌دارد و از سویی دیگر عامل صدور اسلام به نقاط مختلف جهان است.
قرآن مجید در آیه دیگری می‌گوید: «کسانی که
فرشتگان [قبض ارواح
]،
روح آنها را گرفتند در حالی‌که به خویشتن
ستم کرده بودند، به آنها گفتند: "شما در چه حالی بودید؟
[و چرا با این‌که
مسلمان بودید، در صفِ کفّار جای داشتید؟!
]" گفتند: "ما در سرزمین خود، تحت فشار و مستضعف بودیم." آنها (فرشتگان) گفتند: "مگر سرزمین خدا، پهناور نبود که مهاجرت کنید؟! " آنها
[عذری نداشتند و
] جایگاهشان
دوزخ است و سرانجام بدی دارند».
این آیه شریفه به خوبی نشان می‌دهد که فشار و خفقان محیط در آن‌جایی که امکان هجرت از آن وجود دارد به هیچ وجه در پیشگاه خدا عذر نیست.
از آن‌جا که هجرت معمولاً همراه با مشکلات فراوانی در جنبه‌های مختلف زندگی است، چهارمین دستور را درباره صبر و استقامت به این صورت بیان می‌فرماید: «اِنَّما یُوَفَّی الصَّابِرُونَ اَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ؛
صابران و شکیبایان، اجر و پاداش خود را بی‌حساب دریافت می‌دارند».
تعبیر به «یوفی» که از ماده «وفی» و به معنای اعطای کامل است؛
از یک سو و تعبیر «بغیر حساب» از سوی دیگر نشان می‌دهد که صابران با استقامت، برترین اجر و پاداش را در پیشگاه خدا دارند. شاهد این سخن حدیث معروفی است که
امام صادق (علیه‌السّلام) از
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل می‌کند: «هنگامی که نامه‌های اعمال گشوده می‌شود و ترازوهای عدالت پروردگار نصب می‌گردد، برای کسانی که گرفتار بلاها و حوادث سخت شدند و استقامت ورزیدند نه میزان سنجشی نصب می‌شود و نه نامه عملی گشوده خواهد شد، سپس پیامبر به عنوان شاهد سخنش، آیه فوق را تلاوت فرمود که؛ خداوند اجر صابران را بی‌حساب می‌دهد».
بعضی معتقدند که این آیه درباره نخستین هجرت مسلمانان؛ یعنی هجرت گروه عظیمی به سرپرستی «
جعفر بن ابی‌طالب» به سرزمین حبشه نازل شده است،
اما می‌دانیم که شان نزول‌ها در عین این‌که مفاهیم آیات را روشن می‌کند، اما آنها را محدود نمی‌سازد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «ویژگی‌های بنده حقیقی خدا در آیه ۱۰ سوره زمر»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۶/۱۰.
