ولایت امام علی در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن،
حدیث،
ولایت.
پرسش: در قرآن و احادیث تعبیر «ولایت» در مورد
امام علی (علیه‌السّلام) چگونه به‌کار رفته است؟
از جمله عناوین شکوهمندی که در روایات و بویژه در احادیث تفسیری درباره علی (علیه‌السّلام) به‌کار رفته است، عنوان «ولی» است. تردیدی نیست که در
ادبیات عرب، استعمال مادّه «وَلَی» در معنای
سرپرست،
زعیم و
پیشوا، بسی شایع بوده است، که به این نکته در تحلیل
حدیث غدیر، اشاره خواهیم کرد.
در سخنان و آموزه‌های پیامبر خدا، عنوان «ولی» و «ولایت»، برای علی (علیه‌السّلام) بسیار به‌کار رفته و این سخنان شکوهمند و تنبّه‌آور، در موارد و مواضع بسیاری بیان شده است که نخستین آنها، مجمع کوچک، امّا سرنوشت‌سازِ خویشاوندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود که از آن یاد کردیم.
به‌طور مثال، این تعبیر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که: «ای علی! پس از من، تو ولی مردم هستی. هر کس که از تو اطاعت کند، از من اطاعت کرده و هر کس که نافرمانی‌ات کند، مرا نافرمانی کرده است»،
بسیار تکرار شده و
منابع حدیثی اهل‌سنّت، از آن آکنده است، که بخش قابل توجّهی از آنها را در ذیل عنوان «احادیث ولایت» آورده‌ایم.
این تعبیرات، بویژه وقتی با قید «پس از من» همراه‌اند، هیچ تردیدی باقی نمی‌گذارند که پیامبر خدا، جریان سیاسی پس از خود را پیش‌بینی نموده و زعامت سیاسی پس از خود را نشان داده است.
چنان‌که اشاره کردیم، این عنوان والا بر اساس روایات بسیار، در آیات الهی نیز برای علی (علیه‌السّلام) رقم خورده است. از جمله این آیات، آیه: «اِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَوةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَ هُمْ رَ کِعُونَ؛
ولی شما، تنها خداست و پیامبر او و کسانی که
ایمان آورده‌اند و
نماز می‌خوانند و در حال
رکوع،
صدقه می‌دهند» است که هیچ تردیدی در شأن نزول و انطباق قطعی آن بر علی (علیه‌السّلام) نیست؛ چون او بود که در رکوع نمازش، به مستمندی «
انگشتر» داد.
بسیاری از مفسّران و محدّثان، این واقعه را گزارش کرده و با صراحت، مصداق آن را علی (علیه‌السّلام) دانسته‌اند.
گو‌این‌که برخی از مفسّران، چون تلالؤ حق را برنتابیدند، به توجیه‌ها و شبهه‌های شگفتی پناه جسته‌اند، تا مگر حق را وارونه سازند. از جمله گفته‌اند: واژه «کسانی» جمع است و نمی‌توان آن را بر علی که یک نفر است، انطباق داد. امّا آنان فراموش کرده‌اند که در ادبیات عرب، این‌گونه استعمال‌ها بسیار شایع است (که برای تحلیل، یا انگیزه‌های دیگر، واژه جمع را به جای مفرد به‌کار می‌برند).
قرآن را بنگرید که فرموده است:
«یَـاَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ عَدُوِّی وَ عَدُوَّکُمْ اَوْلِیَآءَ تُلْقُونَ اِلَیْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَ قَدْ کَفَرُواْ بِمَا جَآءَکُم مِّنَ الْحَقِّ یُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَ اِیَّاکُمْ اَن تُؤْمِنُواْ بِاللَّهِ رَبِّکُمْ اِن کُنتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَـدًا فِی سَبِیلِی وَ ابْتِغَآءَ مَرْضَاتِی تُسِرُّونَ اِلَیْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَ اَنَا اَعْلَمُ بِمَآ اَخْفَیْتُمْ وَ مَآ اَعْلَنتُمْ وَ مَن یَفْعَلْهُ مِنکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَآءَ السَّبِیلِ؛
ای مؤمنان! اگر برای
جهاد در راه من و طلب خشنودی من بیرون آمده‌اید، دشمن من و دشمن خودتان را دوست مگیرید که به آنها مهربانی کنید، در حالی که آنان به دین حقّی که برای شما آمده است،
کفر ورزیدند و پیامبر و شما را به خاطر
ایمان شما به پروردگارتان آواره کردند. با آنان سَر و سِرّ دوستانه دارید و من به آنچه پنهان می‌دارید و آنچه آشکار می‌دارید، آگاه‌ترم و هر کس از شما چنین کند، بی‌گمان از راه راست، گم‌راه می‌گردد».
آیه، طبق نظر مفسّران، بدون هیچ تردید، درباره
حاطب بن ابی بَلْتَعه است، پس از این‌که نامه‌ای به سوی قریش فرستاد.
و نیز فرموده است:
«فَتَرَی الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ یُسَـرِعُونَ فِیهِمْ یَقُولُونَ نَخْشَی اَن تُصِیبَنَا دَآئِرَةٌ؛
آن‌گاه، بیماردلان را می‌بینی که در کار آنان می‌کوشند و می‌گویند: بیم آن داریم که بلایی بر سرمان بیاید».
که مراد،
عبد اللّه بن اُبَی است و مفسّران، یکسر، همین
شأن نزول را آورده‌اند.
بدین ترتیب، روشن می‌شود که این نکته‌گیری برخی از مفسّران، نه از سر تحقیق، بلکه به انگیزه تردیدافکنی در فضیلتی بزرگ است، که از این موارد، کم نیست.
آیه، به روشنی، «ولایت» را در
اللّه و
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
علی (علیه‌السّلام) منحصر کرده است. پُر واضح است که اگر ولایت را به معنای «
نصرت» و یا «
محبّت» بگیریم، این انحصار، به هیچ روی، وجهی نخواهد داشت.
در این‌جا برآنیم که تلاش‌های پیامبر خدا را برای تعیین
امامت و روشن ساختن رهبری آینده امّت نشان دهیم. اشاره نمونه‌وار به آیات، برای آن است که جایگاه
وحی الهی در این تلاش، روشن گردد و معلوم شود که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با تفسیر، تأویل و تبیین این آیات، روشنگری در جهت تثبیت ولایت را به کمال رسانده است.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «ولایت امام علی در قرآن و حدیث» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱/۲۹.
