هجرت از مناطق آلوده به بیماری فراگیر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: بیماری،
کرونا،
اهل‌بیت،
بیماری واگیردار.
پرسش: آیا در روایات اهل بیت (علیهم‌السّلام)، تجویزی بر گریختن از مناطق آلوده به بیماری واگیردار در روایات وجود دارد؟ چگونه است که اولین و بیشترین تاکید افراد بر محدودیتِ حضور در مساجد و مشاهد مشرفه و ترکِ آن‌ها قرارگرفته و دستور تعطیلی حرم‌ها را صادر می‌کنند؟!
پاسخ اجمالی: دین اسلام در رابطه با
بهداشت فردی و
اجتماعی و پیشگیری و درمان آن‌ها از بیماری، دستورات متعددی بیان فرموده است. در آموزه‌های اسلام، انسان، ازآنچه باعث هلاکتش می‌شود و یا ضرر قابل توجهی را به دنبال داشته باشد، بر‌حذر داشته شده است. همچنین روایات، توصیه‌های دیگری نیز مبنی بر هجرت از مکان سرایت بیماری، منع از رفتن به مکان شیوع بیماری، رعایت فاصله با بیماران و ترک مکانی که بیماران در آن حضور دارند، وجود دارد.
در منابع روایی شیعه و سنی، به صورت کلی نسبت به چگونگی برخورد و درمان بیماری‌ها، راه‌کارهای بسیاری ارائه شده است. همچنین سفارش‌هایی نیز به صورت خاص، از سوی ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) در مواجه با بیماران که مریضی مسری دارند صادر شده است که به برخی از آن‌ها اشاره خواهد شد.
احادیث متعددی در کتاب‌های روایی بر دور شدن از مناطق آلوده به بیماری وجود دارد، به عنوان مثال شخصی به نام «
حلبی» می‌گوید: از
امام صادق (علیه‌السّلام) درباره شیوع
وبا در یک منطقه معین یا در هر سرزمینی پرسیدم که کسی که در آنجا ساکن است، (از ترس وبا) منطقه را ترک می‌کند، حضرت فرمودند:
«لَا بَاْسَ اِنَّمَا نَهَی رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عَنْ ذَلِک لِمَکانِ رَبِیئَةٍ کانَتْ بِحِیالِ الْعَدُوِّ فَوَقَعَ فِیهِمُ الْوَبَاءُ فَهَرَبُوا مِنْهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) الْفَارُّ مِنْهُ کالْفَارِّ مِنَ الزَّحْفِ کرَاهِیةَ اَنْ یخْلُوَ مَرَاکزُهُمْ؛
اشکال ندارد، همانا
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از این امر برای ساکنان منطقه‌ای که در برابر دشمن بودند و وبا در آنجا پدید شد و مردمان آن شهر گریختند، نهی کردند و فرمودند: گریز از این مکان چون گریز از میدان جهاد است تا مبادا مراکز مرزی را به کلی خالی کنند.»
احادیث دیگری، در بخش‌های مختلف ابواب حدیثی و فقهی وجود دارد که گریختن مردم در شرایط عادی از مناطق آلوده به بیماری خاص را بلامانع می‌داند، به عنوان مثال «
شیخ حر عاملی» در کتاب «
وسایل الشیعه»، بابی با عنوان «بَابُ جَوَازِ الْفِرَارِ مِنْ مَکَانِ الْوَبَاءِ وَ الطَّاعُونِ اِلَّا مَعَ وُجُوبِ الْاِقَامَةِ فِیهِ کَالْمُجَاهِدِ وَ الْمُرَابِط»
(یعنی فصل مربوط به مجاز بودن گریختن از جاهایی که وبا و
طاعون در آن رواج دارد، جز در مواردی که ماندن در آنجا برای کسانی مانند رزمندگان و مرزداران واجب است) ذکر می‌کند و در آن پنج روایت که مضمون همه آن‌ها بسیار به هم نزدیک و نشان‌گر ضرورت اتخاذ روش‌های عُقَلایی در برابر بیماری‌های واگیردار است را بیان می‌کند. مرحوم «
محدث نوری» نیز، دو روایت از کتاب «
الاصول الستة عشر» به این صورت نقل می‌کند:
«عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِم ٍ قَال: «قُلْتُ لَهُ اَی اَبَا جَعْفَرٍ (علیه‌السّلام) وَبَاءٌ اِذَا وَقَعَ عَلَی الْاَرْضِ اَ نَعْتَزِلُ قَالَ وَ مَا بَاْسٌ اَنْ تَعْتَزِلَ الْوَبَاءَ وَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) لِرَجُلٍ اَخْبَرَهُ اَنَّهُ کانَ فِی دَارٍ فِیهَا اِخْوَتُهُ فَمَاتُوا وَ لَمْ یبْقَ غَیرُهُ ارْتَحِلْ مِنْهَا وَ هِی ذَمِیمَة؛
محمد بن مسلم گوید: به
امام باقر (علیه‌السّلام) گفتم: هنگامی که وبا (بیماری همه‌گیر) در سرزمینی پدید آید، آیا ما خانه‌نشینی و گوشه‌نشینی و کناره‌گیری از مردم برگزینیم؟ امام فرمودند: چه اشکالی دارد که از وبا و بیماری فراگیر فاصله و کناره‌بگیری، درحالی که رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مردی که به آن حضرت خبر داد که در خانه‌ای همراه برادرانش بود و برادرانش همه مرده بودند و فقط او باقی مانده بود، فرمود: از آن خانه فاصله بگیر و دور شو، درحالی که این خانه مذموم است!»
همچنین روایات دیگری نیز وجود دارد که به صراحت، توصیه می‌کنند از بیماری‌های واگیردار باید فاصله گرفت مثلاً پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در برخورد با
جذامیان و حدفاصل با آن‌ها این گونه فرمودند:
«کرِهَ اَنْ یکلِّمَ الرَّجُلُ مَجْذُوماً اِلَّا اَنْ یکونَ بَینَهُ وَ بَینَهُ قَدْرُ ذِرَاعٍ وَ قَالَ فِرَّ مِنَ الْمَجْذُومِ فِرَارَک مِنَ الْاَسَدِ؛
مکروه است با شخص مجذوم از نزدیک سخن گفتن جز اینکه میان او و مجذوم ذراعی فاصله باشد و فرمود: از شخص جذامی بگریزید چنان‌که از شیر درنده می‌گریزید.»
این روایت علاوه بر نگه‌داشتن حدفاصل بین فرد بیمار و سالم، توصیه می‌کند به نماندن در مکانی که بیماری واگیردار در آن حضور دارد و شاید این به جهت سرعت در سرایت مریضی باشد.
بر اساس روایت بیان شده، هجرت و فاصله گرفتن از محل آلوده، مانعی ندارد مگر این که موارد استثناء، مانند گریز از میدان جنگ باشد. البته روایات متعدد دیگر همچون روایت «
لاضرر و لاضرار»
وجود دارد که در مواجه با مریضی‌های مسری می‌توان از آن بهره برد؛ (معنای لا ضرر و لا ضرار این است که؛ در
تشریع و اجرای احکام اسلامی ضرر رساندن به دیگران نفی شده است).
لازم به ذکر است، هرچند اصل، بر رعایت بهداشت و دوری از افراد مبتلا به بیماری‌های مسری است، اما نباید به گونه‌ای باشد که به مرحله تحقیر و تمسخر آن‌ها منجر شود؛ همچنان که گزارش شده است
امام سجاد (علیه‌السّلام) از کنار چند نفر جذامی که مشغول غذا خوردن بودند، عبور می‌کرد. آن‌ها امام را به خوردن غذا دعوت کردند. امام پاسخ داد: اگر
روزه نداشتم، می‌خوردم! سپس وقتی به منزل رسید دستور داد تا غذایی تهیه کنند و آن مبتلایان به جذام را به منزل خود دعوت نموده و به همراه آنان غذا خورد.
علاوه بر این احادیث،
قرآن کریم نیز به صورت کلی می‌فرماید:
«لَا تُلْقُوا بِاَیدِیکمْ اِلَی التَّهْلُکه؛
خود را به دست خویش به هلاکت نیفکنید.»
بر اساس این آیه نیز انسان باید در حفظ جسم و جان خویش کوشا باشد و از مناطقی که احتمال خطر در آن‌ها زیاد است، مانند مناطقی که مریضی واگیردار در آن شیوع دارد، لازم است، احتیاط کند و از آن دوری گزیند البته طبیعتاً استثناء‌هایی مانند حفظ جان مؤمن و... از این قاعده می‌تواند خارج شود.
در ماجرای شیوع ویروس‌ها و بیماری‌های واگیردار، مانند
کرونا، همچون هر رویداد دیگر بهتر است افراد در قلمرو تخصصی خود اظهارنظر کنند. اظهارنظر تخصصی درباره واگیر بودن این بیماری و خطرآفرین بودن یا نبودن حضور در محافل عمومی، بی‌تردید بر عهده پزشکان است و اظهارنظر دیگران در این زمینه فاقد اعتبار است. البته توصیه به ترک زیارت‌ها و مراسم عبادی جمعی، مانند
نماز جماعت و دعاها بهتر است از سوی متولیان امور دینی صورت بگیرد. البته تردیدی نیست که فقها برای اعلام نظر تخصصی خود برای تعطیل موقت برخی از مصادیق عبادات و
تعظیم شعائر، ناگزیر به مراجعه به نظرات کارشناسی پزشکان و مبنا قرار دادن آن‌ها هستند.
نکته دیگر اینکه باز بودن مساجد و حرم‌ها به عنوان یک مکان عمومی، به معنای الزام یا تشویق مردم به حضور در آنجا نیست و هیچ منافات ندارد که حرم باز باشد اما به مردم نیز نسبت به پیامدهای حضور در مجامع عمومی هشدار و آگاهی داده شود.
بنابراین از مجموع آیات و روایات مطرح شده می‌توان نتیجه گرفت، در مکان‌هایی که امکان سرایت مریضی به دلیل تجمع در آن‌ها بسیار بالاست باید خودداری نمود. در برخی از بیماری‌های مسری، فرد ناقل مدت زمانی را حتی بدون علائم می‌گذراند و بدین وسیله باعث سرایت مریضی می‌گردد؛ لذا در مجامعی مانند حرم‌های شریف که علاوه بر تجمع، سطوحی را دارند که باعث می‌شود افراد با آن‌ها برخورد داشته و سرعت انتقال بیشتر می‌شود، محدودیت‌ها امری عقلایی است.
مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی، برگرفته از مقاله «گریختن از مناطق آلوده به بیماری واگیردار» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۲/۶.
