میثاق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: میثاق، وفای به عهد،
تمثیلات، اولوا الالباب.
پرسش: تفاوت «عهد الله» و «میثاق» در آیات قرآنی، به‌ویژه سوره رعد چیست؟
پاسخ:
خداوند در آیات بسیاری از قرآن، به بیان تمثیل‌های مختلفی می‌پردازد تا اثرگذاری بر مخاطب را بیش‌تر نماید. در یکی از این تشبیه‌ها، در سوره رعد، مخالفان وحیانی بودن قرآن را به افراد نابینا تشبیه می‌کند: «
أَ فَمَنْ یَعْلَمُ أَنَّما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ الْحَقُّ کَمَنْ هُوَ أَعْمی...؛ آیا کسی که می‌داند آنچه از پروردگارت به تو نازل شده،
حق است، با آن‌که کور است یکسان‌اند؟...».
سپس می‌گوید: «
... إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ»؛ «... فقط صاحبان خرد متذکر می‌شوند».
اولوا الالباب به معنای صاحبان
عقل و خرد می‌باشد.
خداوند در ادامه، توصیفاتی برای این صاحبان خرد و
اندیشه می‌آورد که یکی از آنها عبارت است از:
«
الَّذینَ یُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ لا یَنْقُضُونَ الْمیثاقَ»؛ «آنها که به پیمان خدا وفا می‌کنند و پیمان‌شکنی نمی‌کنند».
اما در این‌که این وفای به عهد الهی و نقض نکردن میثاق، به چه معنا بوده و چه ارتباطی میان آنهاست، بحث‌هایی میان مفسران وجود دارد که در این‌جا به بیان دو دیدگاه، اکتفا می‌کنیم:
عهد اللَّه (عهد الهی)، معنای وسیعی دارد و هر آنچه دلیلی بر آن دلالت کند، در زمره این عهد قرار می‌گیرد؛ بنابراین شامل این موارد می‌شود:
پیمان‌هایی که خدا به مقتضای
فطرت از انسان گرفته است؛ مانند: فطرت
توحید،
عدالت و... .
پیمان‌های عقلی، یعنی آنچه را که
انسان با نیروی
تفکر و اندیشه و عقل از حقایق
عالم هستی و مبدأ و
معاد درک می‌کند.
پیمان‌های شرعی، یعنی آنچه را که پیامبر(ص) از
مؤمنان در رابطه با اطاعت فرمان‌های
خداوند و ترک
معصیت و
گناه پیمان گرفته همه را شامل می‌گردد. بنابراین عهد در این
آیه شامل تمام این موارد می‌شود.
عموم مفسران پیرو این نظریه، میثاق را به همین معنا تعریف کرده و قسمت دوم آیه (
وَ لا یَنْقُضُونَ الْمیثاقَ) را تأکیدی بر قسمت اول (
یُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ) دانسته‌اند.
به بیان دیگر، این دو معنا ملازم هم‌دیگر هستند؛ مفسران براساس معنایی که از عهد کرده‌اند (با
اختلافاتی که دارند)، میثاق را نیز به همان معنا گرفته و گفته‌اند این دو دارای معنای مشترکی هستند و باید به عهد وفادار ماند و لازمه آن نقض نکردن آن است؛ مانند این‌که بگوییم خداوند وجود دارد و غیر موجود نیست که دو طرف ملازم یک‌دیگر هستند و معنای مشترکی را بیان می‌کنند.
منظور از عهد، تنها همان عهدی است که در روز ازل از انسان‌ها گرفته شده
و
قرآن نیز در آیاتی از آن یاد می‌کند:
«
وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی... »؛ و (یاد کنید) هنگامی را که پروردگارت از صلب بنی‌آدم نسلشان را پدید آورد، و آنان را (در ارتباط با پروردگاریش) بر خودشان گواه گرفت (و فرمود:) آیا من
پروردگار شما نیستم؟ (انسان‌ها با توجه به وابستگی وجودشان و وجود همه موجودات به پروردگاری و ربوبیت حق) گفتند: آری، گواهی دادیم.
برخی نیز این وجه را در کنار وجه اول محتمل دانسته‌اند.
مفسران پیرو این نظریه، میثاق را دارای معنایی گسترده‌تری دانسته‌اند؛ به نوعی که میثاق‌های میان انسان و
خدا، انسان و انسان‌های دیگر و هم‌چنین آنچه انسان با خود پیمان بسته را دربر می‌گیرد که در این معنا
میثاق معنای عامی داشته و در آیه کلمه عام بعد از کلمه خاص ذکر شده است.
پایگاه اسلام کوئست.
