مکاشفات از منظر امام رضا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام رضا،
مکاشفه،
تجربه دینی،
نزول جبرئیل،
یونس بن ظبیان.
پرسش: روایتی از امام رضا (علیه‌السّلام) ناظر به عدم اعتماد به مکاشفات است. نظر شما در ارتباط با این روایت چیست؟
پاسخ: از آیات
قرآن (مثل آیه ۲۸
سوره قصص) اصل وجود این تجربه برای برخی افراد، اثبات می‌شود. اما این مسئله مورد سوء استفاده‌های بسیاری نیز واقع شده و انحرافاتی را برای برخی افراد و پیروانشان فراهم آورده است.
امر به معروف و نهی از منکر، اقتضای این دارد که افراد مطلع، در مقابله با سوء استفاده‌های موجود در این زمینه تلاش نمایند.
این که آیا مکاشفه، عملی ناصواب است و گناه افرادی مانند یونس و ناقل این ماجرا چیست؟
محمد بن قولویه قمی از
سعد بن عبدالله اشعری از
محمد بن عیسی از
یونس بن عبدالرحمان نقل کرده است: از مردی از فرقه
طیاره شنیدم که برای امام رضا (علیه‌السّلام) این حکایت را از
یونس بن ظبیان نقل کرد، یونس گفت: در یکی از شب‌ها من در طواف بودم. ناگهان ندایی از بالای سرم شنیده شد که می‌گفت: «ای یونس! اننی انا الله لا اله الا انا فاعبدنی و اقم الصلوة لذکری»؛ ای یونس! من خداوند هستم، هیچ خدایی جز من نیست، من را
عبادت کن. و برای یاد من
نماز بگزار. من سرم را بلند کردم، در همان حال جبرئیل را دیدم. در اصل روایت به اختصار «ج» می‌گوید که مرحوم
مجلسی هم نوشته مقصودش
جبرئیل بود. ناگهان امام رضا (علیه‌السّلام) خشمگین شد، به طوری که ناراحتی خود را بروز داده و به آن مرد گفت: «از پیش من برو، خداوند تو را و کسی که این حکایت را برای تو نقل کرده، لعنت کند». خداوند یونس بن ظبیان را هم لعنت کند، هزار لعنت که بعد از هر کدام هزار لعنت دیگر باشد، لعنتی که هر کدام تو را تا قعر
جهنم می‌رساند. بدان، آن که او را ندا داده کسی جز
شیطان نبوده است. یونس بن ظبیان هم با
ابوالخطاب در بدترین عذاب‌ها با همدیگر هستند، به همراه دوستانشان، با همان شیطان، با
فرعون و
آل فرعون . این را من از پدرم درباره او شنیدم». یونس بن عبدالرحمان گوید: این مرد برخاسته بیرون رفت. هنوز ده قدم از در دور نشده بود که افتاد و
غش کرد و جنازه‌اش را بردند.
بحث تجربه دینی در چند
قرن اخیر رونق بسیار یافته و مباحث و اعتقادات پیرامونی بسیاری در این موضوع شکل گرفته است که بررسی آن مجالی دیگر را می‌طلبد. با این حال باید گفت؛ از آیات
قرآن (داستان تجربه دینی
حضرت موسی (علیه‌السّلام): «فلما اتاها نودی من شاطئ الواد الایمن فی البقعة المبارکة من الشجرة ان یا موسی انی انا الله رب العالمین؛ چون نزد آن آمد، از جانب راست آن وادی در آن جایگاه مبارک از آن درخت ندا رسید که: ای موسی! یقینا منم
خدا پروردگار جهانیان»)
اصل وجود این تجربه برای برخی افراد، اثبات می‌شود. اما این مسئله مورد سوء استفاده‌های بسیاری نیز واقع شده و انحرافاتی را برای برخی افراد و پیروانشان فراهم آورده است.
امر به معروف و نهی از منکر، اقتضای این دارد که افراد مطلع، در مقابل سوء استفاده‌های موجود در این زمینه مقاومت نمایند.
این سوء استفاده‌ها در قرون اولیه اسلامی نیز بوده و
ائمه اطهار با آنها برخورد می‌کردند؛ یکی از این موارد چنین است:
یونس بن عبد الرحمن گفت: مردی که جزو غالیان بود با
حضرت رضا (علیه‌السّلام) درباره یونس بن ظبیان صحبت می‌کرد. وی می‌گفت در یکی از شب‌ها
کعبه را طواف می‌کردم؛ ناگاه ندایی از بالای سرم شنیدم که می‌گفت: یونس من خدای یکتایم که خدایی جز من نیست، مرا پرستش کن و نماز را به یاد من به پای دار. سرم را بلند کردم ناگهان ج(همان گونه که برخی از شارحان گفته‌اند منظور از «ج» در این روایت، جبرئیل است
را دیدم!!
امام رضا (علیه‌السّلام) با شنیدن این سخنان خشمگین شده و با عصبانیت به آن مرد فرمود:
«از پیش من خارج شو! خدا تو را و کسی که این حدیث را برایت نقل کرده و یونس بن ظبیان را هزار بار
لعنت کند و متعاقب آن هزار لعنت دیگر که هر یک از آن لعنت‌ها تو را رهسپار قعر جهنم کند؛ من گواهی می‌دهم که جز شیطان شخص دیگری به او چنین نگفته است. یونس و ابوالخطاب در شدیدترین عذاب گرفتارند و به همراه یارانشان، با
فرعون و
آل فرعون خواهند بود. این سخن را از پدرم
موسی بن جعفر (علیه‌السّلام) شنیدم».
یونس بن عبدالرحمان گفت: آن مرد از جای حرکت کرده و قبل از رسیدن به درب، مرد...».
ادعای چنین مکاشفه‌ای -همان گونه که امام رضا (علیه‌السّلام) با آن برخورد کرد- قابل پذیرش نیست. این اظهار مکاشفه از یونس بن ظبیان می‌باشد که علمای
علم رجال او را ضعیف
و دروغ گو
دانسته‌اند، و همین ضعف‌هایی که در مدعی مکاشفه وجود داشت، ما را از پذیرش آن معذور می‌دارد.
علاوه بر این، محتوای این مکاشفه نیز اشکالاتی دارد؛ از جمله این که او مدعی شده که جبرئیل بر او نازل شد که چنین امری برای افرادی؛ مانند او امکان پذیر نیست.
به هر حال، این روایت، کلیت «مکاشفه» را نفی نمی‌کند، بلکه نشانگر آن است که چنین ادعایی را نباید از هر فردی پذیرفت.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «برخورد امام رضا(ع) با ادعای مکاشفه دروغین» تاریخ بازیابی ۱۳۹۳/۰۷/۲۶.
