تجربه دینی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پرسش :چه تفاوتهای مهمی میان تجربه دینی و وحی وجود دارد؟نمایه ها: تجربه دینی،
وحی،تفاوت.
پاسخ :
قبل از بیان تفاوتهای
وحی و تجربه دینی تذکر چند نکته لازم است:
اول اینکه: با توجه به گستردگی معنای
وحی، آنچه مورد بحث ما در این مختصر می‌باشد نسبت میان
وحی تشریعی و تجربه دینی است و سایر استعمالات وحی مورد نظر نمی‌باشد. و نیز منظور ما از
تجربه دینی اعم از
تجربه عرفانی و
معرفت شهودی است.
دوم اینکه متفاوت بودن
وحی با
تجربه‌های عارفان و
مشاهدات و مکاشفاتشان از چیزهایی است که خود
عرفا به آن معترفند.
ابن عربی در کتاب
فتوحات مکیه تصریح می‌کند که پس از
رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ
وحی به طور کلی قطع گردید و
اولیا و اهل معرفت جز
الهام بهره‌ای ندارند.
«و اعلم ان لنا من الله الالهام لاالوحی، فان سبیل الوحی قد انقطع بموت رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ
بدان برای ما از جانب خدا تنها
الهام است و نه
وحی، زیرا راه وحی با
مرگ رسول خدا قطع شد.»
قیصری در شرح فصوص الحکم
و سید حیدر آملی در جامع‌الاسرار و منبع‌الانوار،
نیز وحی را از اختصاصات پیامبر دانسته‌اند.
سوم اینکه برخی از تفاوتهای میان
وحی و تجربه دینی، ناظر به بعضی از دیدگاه‌های مطرح شده در تجربه دینی خواهد بود.
طبق برخی دیدگاه‌ها،
تجربه دینی از فرهنگ زمانه تغذیه می‌کند و در قید و بند فرهنگی است که تجربه در آن رخ می‌دهد، به بیان دیگر هیچ تجربه‌ای وجود ندارد که بدون واسطه مفاهیم و اعتقادات حاصل شود.
و ساختار پیش از تجربه در شکل دادن به تجربه مؤثر نباشد. به نظر پراود فوت آن ساختار جزئی از تجربه است.
فلذا
تجربه‌های عرفانی عارف هندو، هندگونه است و تجربه‌های عارف یهودی، یهودی‌وار است و تجربه‌های عارف مسلمان، اسلامی است.
یعنی اگر
عارف پیش از حصول تجربه، افکار و اندیشه‌های یک
مسیحی را داشته باشد، تجربه‌های او در چارچوب اندیشه های مسیحی شکل می‌گیرد.
در حالی که مجموعه تعالیم و فرمانهایی که
انبیاء به عنوان
وحی در اختیار بشر قرار داده‌اند، معمولاًً با فرهنگ زمانه انبیاء در تقابل است. انبیاء معمولاً با سنت‌های رایج و اندیشه‌های حاکم بر جامعه خودشان، که معمولاً خرافی و پوچ و منحط بودند به مبارزه بر می‌خواستند و سنت‌ها و اندیشه‌های تازه‌ای را به جای آنها می‌نشاندند. این تحول بخشی، از معارفی ناشی می‌شده که به نام وحی از سوی
خداوند دریافت می‌داشتند.
علاوه بر آنکه
وحی الهی از هر گونه تصرف مصون و محفوظ می‌باشد و خواهش‌های نفسانی و عوامل بیرونی از جمله
افکار و
عقاید، هیچ‌گونه تأثیری در
وحی ندارند.
پیام الهی از هنگام صدور تا ابلاغ نهایی به مردم توسط
ملائکه الهی محافظت می‌شود.
برخی از وحی‌های نازل شده بر
انبیاء الهی شریعت آفرین می‌باشد یعنی دستورالعملهایی از جانب
خداوند برای زندگی فردی و اجتماعی پیروان خود می‌آورند. در حالیکه در
تجربه‌های دینی و عرفانی چنین چیزی مشاهده نمی‌شود.
بر همین اساس
ابن عربی درکلمات خود تصریح می‌کند که
فرشته برای
نبی،
شریعت مستقل می‌آورد. برخلاف عارف که اگر هم امری در محدودة شریعت بر او نازل شود، از باب آگاه ساختن وی از احکام شریعتی است که بر پیامبر نازل شده و او از آن بی‌اطلاع بوده. یا به خاطر خطای در اجتهاد، خلاف آن را باور داشته است. از این رو امکان ندارد که به عارف تابع یک پیامبر، حکمی الهام شود که برخلاف شریعت واقعی آن پیامبر باشد. هر چند ممکن است که حکم الهام شده، با فتاوای مجتهدان مخالف باشد که همین امر از خطای آنان در استنباط حکم مذکور حکایت می‌کند.
در
تجربه‌های عرفانی، مشاهدات و
مکاشفات عرفا در معرض نوعی انحراف و سقوط و القاءات خطا و شیطانی است.
فلذا
عرفا برای صحت و سقم مکاشفاتشان رعایت موازینی را لازم و ضروری می‌دانند.
ابن عربی در این باره می‌گوید: «همه ا
لقائات بر
اولیا، ربانی نبوده، بلکه گاهی
شیطان برای
سالک تمثل یافته، باطلی را بر قلب او القا می‌کند. سالک باید کاملاً هوشیار باشد و آنچه بر قلب او القا می‌شود با میزان کتاب و سنت بسنجد و چنان‌چه میان آنها ناسازگاری یافت، بداند که آن القا شیطانی است.
در حالیکه وحی همواره مصون از دست کاری شیطان بوده و پیامبران در همه مراحل آن اعمّ از فهم، درک و دریافت آن در عصمت الهی قرار دارند. و وحی چنان حالتی سرشار از اطمینان به صدق خودش در پیامبر ایجاد می‌کند که جای هیچ شک و شبهه‌ای نسبت به صدق آن باقی نمی‌گذارد.
در
تجربه دینی، ممکن است
ارباب تجربه در تعبیر مشاهداتشان دچار اشتباه گردند هرچند در شهود خود امر حقی را مشاهده کرده باشند.
بر همین اساس
ابن عربی می‌گوید: گاهی
سالک در تعبیر خود دچار خطا می‌گردد، هر چند شهودش درست و مطابق با واقع است: مانند کسی که در مشاهدات ظاهری، شخصی را در تاریکی شب مشاهده می‌کند که از دیوار خانه‌ای بالا رفت، آن گاه می‌گوید: «دزد وارد آن خانه شد» در حالیکه او همان صاحب خانه بوده که کلیدش را گم کرده به ناچار از دیوار بالا رفته است. او در این که دیده کسی از دیوار خانه همسایه بالا رفته خطا نکرده و آن چه دیده، در خارج واقع شده است؛ اما در گزارش خود دچار خطا گردیده است.
سایت اندیشه قم
