مهدویت‌نگاری در قرن پنجم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اهل تسنن،
شیعه،
امام مهدی (علیه‌السلام)،
امامت.
پرسش: در قرن پنجم هجری چه کتاب‌هایی در مورد حضرت مهدی (علیه‌السّلام) نوشته شده است؟
پاسخ:
آثار موجود از علمای قرن پنجم
اهل تسنن و
شیعه در مورد
امام مهدی (علیه‌السلام) و مباحث مربوط به آن حضرت را در این مقاله به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم.
الفصول العشرة فی الغیبة.
این اثر، یک بار در نجف به سال ۱۳۷۰ ق و بار دوم در سال ۱۴۱۳ ق در مصنفات الشیخ المفید به چاپ رسیده است.
شیخ مفید (م ۴۱۳ ق) در این کتاب، به ده پرسش درباره مهدی (علیه‌السّلام) از قبیل:
فلسفه غیبت، طول عمر،
علائم ظهور و ملاقات‌کنندگان پاسخ گفته است. این کتاب، چند نسخه خطّی دارد و به فارسی نیز با عنوان ده انتقاد و پاسخ ترجمه شده است.
الرسالة الاُولی فی الغیبة.
این رساله در سال ۱۳۷۰ ق در نجف، ضمن مجموعه خمس رسائل فی اثبات الحجّة و در قم ضمن مجموعه عدة رسائل للشیخ المفید به چاپ رسیده است. در سال ۱۴۱۳ ق نیز در ضمن مجموعه آثار کنگره شیخ مفید، جلد هفتم نشر یافته است.این رساله، درباره حدیث «من مات و لم یعرف امام زمانه» است.
الرسالة الثانیة فی الغیبة.
این رساله نیز مانند رساله پیشین، در نجف و قم و سپس در ضمن مجموعه آثار کنگره شیخ مفید منتشر شده است. محقّق طباطبایی از آن با عنوان کتاب الجوابات فی خروج المهدی یاد کرده است.
الرسالة الثالثة فی الغیبة.
این رساله در جلد هفتم مجموعه آثار کنگره شیخ مفید چاپ شده و درباره یاران سیصد و سیزده‌گانه امام مهدی است.
الرسالة الرابعة فی الغیبة.
در جواب این سؤال است که اگر سبب غیبت امام زمان (علیه‌السّلام) کثرت دشمنان و ترس از رویارویی با آنان است، پدران حجت (علیه‌السّلام) در شرایط سختِ
ترس بودند و دشمنان بیشتری داشتند، با این حال، آنان در غیبت به سر نبردند و در جامعه حضور داشتند.
این اثر در ضمن مجموعه آثار کنگره شیخ مفید به چاپ رسیده است و چندین نسخه از آن در کتاب‌خانه آیة‌اللَّه مرعشی قم به شماره ۱۷/۱۲۸۰۷، ۲۵/۲۵۵، ۱۶/۲۴۳ و ۵/۱۲۸۰۷ وجود دارد.
این پنج اثر (یعنی از کتاب الفصول العشرة تا الرسالة الرابعة فی الغیبة) از محمّد بن محمّد بن نعمان عکبری (شیخ مفید) (م ۴۱۳ ق) است.
مسالة فی الغیبة، قاضی عبدالجبار معتزلی (۴۱۵ ق).
نسخه‌ای در واتیکان به شماره ۱۲۰۸ دارد.
وی از متکلّمان نامدار
اهل سنّت است.
الاربعون حدیثاً فی المهدی، ابونعیم احمد بن عبداللَّه اصفهانی (م ۴۳۰ ق).
از این رساله؛ نسخه خطّی در نجف و قم موجود است و برخی مؤلّفان چون سیوطی، اربلی، بحرانی و دیگران، آن را به صورت کامل در کتب خود آورده‌اند. این رساله در قرن دهم توسط
مقدّس اردبیلی (م ۹۹۳ ق) و ابوالحسن علی بن حسن زواره‌ای (م ح ۹۴۷ ق)، ترجمه شده است. در دوره معاصر نیز حجّت بلاغی، آن را ترجمه کرده است.
این کتاب با تحقیق علی جلالی باقر در نشریه تراثنا (ش ۷۷) به چاپ رسیده است.
وی از عالمان اهل سنّت است.
المقنع فی الغیبة.
این کتاب، نخست به صورت رساله در مجله تراثنا
به چاپ رسید و سپس به صورت مستقل در سال ۱۴۱۶ ق توسط مؤسسه آل البیت چاپ شد.
سیدمرتضی در این کتاب،
امامت مهدی (علیه‌السّلام) را بر پایه دو اصل «
لزوم عقلی امامت» و «
لزوم عقلی عصمت امام» اثبات می‌کند و در ادامه، از
حکمت و
فلسفه غیبت سخن می‌گوید و تفاوت غیبت با عدم وجود را بیان می‌کند.
در پایان این کتاب، رساله‌ای مختصر با عنوان «کتاب الزیادة المکمّل بها کتاب المقنع» از سید مرتضی آورده شده که برخی از زوایای غیبت را روشن می‌کند.
مسالة وجیزة فی الغیبة.
این اثر در سال ۱۹۵۵ م در بغداد چاپ شد و ترجمه فارسی آن به قلم سیدحسن افتخارزاده از سوی انجمن حجّیته در سال ۱۳۶۰ منتشر شد.
این دو اثر از سید مرتضی (م ۴۳۶ ق) هستند.
البرهان علی صحّة طول عمر الامام صاحب الزمان، ابوالفتح محمّد بن علی بن عثمان کراجکی (م ۴۴۹ ق).
این کتاب، چاپ سنگی‌ای در سال ۱۳۲۲ ق در تبریز و چاپ جدیدی بدون تاریخ و ناشر در سال‌های اخیر دارد. نویسنده - که از شاگردان شیخ مفید و از علمای امامیه است - در این اثر، دلایل عقلی و نقلی راز طول عمر و سرگذشت گروهی از معمّرین را آورده است. این کتاب، ضمن کتاب گنجینه معارف شیعه امامیه، از سوی میرزا محمّدباقر کمره‌ای
ترجمه شده است.
الغیبة، محمّد بن حسن الطوسی (م ۴۶۰ ق).
شیخ طوسی در این کتاب، ضمن فصولی به این موضوعات پرداخته است: مباحث کلّی امامت، ولادت امام زمان، ردّ فِرَق غیر دوازده امامی، توقیعات، وکلای ائمّه، عمر امام، توقیت، نشانه‌های ظهور، صفات و سیره امام.
شیخ طوسی این کتاب را به روش کلامی نوشته است.
این کتاب، چاپ‌های متعدد دارد و با عنوان تحفه قدسی به فارسی ترجمه شده است.
از این اثر پنج نسخه خطّی در کتاب‌خانه‌های ایران شناسایی شده است.
دست‌نوشته‌ها و آثار مفقود از علمای اهل سنت و
علمای شیعه در مورد امام مهدی (علیه‌السلام) و مسائل پیرامونی حضرتش در قرن پنجم نیز زیاد بوده و در این بخش از مقاله به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم.
اخبار الوکلاء الاربعة.
ما نزل من القرآن فی صاحب الزمان.
جواد علی، این دو کتاب را یکی می‌داند.
از ابوعبداللَّه احمد بن محمّد بن عیاشی جوهری (م ۴۰۱ ق) است.
وی از علمای شیعی است.
النقض علی الطلحی فی الغیبة.
مختصر فی الغیبة.
برخی احتمال داده‌اند این کتاب، یکی از رساله‌های شیخ مفید در موضوع غیبت است.
مسالة فی الرجعة.
این کتاب، دارای نسخه خطّی در کتاب‌خانه آیة‌اللَّه مرعشی است.
جوابات الفارقیین فی الغیبة.
این کتاب، با نام‌های دیگری نیز معرفی شده است: جوابات الفریقین فی الغیبة، جوابات المیافارقین.
این سه اثر از شیخ مفید (م ۴۱۳ ق) است.
مستوفی اخبار الوکلاء الاربعة.
اخبار الابواب.
جواد علی این دو را یکی می‌داند.
از ابوالعباس احمد بن علی بن عبّاس بن نوح سیرافی (م بعد از ۴۱۳ ق) است.
از علمای شیعی است.
اخبار المهدی.
صفة المهدی.
یوسف بن یحیی مَقدسی در عقد الدرر، ۲۹ حدیث از آن روایت کرده است.
نعت المهدی.
حافظ ابوعبداللَّه گنجی در کتاب البیان فی اخبار صاحب الزمان، از این کتاب روایت نقل کرده است.
ذکر المهدی ونعوته.
سید بن طاوس در الطرائف، فهرست ابواب آن و تعداد احادیث هر کدام را بر شمرده و تعداد احادیث آن را ۱۵۶ حدیث دانسته است.
مناقب المهدی.
حافظ ابوعبداللَّه گنجی در کتاب البیان فی اخبار صاحب الزمان، پانزده حدیث از آن روایت کرده
و یوسف بن یحیی مَقدسی شافعی در عقد الدرر، سیزده حدیث از آن نقل کرده است.
الفتن.
کتاب المهدی.
این هفت اثر، از ابونعیم اصفهانی (م ۴۳۰ ق) است. وی از عالمان برجسته و پُر تالیف اهل سنّت است.
الفتن،
ابوعمرو عثمان بن سعید دانی (م ۴۴۴ ق).
مؤلف، از عالمان اهل سنّت و صاحب کتابی در قرائات است.
الاستطراف فی ذکر ما ورد فی زمن الغیبة فی الانصاف،
ابوالفتح محمّد بن علی بن عثمان کراجکی (م ۴۴۹ ق).
جواد علی، عنوان کتاب کراجکی را البرهان علی طول عمر صاحب الزمان آورده است.
المسالة فی مولد صاحب الزمان،
ابویعلی محمّد بن حسن بن حمزه (م ۴۶۳ ق)
مذهب وی شیعه است.
کتاب الفتن والملاحم،
ابوعبداللَّه جعفر بن محمّد بن مالک کوفی.
از علمایِ شیعی است.
الحجة فی ابطاء القائم،
ابوحسین محمّد بن بحر رُهنی سجستانی.
وی عالمی شیعی است.
کتاب الغیبة،
مظفّر بن علی بن حسین حمدانی.
وی عالمی شیعی است.
الفرج فی الغیبة،
محمّد بن علی بن فضل بن تمام.
شیعه و استاد استادان نجاشی است.
کتاب الغیبة،
عبدالوهاب مادرایی.
وی عالمی شیعی است.
کتاب الغیبة،
احمد بن محمّد بن عمران.
از استادان نجاشی و شیعه است.
کتاب الغیبة،
محمّد بن زید بن علی فارسی.
وی از علمای شیعی است.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «مهدویت‌نگاری در قرن پنجم» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۲/۰۲.
